IV
CÁC PHƯƠNG PHÁP TRUYỀN BÁ PHÚC ÂM HÓA
40. Tìm Kiếm Những Phương Tiện Thích Hợp
Tầm quan trọng hiển nhiên nơi nội dung của việc truyền bá phúc âm hóa không được che lấp tầm quan trọng của những đường lối và phương tiện.
Vấn đề “truyền bá phúc âm hóa ra sao” bao giờ cũng là một vấn đề tùy thuộc, vì các phương pháp truyền bá phúc âm hóa thay đổi theo các hoàn cảnh khác nhau về thời điểm, nơi chốn và văn hoá, cũng như vì chúng bởi đó trở nên một thách đố cho khả năng khám phá và thích ứng của chúng ta.
Nhất là thành phần mục tử chăn dắt Giáo Hội chúng ta có trách nhiệm phải mạnh bạo và khôn ngoan, nhưng lại hoàn toàn trung thành với nội dung của việc truyền bá phúc âm hóa, trong việc tái sắp xếp các phương tiện thích hợp nhất và hiệu nghiệm nhất cho việc thông đạt sứ điệp Phúc Âm cho con người nam nữ của thời đại chúng ta.
Trong tập suy niệm này, hãy tạm đề cập một số phương pháp mà, vì lý do này hoặc lý do nọ, mang một tầm quan trọng đặc biệt.
41. Chứng Từ Đời Sống
Trước hết, không cần phải lập lại mọi điều chúng ta đã đề cập tới, chỉ cần chú trọng đến điểm thích đáng sau đây, đó là, đối với Giáo Hội, phương tiện thứ nhất của việc truyền bá phúc âm hóa là việc làm chứng bằng một đời sống Kitô hữu chân chính cho Thiên Chúa, được tỏ ra bằng mối hiệp thông không gì hủy hoại được, đồng thời cũng được tỏ ra bằng việc hy hiến cho tha nhân với một nhiệt tình vô hạn. Như Chúng Tôi gần đây đã nói với một nhóm giáo dân: "Con người tân tiến mong nghe những chứng nhân hơn là những thày dạy, và nếu họ có lắng nghe các thày dạy là bởi vì các vị thày này là những chúng nhân" (2-10-1974: AAS, 66). Thánh Phêrô đã diễn tả điều này rõ ràng khi ngài chủ trương gương lành của một đời sống đáng kính và trong sạch là một việc chinh phục những kẻ từ chối nghe lời nói mà không cần phải nói một lời nào (x.1Pt.3:1). Bởi thế, bằng việc làm và đời sống của mình, Giáo Hội sẽ truyền bá phúc âm hóa cho thế giới, nói cách khác, bằng chứng tá sống động của mình trong việc trung thành với Chúa Giêsu - chứng tá khó nghèo và không dính bén, chứng tá tự do trước những quyền lực thế gian, tóm lại, chứng tá của sự thánh thiện.
42. Việc Rao Giảng Sống Động
Thứ đến, cũng không phải là thừa thãi khi nhấn mạnh đến tầm mức quan trọng và cần thiết của việc rao giảng. "Làm sao họ có thể tin vào Người là Đấng họ chưa bao giờ nghe nói đến? Và làm sao họ được nghe mà lại không có người rao giảng?... Thế nên đức tin nhờ nghe mà có và nghe là do việc rao giảng về Chúa Kitô" (Rm.10:14,17). Điều luật đã từng được Vị Tông Đồ Phaolô chủ trương này vẫn còn nguyên hiệu lực cho đến ngày hôm nay.
Việc rao giảng, tức việc loan báo của sứ điệp, thực sự luôn luôn là một việc bất khả miễn trừ. Chúng ta thừa biết rằng, con người tân tiến chán ngán vấn đề nghe; họ thường tỏ ra mệt mỏi trong vấn đề phải để ý nghe, tệ hơn nữa, họ không lãnh hội được những ngôn từ. Chúng ta cũng biết rằng nhiều tâm lý gia và xã hội gia cho thấy một quan niệm là con người tân tiến đã vượt khỏi thứ văn minh của ngôn từ, một thứ văn minh hiện nay vô hiệu và vô dụng, và hiện thời con người đang sống theo một thứ văn minh của ảnh tượng. Những dữ kiện này bắt buộc chúng ta, vì mục tiêu thông truyền sứ điệp Phúc Âm, phải sử dụng đến những phương tiện tân tiến do thứ văn minh này sản xuất ra. Những nỗ lực rất tích cực về lãnh vực này thực sự đã được thực hiện. Chúng ta không thể nào không khen ngợi chúng và khích lệ chúng phát triển hơn nữa. Tuy nhiên, tình trạng mệt mỏi trong những ngày này do bởi quá nhiều những chuyện rỗng tuyếch, cũng như bởi mức độ thích hợp của những hình thức truyền thông khác, không được làm giảm sút đi quyền lực vĩnh viễn của ngôn từ, hay làm mất đi uy tín của nó. Ngôn từ bao giờ cũng xứng hợp, nhất là khi nó chất chứa quyền lực của Thiên Chúa (x.1Cor.2:1-5). Đó là lý do tại sao câu châm ngôn của Thánh Phaolô: "Đức tin từ nghe mà có" (Rm.10:17) vẫn giữ được tính cách của nó: chính Lời được rao giảng mới dẫn đến niềm tin.
43. Phụng Vụ Lời Chúa
Việc rao giảng phúc âm này có nhiều hình thức, và lòng nhiệt thành sẽ gợi hứng tạo ra những hình thức này hầu như không thiết định được. Thật vậy, có muôn vàn biến cố trong đời sống và hoàn cảnh của con người là những dịp cho thấy một cách khôn ngoan nhưng minh tường về những gì Chúa muốn nói lên trong hoàn cảnh đặc biệt nào đó. Phải có đủ cảm nhận linh thiêng chân thực khi đọc sứ điệp của Thiên Chúa qua những sự việc. Thế nhưng, vào thời gian phụng vụ được Công Đồng canh tân làm tăng thêm giá trị cho Phụng Vụ Lời Chúa này đây, mà không nhìn nhận bài giảng như là một phương tiện quan trọng và rất thích thuận trong việc truyền bá phúc âm thì thật là một điều sai lầm. Dĩ nhiên, cần phải biết và lợi dụng tính cách khẩn thiết và khả năng của bài giảng để đạt được tất cả hiệu lực mục vụ của bài giảng. Tuy nhiên, trước hết cần phải xác tín được như thế và yêu mến chuyên chú đến điều ấy. Vấn đề rao giảng được đặc biệt đưa vào việc cử hành Thánh Thể làm cho nó đạt hiệu lực và sức mạnh của mình như thế, nhất địnhÏ giữ một vai trò đặc biệt trong việc truyền bá phúc âm, đến nỗi, nó nói lên đức tin sâu xa của vị thừa tác thánh và được ưu ái cưu mang. Tín hữu tụ họp lại như một Giáo Hội Vượt Qua, khi cử hành lễ kính Chúa hiện diện ở giữa họ, mong đợi nơi việc rao giảng này rất nhiều, và sẽ nhận được từ đó rất nhiều lợi ích, nếu việc rao giảng này chân thành, rõ ràng, thẳng thắn, thật ứng dụng, căn cứ sâu xa vào giáo huấn Phúc Âm và trung thành với huấn quyền, được khơi động lên bởi nhiệt huyết tông đồ cân đối với bản chất đặc thù của lòng nhiệt huyết tông đồ này, bởi tràn đầy hy vọng, bởi việc bồi dưỡng niềm tin, cũng như bởi việc làm nẩy sinh an bình và hiệp nhất. Nhiều giáo xứ hay các cộng đoàn sống và liên kết với nhau nhờ bài giảng Chúa Nhật, nếu bài giảng có những tính chất này.
Chúng ta cần phải nói thêm là, cũng nhờ canh tân phụng vụ, việc cử hành Thánh Thể không phải là lúc thích hợp duy nhất để thuyết giảng. Không được bỏ việc giảng thuyết trong phụng vụ của tất cả các bí tích, trong những nghi thức á phụng vụ, và trong những cuộc hội họp của tín hữu. Bài giảng sẽ luôn luôn là một dịp tốt lành để thông truyền Lời Chúa.
44. Giảng Dạy Giáo Lý
Một phương tiện truyền bá phúc âm hóa không được bỏ qua nữa là phương tiện dạy giáo lý. Thành phần trí thức, đặc biệt là trẻ em và giới trẻ, cần học biết, qua việc dạy giáo khoa về đạo lý những giáo huấn căn bản, nội dung sống động về sự thật đã được Thiên Chúa muốn chuyển đạt đến chúng ta, cũng như đã được Giáo Hội tìm cách diễn đạt bằng một thể thức phong phú hơn bao giờ hết trong hành trình lịch sử dài của mình. Không ai chối được rằng, việc dạy giáo lý này cần phải có để tạo nên những mẫu sống Kitô giáo, chứ không phải chỉ là những quan niệm vậy thôi. Thật vậy, nỗ lực truyền bá phúc âm sẽ gặt hái được ích lợi lớn lao - ở mức độ dạy giáo lý tại nhà thờ, trường học, những nơi vốn có thể làm việc này, cũng như trong mọi trường hợp ở tại gia đình Kitô hữu - nếu những người dạy giáo lý có những cuốn giáo khoa thích hợp, cập nhật hoá khéo léo và đầy đủ, được các giám mục chuẩn nhận. Những phương pháp dạy phải được thích ứng với tuổi tác, văn hóa và khả năng của những người lãnh hội; chúng phải luôn luôn làm sao gắn liền với trí nhớ, trí khôn và tâm hồn những chân lý chính yếu cần phải được thấm nhuần vào tất cả đời sống. Nhất là phải sửa soạn cho có những giảng viên giỏi - những giảng viên giáo lý trong giáo xứ, những thày cô, những phụ huynh - thành phần muốn hoàn bị chính mình bằng nghệ thuật siêu đẳng này, một nghệ thuật không có không được và cần đến việc hướng dẫn về đạo giáo. Hơn nữa, một khi chăm lo đến việc huấn luyện trẻ em, người ta sẽ thấy rằng, những cảnh trạng hiện nay khiến việc dạy giáo lý theo hình thức học hỏi giáo lý trở nên khẩn trương hơn bao giờ hết đối với muôn vàn giới trẻ cũng như người lớn, thành phần, được ơn Chúa đánh động, dần dần khám phá ra dung nhan của Đức Kitô và cảm thấy nhu cầu cần phải hiến mình cho Ngài.
45. Sử Dụng Phương Tiện Truyền Thông Xã Hội
Thế kỷ của chúng ta được đánh dấu bằng những phương tiện thông tin hay những phương tiện truyền thông xã hội, và việc loan báo khởi đầu, việc dạy giáo lý hay việc đào sâu đức tin không thể nào thực hiện mà lại không nhờ đến những phương tiện này, như chúng ta đã nhấn mạnh.
Khi được dùng để phục vụ Phúc Âm, chúng có khả năng hầu như vô định trong việc làm tăng tiến lãnh vực rao giảng Lời Chúa; chúng làm cho Tin Mừng vươn đến hằng triệu người. Giáo Hội sẽ cảm thấy có lỗi trước Chúa của mình nếu Giáo Hội không lợi dụng những phương tiện hiệu năng này, những phương tiện được tài khéo của con người mỗi ngày một làm cho hoàn hảo hơn. Chính nhờ chúng, Giáo Hội công bố "từ mái nhà" (x.Mt.10:27; Lk.12:3) sứ điệp Giáo Hội chất chứa. Nơi chúng, Giáo Hội tìm thấy một kiểu mẫu giảng đài tân tiến và tác hiệu. Nhờ chúng Giáo Hội tiếp tục nói với những đám đông.
Tuy nhiên, việc sử dụng những phương tiện truyền thông xã hội để truyền bá phúc âm hóa gặp phải một thách đố: đó là làm sao nhờ chúng, sứ điệp phúc âm vươn tới một số đông người ta, bằng một khả năng thấu nhập lương tri mỗi cá nhân, khả năng đâm mầm trong tâm can họ như thể họ là một người duy nhất được nghe rao giảng, với tất cả những tính chất riêng tư của họ, và cũng nhờ những phương tiện truyền thông xã hội này sứ điệp phúc âm làm cho mỗi người biết hoàn toàn chấp nhận và dấn thân.
46. Không Thể Thiếu Việc Giao Tiếp Riêng Tư
Vì lý do này, song song với việc loan báo Phúc Âm cách tập thể, một hình thức khác của việc truyền đạt là hình thức giao tiếp cá nhân, vẫn còn hiệu lực và quan trọng. Chúa thường dùng hình thức này, (chẳng hạn với ông Nicôđêmô, với ông Giakêu, với người phụ nữ Samaritanô, với ông Simon người Pharisiêu), và các tông đồ cũng làm như vậy. Về lâu về dài, có cách nào khác trong việc truyền thông Phúc Âm ngoài cách thông đạt cho người khác cảm nghiệm đức tin riêng của mình chăng? Nhu cầu khẩn thiết trong việc loan báo Tin Mừng cho các đám đông cũng không được khiến chúng ta quên đi cách loan báo này, một cách mà nhờ đó lương tâm riêng của mỗi người được giao chạm bởi một thế giới hoàn toàn chuyên biệt mà họ lãnh nhận từ một người khác. Chúng ta không bao giờ ca ngợi cho đủ những vị linh mục, qua bí tích Thống Hối hay qua việc hội thoại mục vụ, tỏ ra hằng tâm của mình trong việc hướng dẫn người ta theo đường lối Phúc Âm, nâng đỡ những cố gắng của họ, nâng họ lên khi họ sa ngã, và luôn luôn ý thức và sẵn sàng trợ giúp họ.
47. Vai Trò các Bí Tích
Tuy nhiên, người ta không thể nào nhấn mạnh cho đủ sự kiện là việc truyền bá phúc âm hóa không chỉ có bao gồm việc rao giảng và giảng dạy tín điều. Vì việc truyền bá phúc âm hóa phải chạm đến đời sống: một đời sống tự nhiên được nó ban cho một ý nghĩa mới, nhờ những quan điểm phúc âm do nó tỏ ra cho; cũng như một đời sống siêu nhiên, một đời sống không phủ nhận song thanh tẩy và thăng hóa đời sống tự nhiên.
Đời sống siêu nhiên này được diễn đạt sống động nơi bảy bí tích, cũng như nơi ánh quang cao qúi của ân sủng và thánh đức ở nơi các bí tích này.
Như thế, việc truyền bá phúc âm hóa thực hiện trọn khả năng của mình khi nó chiếm được mối liên hệ thân mật nhất, hay nói đúng hơn, mối giao liên vĩnh viễn và không gián đoạn, giữa Lời và các bí tích. Theo một nghĩa nào đó, thật là sai lầm khi tạo nên một sự tương phản giữa việc truyền bá phúc âm hóa và việc ban phát các bí tích, như đôi khi đã xẩy ra. Thật thế, trong việc ban phát các bí tích, nếu không được trợ giúp vững chắc của việc dạy giáo lý, có thể chấm dứt bằng việc làm các bí tích mất đi hiệu năng rất nhiều. Vai trò của việc truyền bá phúc âm hóa, chính là giáo dục dân chúng trong đức tin, bằng một đường lối dẫn đưa mỗi một người Kitô hữu sống các bí tích như là các bí tích đích thực của đức tin - mà không nhận lãnh các bí tích này một cách thụ động hay bâng quơ.
48. Lòng Đạo Phổ Thông
Đến đây chúng ta chạm đến một khía cạnh truyền bá phúc âm hóa mà chúng ta không thể nào không lưu ý tới. Chúng Tôi muốn nói về những gì hiện nay được gọi là tính chất đạo đức phổ thông.
Người ta thấy nơi con người những diễn đạt đặc biệt trong việc tìm kiếm Thiên Chúa và đức tin, cả nơi những miền Giáo Hội đã được thiết lập qua nhiều thế kỷ, cũng như nơi Giáo Hội đang tiến hành đến việc thiết lập. Những diễn đạt này lâu nay đã bị coi như không được tinh nguyên, đôi khi còn bị khinh thường, song chúng lại được hầu hết các nơi tái đón nhận. Trong cuộc Thượng Hội vừa rồi, các vị giám mục đã xét đến tầm quan trọng của chúng liên quan đến việc thực hiện mục vụ cũng như đến lòng nhiệt tâm mục vụ cần thiết.
Dĩ nhiên, tính chất đạo đức phổ thông chắc chắn có giới hạn của nó. Nó thường là nạn nhân của việc nhập nhiễm bởi những sai lệch về đạo giáo, thậm chí nhập nhiễm cả đến những vấn đề mê tín dị đoan. Nó thường thuộc về trình độ của những hình thức tôn thờ không buộc đức tin phải thật sự chấp nhận. Đến nỗi nó có thể làm phát sinh ra những giáo phái và gây nguy hại cho cộng đồng giáo hội đích thực.
Thế nhưng, nếu được hướng dẫn đàng hoàng, nhất là bởi phương pháp truyền đạt của việc truyền bá phúc âm hóa, giá trị của nó sẽ trở nên phong phú. Nó biểu lộ một tấm lòng khao khát Thiên Chúa, Đấng chỉ có kẻ đơn thành và nghèo hèn mới có thể nhận biết. Nó làm cho con người, khi liên quan đến vấn đề cần phải tuyên xưng niềm tin, có khả năng quảng đại bao dung và hy sinh đến mức độ anh hùng. Nó nói lên một nhận thức tinh nhậy về các phẩm tính sâu xa nơi Thiên Chúa: phẩm tính làm cha, làm đấng quan phòng, hằng yêu thương hiện diện. Nó phát sinh những thái độ nội tâm hiếm thấy ở cùng một mức độ trong bất cứ lãnh vực nào, đó là thái độ nhẫn nại, cảm nhận thập giá trong đời sống thường nhật, không dính bén, cởi mở với người khác, dấn thân. Vì những khía cạnh này, chúng tôi đã gọi nó là “lòng đạo đức phổ thông”, tức là lòng đạo đức của con người, hơn là tính chất đạo đức.
Đức bác ái trong việc mục vụ phải nhắc nhở cho tất cả những ai, được Chúa đặt lãnh đạo cộng đồng giáo hội, thái độ xứng hợp cần phải có đối với thực tại này, một thực tại rất phong phú lại rất dễ bị tổn thương. Trước hết, tất cả mọi người phải biết nhậy cảm với thực tại này, phải biết cách nhận ra những khía cạnh nội tâm và những giá trị thực sự của nó, phải sẵn sàng giúp nó thắng vượt được những sai trệch nguy hiểm. Khi được hướng dẫn đàng hoàng, tính chất đạo đức này sẽ càng ngày càng trở thành phương tiện giúp cho rất nhiều người trong chúng ta thực sự gặp được Thiên Chúa nơi Chúa Giêsu Kitô.