Cũng trong cuộc Hội Ngộ Mừng Giáng Sinh của Giáo Triều Rôma hôm Thứ Năm 22/12/2005, Đức Thánh Cha Biển Đức XVI còn nhấn mạnh nhất là biến cố kỷ niệm 40 năm bế mạc Công Đồng Chung Vaticanô II, được Giáo Hội cử hành vào ngày 8/12/2005.

Theo ngài, việc chấp nhận giáo huấn của Công Đồng này theo hai kiểu cắt nghĩa “đối nghịch nhau và giằng co nhau”. Kiểu thứ nhất là kiểu canh tân, và kiểu thứ hai là kiểu đứt đoạn phân chia trước sau công đồng.

Về “kiểu cắt nghĩa canh tân”, Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI đã nhắc lại “những lời quá quen thuộc của Đức Giáo Hoàng Gioan XXIII… khi ngài nói rằng Công Đồng ‘muốn truyền đạt tín lý một cách nguyên tuyền và trọn vẹn, không bị loãng đi hay sai lệch. Đối với tín lý vững vàng không thay đổi này, tín lý cần trung thành tôn trọng, nó phải được nghiên cứu sâu xa hơn và phải được trình bày một cách thích đáng đối với các nhu cầu của thời điểm chúng ta”.

“Hiển nhiên là việc dấn thân trình bày một sự thật đặc biệt một cách mới mẻ cần phải thực hiện việc suy tư mới và một thứ liên hệ mới mẻ và sống động với sự thật ấy… Theo ý nghĩa ấy thì dự án do Đức Gioan XXIII nêu lên thật là cần thiết, như cái tổng hợp của việc trung thành và năng động đòi hỏi vậy. Thế nhưng bất cứ ở đâu thì việc cắt nghĩa này vẫn là việc hướng dẫn để chấp nhận Công Đồng, với sự sống mới đã tăng phát và những hoa trái đang chín mùi.

“Bốn mươi năm sau Công Đồng, chúng ta có thể khẳng định rằng những gì tích cực thì to lớn hơn và sống động hơn là những gì có vẻ khích động vào những năm ở khoảng 1968. Ngày nay chúng ta thấy rằng hạt giống tốt, mặc dù phát triển chậm, dù sao cũng tăng trưởng làm cho chúng ta hết sức biết ơn về công cuộc Công Đồng thực hiện.

Theo quan điểm này thì mục tiêu của Công Đồng cũng như của mọi cuộc canh tân trong Giáo Hội là để “truyền đạt tín lý một cách tinh tuyền và trọn vẹn, không bị suy giảm hay bị mép mó”, ý thức rằng “nhiệm vụ của chúng ta không phải ở chỗ canh giữ kho tàng quí báu này, như thể chúng ta chỉ quan tâm tới những gì cũ kỹ, mà còn ở chỗ dấn thân mình bằng một ý muốn mạnh mẽ và hiên ngang cho công việc cần cho thời đại của chúng ta”.

“Một đàng là kho tàng đức tin, tức là các sự thật được chất chứa nơi tín lý đáng kính của chúng ta, đàng khác là đường lối phát biểu những sự thật ấy mà vẫn còn giữ được nguyên ý nghĩa và sự trọn vẹn của chúng”.

Về khía cạnh này, Công Đồng đã nêu lên “một định nghĩa mới về mối liên hệ giữa đức tin của Giáo Hội với những yếu tố chính yếu của tư tưởng tân tiến. Giáo Hội, cả trước lẫn sau Công Đồng vẫn là một Giáo Hội duy nhất, thánh thiện, công giáo và tông truyền, tiến bước qua giòng thời gian”.

Kiểu cắt nghĩa thứ hai là kiểu được ngài gọi là “những kiểu cắt nghĩa về việc bất liên tục và đứt đoạn” “giữa Giáo Hội trước công đồng và sau công đồng”. Theo quan điểm của kiểu cắt nghĩa này thì những gì quan trọng về Công Đồng không phải là các bản văn kiện mà là tinh thần canh tân mang tới cho Giáo Hội.

Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI bày tỏ nhận định về việc bế mạc Công Đồng của Đức Phaolô VI là “một động lực đặc biệt khiến cho ‘kiểu cắt nghĩa bất liên tục’ được dễ dàng chấp nhận hơn. Trong cuộc đại tranh luận liên quan tới con người làm nên đặc tính của thời tân tiến, Công Đồng phải chú trọng đặc biệt tới chủ đề nhân loại học”, nêu lên các vấn đề “một mặt về mối liên hệ giữa Giáo Hội và đức tin của Giáo Hội, và mặt kia giữa con người và thế giới tân tiến”. Nói cách khác, “Công Đồng phải tìm một định nghĩa mới về mối liên hệ giữa Giáo Hội và thời đại tân tiến”.

Đức Thánh Cha nêu lên những khó khăn đánh dấu mối liên hệ này, bao gồm cả vụ án Galileo, cả cuộc Cách Mạng Pháp, cả cuộc đụng độ với chủ nghĩa tự do, hai cuộc thế chiến và những thứ ý hệ làm phát sinh đảng nazi và cộng sản, hoặc những vấn nạn xuất phát từ việc tiến bộ của khoa học cùng với việc dẫn giải Thánh Kinh theo lịch sử và bình luận.

“Có thể nói rằng có ba lớp vấn đề đã được hình thành giờ đây đang chờ được giải đáp, đó là…. một định nghĩa mới về mối liên hệ giữa đức tin và khoa học tân tiến; … một định nghĩa mới về mối liên hệ giữa Giáo Hội và Quốc Gia tân tiến, …. Một liên hệ liên quan một cách chung chung hơn với vấn đề khoan dung về đạo giáo; …. Và một định nghĩa mới về mối liên hệ giữa Giáo Hội và đức tin của dân Yến Duyên”.

Đức Thánh Cha đề cập tới việc làm thế nào tất cả những lãnh vực liên hệ ấy có cơ nguy tiến đến một hình thức bất liên tục nào đó, nhưng dù sao cũng vẫn còn liên tục trên nguyên tắc. “Chính ở nơi việc liên tục và bất liên tục này với những cấp độ khác nhau chất chứa bản chất thực sự của việc canh tân. Và trong tiến trình canh tân này về việc liên tục chúng ta thấy chúng ta cần phải học hiểu một cách cụ thể hơn trong quá khứ, để những quyết định của Giáo Hội liên quan tới những sự tùy thuộc (chẳng hạn như một số hình thức của chủ nghĩa tự do hay của việc tự do dẫn giải Thánh Kinh) tự chúng cũng phải tùy thuộc, chính vì chúng liên quan tới một tình trạng đặc biệt thực sự đó là tình trạng tự mình khả hoán. Chúng ta cần phải học biết nhìn nhận rằng, nơi những quyết định ấy, yếu tố bền bỉ được thể hiện chỉ bởi các nguyên tắc, những nguyên tắc vẫn là bối cảnh và tác động cho các quyết định từ bên trong”.

Đoàn ngài nói tới vấn đề tự do tôn giáo và nhắc lại rằng Công Đồng Chung Vaticanô II, khi nhìn nhận nguyên tắc thiết yếu của Quốc Gia tân tiến và chấp nhận nó bằng một Sắc Lệnh về quyền tự do tôn giáo, đã trở về với gia sản sâu xa nhất của Giáo Hội… Việc thực hành tự nhiên của Giáo Hội xưa đó là việc cầu nguyện cho các vua chúa và thành phần lãnh đạo chính trị, coi đó là nhiệm vụ của mình nhưng…. Giáo Hội không chịu tôn thờ họ, và vì thế rõ ràng là chống lại tôn giáo của Quốc Gia…. Một Giáo Hội truyền giáo, ý thức rằng Giáo Hội có trách nhiệm loan báo sứ điệp này cho tất cả mọi dân tộc, cần phải dấn thân cho quyền tự do tin tưởng.

“Công Đồng Chung Vaticanô II, với định nghĩa mới về mối liên hệ giữa đức tin của Giáo Hội với một số yếu tố thiết yếu của tư tưởng tân tiến, tái cứu xét và thậm chí sửa lại một số những quyết định về lịch sử. Thế nhưng, nơi tình trạng bất liên tục hiển nhiên ấy, Giáo Hội thực sự bảo tồn và đào sâu bản tính sâu xa của mình và căn tính đích thực của mình”. Tuy nhiên, “những ai mong rằng với ‘cái ưng thuận’ cốt yếu này với thời đại tân tiến thì tất cả mọi căng thẳng sẽ tan biến, và ‘tinh thần cởi mở với thế giới này’ sẽ mang lại hòa hợp cho mọi sự, thì họ đã coi nhẹ những căng thẳng và những tương khắc nội tại của thời đại tân tiến rồi vậy.

“Trong cả thời đại chúng ta nữa, Giáo Hội vẫn là ‘một dấu hiệu phản khắc’…. Công Đồng không thể nào tìm cách hủy bỏ tình trạng tương khắc Phúc Âm này trước những hiểm nguy và những sai lầm của nhân loại. Điều Giáo Hội thực sự tìm cách thực hiện đó là bỏ ra ngoài những thứ tương khắc sai lầm và không cần thiết để trình bày cho thế giới chúng ta thấy những đòi hỏi của Phúc Âm về tất cả những tính cách cao cả và tinh tuyền của Phúc Âm.

“Cái bước tiến được Công Đồng thực hiện hướng tới thời đại tân tiến… là yếu tố của vấn đề tồn tại nơi mối liên hệ giữa đức tin và lý trí, một mối liên hệ được thể hiện nơi các hình thức mới mẻ hơn bao giờ hết…. Bởi vậy, hôm nay đây, chúng ta có thể nhìn lại với niềm tri ân Công Đồng Chung Vaticanô II. Nếu chúng ta đọc và tiếp nhận Công Đồng, được hướng dẫn bởi việc cắt nghĩa thích đáng, thì mới có thể gia tăng hơn nữa một năng lực dồi dào cho việc canh tân luôn cần thiết của Giáo Hội”.