Giáo Dục: Bản Chất và Tác Dụng  

 

ó thể nói trong tất cả những việc làm của con người trên đời, ngoại trừ những việc siêu linh về tín ngưỡng trực tiếp liên quan tới vấn đề tin tưởng Thượng Đế, tôn thờ Đấng Tối Cao, không việc gì cao trọng và hệ trọng cho bằng việc giáo dục con người. Trước hết, bởi vì, về bản chất cao trọng, việc giáo dục đụng đến chính tâm linh con người, đến tinh thần của con người, đến một lãnh vực mà khoa học và kỹ thuật tối tân mấy đi nữa cũng không làm gì được, và đến một lãnh vực theo đuổi con người cho tới khi họ qua đời chứ không phải chỉ trong thời gian họ chưa thành nhân. Sau nữa, bởi vì, về hậu quả hệ trọng, giáo dục còn liên quan đến vận mệnh chung của cả một dân tộc hay xã hội loài người nữa, ở chỗ, một xã hội mất giáo dục hay vô giáo dục, thì có văn minh mấy đi nữa cũng sẽ chỉ là một xã hội múa rối, một xã hội “nửa người nửa ngợm nửa đười ươi”, một xã hội “đóng khố đi giầy tây”.

 

Chưa hết, hậu quả hệ trọng của một xã hội có những con người độc ác man rợ còn ở chỗ, chỉ cần một con người duy nhất thôi không cần nhiều, như một Hitler của Đức Quốc Xã hay một Stalin của Cộng Sản Nga, xã hội loài người cũng có thể trở thành một vực thẳm suy vong với những màn thảm kịch vô cùng bi thiết như đã từng xẩy ra từ sau Thế Chiến Thứ Hai, thời điểm giữa thế kỷ 20.

 

Thế nhưng, vấn đề giáo dục lại không phải là một việc bẩm sinh của những vị có thẩm quyền giáo dục, những bậc giáo huấn nhân, như cha mẹ, thày cô. Bởi thế, về phần cha mẹ, không thiếu gì những vị đã phải thốt lên “tại sao con tôi lại không nghe tôi?”, “tại sao chúng lại cứng đầu cứng cổ như vậy?”, “biết vậy thà đừng sinh ra nó”, thậm chí “biết vậy thà bóp mũi cho nó chết khi nó vừa mở mắt chào đời cho xong” v.v.

 

Cách đây 15 năm, một ông bố đến văn phòng xã hội của tôi than rằng ông thường hay bị tòa án trẻ em juvenile court gọi hầu tòa về những tội thằng con trai 15 tuổi của ông gây ra, lần cuối cùng ông đã nói thẳng với tòa rằng: “Quí vị không cho phép tôi dạy con tôi theo kiểu của tôi (ông có ý nói đến theo kiểu đánh đập như ở Việt Nam) thì cũng đừng gọi tôi ra tòa nữa, vì tôi đâu có quyền dạy dỗ gì trên nó đâu”.

 

Cũng thế, về phần thày cô, thay vì dạy cho thế hệ tương lai xã hội của mình thực sự trở thành niềm hy vọng cho loài người thì lại đã vô tình hay hữu ý tác hại chúng, chẳng hạn, bằng chương trình giáo dục tính dục - sex education công khai trong học đường, dạy cho giới trẻ đang ở vào lứa tuổi dậy thì về tâm sinh lý đang sôi sục giòng máu cái gì cũng muốn khám phá tìm tòi thử nghiệm, những kỹ thuật làm tình cho chúng khỏi bị có thai và mắc hội chứng liệt kháng AIDS.

 

Thống kê cho thấy, càng học biết giáo dục tính dục, giới trẻ càng chửa hoang, càng bị STD (sexually transmitted disease), tức bị các chứng bệnh di truyền theo đường sinh dục. Theo Westside Pregnancy Resource Center, Teen Sex and Pregnancy, Facts and Figures, thì sinh hoạt tình dục đã xẩy ra cho giới trẻ 15 tuổi 25%, 17 tuổi 55%, 19 tuổi 80%, chỉ có khoảng 20% còn trinh trong tuổi “tiên” hay “teen” (tuổi từ 13 - thirteen đến 19 - nineteen) mà thôi. Hậu quả liên quan đến các thứ bệnh di truyền theo đường sinh dục STD thuộc 17 loại khác nhau, trong đó có cả hội chứng liệt kháng AIDS, tuổi “tiên” có 3 trong 12 triệu trường hợp.

 

Về hậu quả liên quan đến vấn đề chửa hoang thì trong khi sử dụng các phương pháp ngừa thai và phương tiện ngừa thai được học đường dạy cho biết, như uống thuốc có 44%, dùng bọc cao su có 38% v.v. vẫn có 43% hoang thai; tổng số tuổi “tiên” có thai ngoài ý muốn lên đến 85%; có ¼ tổng số vụ phá thai từ thành phần “tiên” nữ, trong đó 41% “tiên” nữ có bầu đi đến chỗ phá thai, và hầu hết “tiên” nam bỏ “tiên” nữ khi “tiên” nữ sinh con.

 

Nghệ Thuật Giáo Dục: “Nên Người”

 

Việc giáo dục liên quan đến hai vấn đề then chốt, thứ nhất là vấn đề “nên người” nơi thụ huấn nhân và thứ hai là vấn đề “dạy bảo” nơi giáo huấn nhân. Nghĩa là, cha mẹ hay thày cô phải làm sao “dạy bảo” cho con cái của mình hay học sinh của mình “nên người”. Như thế, vấn đề “nên người” là mục tiêu chính của vấn đề “dạy bảo”. Nghĩa là, “dạy bảo” sao thì dạy bảo phải làm thế nào để thành phần thụ huấn nhân “nên người”, bằng không, phương pháp hay đường lối giáo dục, điển hình là vấn đề giáo dục tính dục - sex education hiện nay tại học đường Hoa Kỳ, đều là những gì phản giáo dục. Đó là nghệ thuật giáo dục.

 

Thế nhưng, vì cốt lõi của vấn đề “dạy bảo” là “nên người”, do đó, trước nhất chúng ta cần phải hiểu rõ ý nghĩa “nên người” đây thực sự là gì. Vì, thực tế cho thấy, vô tình hay hữu ý, thành phần giáo huấn nhân đã “dạy bảo” thành phần thụ huấn nhân “nên người” như họ nghĩ, như họ thích, như họ muốn, chứ không phải “nên người” như thụ huấn nhân là theo đúng “cái tôi” nhân vị bẩm sinh của họ. Đây là vấn đề cốt yếu đầu tiên của nghệ thuật giáo dục.

 

Trước hết, cái làm con người khác với con vật và làm nên con người không phải chỉ ở tại những gì ngoại diện về thể lý, như nhan sắc, duyên dáng, hay những gì nội diện về tâm lý, như thông minh, trí thức, hoặc những gì sinh hoạt về tác hành, như khôn lanh, tài khéo, mà còn chính yếu ở tại những gì về luân lý, như tốt lành, đức hạnh. Đó là lý do văn chương bình dân Việt Nam mới có câu: “tiên học lễ hậu học văn”.

 

Một khi con người chỉ sống để mà ăn, tức chỉ để ý đến những gì bề ngoài, như thời trang và tiện nghi mà thiếu tư cách, như dùng nhan sắc để làm điếm, để khiêu dâm thì cái đẹp đó chỉ là cái nhục chẳng những cho riêng nhân vị của cá nhân ấy mà còn chung nhân phẩm của loài người.

 

Một khi con người sử dụng đầu óc của mình để mưu đồ gian ác, lợi dụng vị thế của mình để đàn áp đồng loại, lợi dụng quyền bính của mình để lập nên hay thi hành những chính sách độc tài tàn bạo v.v., thì những hành động của họ chỉ là những hành động phi nhân, vô luân, bất xứng với con người, thậm chí hủy hoại con người mà nạn nhân đầu tiên lại là chính họ, chẳng khác gì trường hợp đang xẩy ra cho thành phần liều mạng ôm chất nổ khủng bố đồng loại của mình vậy.

 

Vào năm 1994, chiếc xe Toyota Tarcel đời 85 của tôi hay bị nằm đường vì yếu bình điện. Vì chưa kịp thay, do đó, có lần nó không chịu nổ máy nữa, tôi đã phải lấy giây câu có sẵn trong xe, cắm một đầu vào bình điện ở đầu xe, và cầm sẵn đầu còn lại để xe nào có thương tình ghé lại giúp câu bình cho xe của tôi thì chỉ trong vòng 2 phút là xong. Thế mà, trong vòng 15 phút, đủ các loại xe, thường là xe sang, cứ vùn vụt chạy đi làm vào ban sáng qua chỗ tôi đứng. Cuối cùng, có một chiếc cũ kĩ đầy nhóc trẻ con do một phụ nữ người Mễ lái đã vui vẻ ghé lại và quay ngược đầu xe lại giáp với xe của tôi để giúp tôi câu bình. Nếu nói là lúc ấy ai cũng bận và vội đi làm cho kịp giờ, thì còn ai bận và vội như phụ nữ người Mễ đông con và hình như đang chở chúng đi học ấy. Hành động của người phụ nữ Mễ có vẻ quê mùa, ít học và nghèo nàn này không phải là nhan sắc, là trí thức, là vẻ sang trọng của một con người “thành nhân” hay sao, những gì không thể nào hay rất khó tìm thấy nơi những con người bề ngoài duyên dáng, sang trọng, trí thức, tài khéo mà vô tâm!

 

Nghệ Thật Giáo Dục: “Dạy Bảo”

 

Nếu tình trạng “nên người” của thụ huấn nhân là ở chỗ trưởng thành, là biết được trách nhiệm của mình và tự động chu toàn phận vụ của mình không cần phải được ai nhắc nhở hay thúc đẩy; biết khôn ngoan phân biệt lành dữ, nhất là biết khôn ngoan chọn lành bỏ dữ; biết khôn ngoan xử thế, biết tác hành đúng nhân phẩm là người và nhân cách làm người của mình, thì vấn đề của giáo huấn nhân ở đây là phải “dạy bảo” thụ huấn nhân làm sao để họ có thể đạt tới tầm vóc “nên người” như vậy?

 

Nguyên tắc chung là phải làm sao để thụ huấn nhân được chiều mà không hư, bị sửa phạt mà không hận, hay làm thế nào để thụ huấn nhân luôn luôn quí mến và tin tưởng nơi giáo huấn nhân, luôn cởi mở và gắn bó giáo huấn nhân, bất cứ lúc nào cảm thấy bối rối hay gặp trục trặc bao giờ cũng nghĩ đến giáo huấn nhân và tìm đến giáo huấn nhân, lắng nghe hướng dẫn khôn ngoan của các vị hơn bất cứ của bất cứ một ai khác, dù là bạn bè, cố vấn xui bẩy hay bản thân chúng. Về phương diện áp dụng thực hành, theo tôi, giáo huấn nhân cần phải đặc biệt chú trọng tới 7 điều luật liên quan đến nghệ thuật giáo dục tối ư quan trọng sau đây:

 

1.      Hãy tự động và tích cực tìm đến với thụ huấn nhân là thành phần chứ đừng bắt thụ huấn nhân phải đến với giáo huấn nhân;

2.      Hãy thông cảm và thích nghi với thụ huấn nhân chứ đừng bắt chúng cái gì cũng phải làm đúng như ý muốn hay ý nghĩ của giáo huấn nhân;

3.      Hãy cởi mở lắng nghe thụ huấn nhân, nhiều khi phải đoán được những gì thụ huấn nhân cần để đáp ứng trước khi chúng tỏ ý muốn;

4.      Hãy thực hành tất cả những gì giáo huấn nhân dạy cho thụ huấn nhân, chứ đừng nói một đàng làm một nẻo hay hứa mà không giữ;

5.      Hãy tin tưởng vào khả năng và nâng đỡ thiện chí của thụ huấn nhân hơn là giáo huấn nhân chỉ lo đến trách nhiệm cần phải phòng thủ của mình;

6.      Hãy thứ tha cho thụ huấn nhân, nhất là cho những tâm tưởng và ngôn hành thụ huấn nhân tỏ ra hỗn láo với giáo huấn nhân, chứ đừng chấp nhất và đay nghiến chúng;

7.      Hãy can đảm chấp nhận những gì bất toàn nơi mình, nhất là không ngần ngại xin lỗi thụ huấn nhân về những gương mù gây ra cho chúng hay những thiếu sót về trách nhiệm đối với chúng.

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ nhất: “Hãy tự động và tích cực tìm đến với thụ huấn nhân chứ đừng bắt thụ huấn nhân phải đến với giáo huấn nhân”. Thực hành: ở chỗ, hãy để ý đến chúng, hỏi han về đời sống của chúng, về nhu cầu của chúng, về vấn đề học hành của chúng... ; nếu được nên quay phim chụp hình cho chúng khi chúng còn nhỏ, đó cũng là việc tỏ chúng thấy mình để ý đến chúng ngay từ đầu; nhớ những ngày tháng hay biến cố quan trọng của chúng; sống hòa đồng bình dân với chúng...

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ hai: “Hãy thông cảm và thích nghi với thụ huấn nhân chứ đừng bắt chúng cái gì cũng phải làm đúng như ý muốn hay ý nghĩ của giáo huấn nhân”. Thực hành: Thích nghi là ở chỗ mua quà tặng cho người khác phải mua những gì họ thích chứ không phải những gì mình thích; bởi thế, hãy đặt ra nhiều giải pháp hay phương cách liên quan đến những vấn đề chúng cần phải giải quyết để tùy chúng chọn lựa; bảo chúng không được xả rác thì hãy cung cấp cho chúng thùng rác và chỉ chỗ vứt rác cho chúng; có thể tập cho chúng hay ép chúng làm những gì chúng vốn không thích, nhưng triệt để không được bắt chúng làm những gì trái với bản chất và vượt khả năng của chúng v.v.

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ ba: “Hãy cởi mở lắng nghe thụ huấn nhân, nhiều khi phải đoán được những gì thụ huấn nhân cần để đáp ứng trước khi chúng tỏ ý muốn”. Thực hành: cần phải gợi ý hay để cho chúng được góp ý kiến và bày tỏ cảm tưởng, nhất là những gì liên hệ đến bản thân của chúng, như vấn đề chọn ngành học hay lập gia đình, kể cả những gì liên quan đến sinh hoạt chung của gia đình, của học đường, của đoàn thể; tự tạo ra những sinh hoạt thích hợp với tâm lý và lứa tuổi của chúng, như dẫn chúng đi du ngoạn; sắm cho chúng những tiện nghi cần thiết để học hành, luyện tập v.v

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ bốn: “Hãy thực hành tất cả những gì giáo huấn nhân dạy cho thụ huấn nhân, chứ đừng nói một đàng làm một nẻo hay hứa mà không giữ”. Thực hành: dạy con phải yêu thương nhau thì cha mẹ đừng động tí là ly dị, là cãi nhau trước mặt chúng, là giận nhau không thèm nói chuyện với nhau; dạy chúng kỹ lưỡng cẩn thận thì khi ra các tiệm bán đồ - department store, hay các siêu thị - supermarket phải bắt chúng để lại đồ chúng lấy xuống khỏi kệ hàng vào lại đúng chỗ của các thứ đồ ấy; dạy chúng phải thành thật thì vào các nơi bán vé tùy theo lứa tuổi thì đừng khai lậu tuổi của chúng để được bớt tiền v.v.

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ năm: “Hãy tin tưởng vào khả năng và nâng đỡ thiện chí của thụ huấn nhân hơn là giáo huấn nhân chỉ lo đến trách nhiệm cần phải phòng thủ của mình”. Thực hành: Trao trách nhiệm cho chúng, nếu chúng tự nguyện càng tốt; đừng khoán cho chúng những việc thay vì mình cần phải làm để đỡ gánh nặng cho mình; theo dõi những gì đã trao cho chúng, nhất là những việc chúng mới tập sự và mới bắt đầu làm thử; thông cảm với những sơ xuất hay khiếm khuyết nơi việc chúng làm không thể bằng mình và như mình; khuyến khích tinh thần làm việc và chỉ cách làm cho chúng…

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ sáu: “Hãy thứ tha cho thụ huấn nhân, nhất là cho những tâm tưởng và ngôn hành thụ huấn nhân tỏ ra hỗn láo với giáo huấn nhân, chứ đừng chấp nhất và đay nghiến chúng”. Thực hành: hãy nhẹ nhàng cho chúng biết những tâm tưởng và ngôn hành hỗn láo của chúng để chúng tự nhận lỗi và sửa lỗi; nếu chúng không nghe và tiếp tục làm, hãy khéo léo nhắc lại cho chúng một lần nữa, nhất là vào lúc chúng vui vẻ nhất, đặc biệt là tìm dịp nói chuyện tỉ tê riêng với chúng; nếu chúng vẫn không sửa, hãy im lặng nhẫn nại và tìm cách tự động làm một việc gì đó chúng đang thực sự cần đến mình v.v.

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ bảy: “Hãy can đảm chấp nhận những gì bất toàn nơi mình, nhất là không ngần ngại xin lỗi thụ huấn nhân về những gương mù gây ra cho chúng hay những thiếu sót về trách nhiệm đối với chúng”. Thực hành: Nếu thấy mình lỗi trách nhiệm với thụ huấn nhân, không lo cho chúng đầy đủ về vật chất trong khi có thể, không bảo chúng những gì phải làm nên chúng đã bị hậu quả ngoài ý muốn, không có giờ cho chúng và với chúng mà chỉ lo những chuyện riêng tư thậm chí những chuyện làm ăn, v.v. hãy lên tiếng xin lỗi chúng; nếu cha mẹ cãi nhau trước mặt chúng, hãy xin lỗi chúng về gương mù gương xấu của mình v.v.

 

Tóm lại, nghệ thuật giáo dục quả thực là ở chỗ giáo huấn nhân làm thể nào để có thể chẳng những gần gũi với thụ huấn nhân mà còn thấu nhập thụ huấn nhân, thành phần trái lại luôn cảm mến, kính phục và gắn bó với giáo huấn nhân, như xác không thể tồn tại và sống động lại thiếu hồn thiêng của nó vậy.