Công Đồng Chung Vaticanô II:

“Ngoài giáo hội không có ơn cứu rỗi”?!

Đaminh Maria Cao Tấn Tĩnh, BVL 

Giáo Hội Công Giáo không thể nào là “Ánh Sáng Muôn Dân”, như Công Đồng Chung II đã nhận thức và định nghĩa về ơn gọi bao gồm cả bản chất lẫn sứ vụ của Giáo Hội, nếu Giáo Hội, đặc biệt ở vào thời điểm thế giới càng văn minh con người càng trở nên vô thần duy vật này, không “nhập thể”, không vào đời, dù ngay từ ban đầu Giáo Hội đã thực sự liên lỉ và liên tục vào đời và nhập thể bằng việc truyền giáo cho đến tận cùng trái đất rồi. Đó là lý do, cuộc cách mạng quan trọng nhất, và là chính cái cốt lõi của tất cả những biến đổi trong Giáo Hội và của Giáo Hội ở vào thời điểm của Công Đồng Chung Vaticanô II và sau thời điểm này, đều liên quan tới cái tâm thức hay cái xác tín từ trước tới bấy giờ là “ngoài giáo hội không có ơn cứu độ”.

Nếu chủ trương “ngoài giáo hội không có ơn cứu rỗi”, Giáo Hội có thể sẽ có thái độ quan liêu phong kiến, nhân loại cần mình chứ mình không cần nhân loại, nếu họ không đến với mình thì họ sẽ không có ơn cứu rỗi. Cho dù Giáo Hội có truyền giáo, nhưng với tâm thức “ngoài giáo hội không có ơn cứu rỗi”, đôi khi Giáo Hội cũng sẽ có thái độ thiếu hội nhập văn hóa theo chiều hướng và tinh thần “Lời đã hóa thành nhục thể” (Jn 1:14) của Con Thiên Chúa, như đã từng xẩy ra ở một số thời điểm truyền giáo liên quan tới văn hóa địa phương, chẳng hạn như ở Việt Nam đối với tục thờ kính ông bà.

Trong Công Đồng Chung Vaticanô II, niềm xác tín hay tâm thức “ngoài giáo hội không có ơn cứu độ” này đã được tái nhận thức theo chiều hướng dung hòa nhưng vẫn khôn khéo dứt khoát như sau: ngoài giáo hội quả thực có mầm mống ơn cứu độ nơi lòng người cũng như nơi các tôn giáo chân chính khác, thế nhưng, theo Hiến Chế Tín Lý về Giáo Hội Lumen Gentium, đoạn 1, giáo hội vẫn là bí tích cứu độ, là dấu hiệu hay phương tiện duy nhất cho mối hiệp thông với Thiên Chúa và giữa loài người với nhau. Đó là lý do, trong chính Hiến Chế Tín Lý về Giáo Hội Lumen Gentium, trong Sắc Lệnh về Truyền Giáo “ad gentes” tức “cho muôn dân”, và trong Tuyên Ngôn Nostra Eetate Giáo Hội với Các Tôn Giáo Ngoài Kitô Giáo, Giáo Hội vẫn tiếp tục khẳng định “ngoài giáo hội không có ơn cứu rỗi”. Nhưng ở những chỗ nào và ra sao? Sau đây là những trích đoạn quan trọng theo bản dịch của Giáo Hoàng Học Viện Piô X (những chỗ in nghiêng và đậm là do người viết cố ý nhấn mạnh; những số footnotes xin coi trong nguyên bản).

Trong Tuyên Ngôn Nostra Aetate về Giáo Hội với các Tôn Giáo Ngoài Kitô Giáo, đoạn 2, Công Đồng xác nhận ngoài giáo hội quả thực có mầm mống ơn cứu độ nơi lòng người cũng như nơi các tôn giáo chân chính khác như sau:

“Các tôn giáo khác trên hoàn cầu đều cố công làm cho tâm hồn con người thoát khỏi những băn khoăn bằng nhiều phương thế khác nhau, bằng cách vạch đường chỉ lối, tức đề xướng những giáo thuyết và luật sống cũng như những lễ nghi phụng tự. Giáo Hội Công Giáo không hề phủ nhận những gì là chân thật và thánh thiện nơi các tôn giáo đó. Với lòng kính trọng chân thành, Giáo Hội xét thấy những phương thức hành động và lối sống, những huấn giới và giáo thuyết kia, tuy rằng có nhiều điểm khác nhau với chủ trương mà Giáo Hội duy trì, nhưng cũng thường đem lại ánh sáng của Chân Lý, Chân Lý chiếu soi cho hết mọi người. Tuy nhiên Giáo Hội rao giảng và có bổn phận phải kiên trì rao giảng Chúa Kitô, Ðấng là "đường, sự thật và sự sống" (Gio 14,6), nơi Người, con người tìm thấy đời sống tôn giáo sung mãn và nhờ Người, Thiên Chúa giao hòa mọi sự với mình ⁴. Vì thế, Giáo Hội khuyến khích con cái mình nhìn nhận, duy trì và cổ động cho những thiện ích thiêng liêng cũng như luân lý và những giá trị xã hội văn hóa của các tín đồ thuộc các tôn giáo khác, bằng con đường đối thoại và hợp tác cách thận trọng và bác ái với tín đồ các tôn giáo ấy mà vẫn là chứng tá của đức tin và đời sống Kitô giáo”.

Trong Hiến Chế Tín Lý Về Giáo Hội “Ánh Sáng Muôn Dân - Lumen Gentium”, đoạn 16, Công Đồng xác nhận “ngoài giáo hội vẫn có ơn cứu rỗi” ở trường hợp sau đây:

“Những kẻ đang tìm kiếm Thiên Chúa trong bóng tối và qua ngẫu tượng, Thiên Chúa mà họ không biết, cả những kẻ ấy, Ngài cũng không xa họ, bởi vì chính Ngài ban cho mọi người sự sống, hơi thở và tất cả mọi sự (x. CvTđ 17,25-28), và vì là Ðấng Cứu Thế, Ngài muốn mọi người đều được cứu rỗi (x. 1Tm 2,4). Thực thế, những kẻ vô tình không nhận biết Phúc Âm của Chúa Kitô và Giáo Hội Người, nhưng nếu thành tâm tìm kiếm Thiên Chúa, và dưới tác động của ơn thánh, họ cố gắng chu toàn Thánh Ý Thiên Chúa trong công việc mình theo sự hướng dẫn của lương tâm, thì họ có thể được cứu rỗi ¹⁹. Cả những kẻ vô tình chưa nhận biết Thiên Chúa cách rõ ràng, nhưng nhờ ơn Chúa, cố gắng sống đời chính trực, thì Chúa Quan Phòng không từ chối ban ơn trợ lực cần thiết để họ được cứu rỗi. Thực vậy, Giáo Hội xem tất cả những gì là chân thiện nơi họ như để chuẩn bị họ lãnh nhận Phúc Âm ²⁰, và như một ân huệ mà Ðấng soi sáng mọi người ban cho hầu cuối cùng họ được sống. Nhưng thường con người bị ma quỉ gạt gẫm làm sai lạc phán đoán của mình khiến họ đánh đổi chân lý Thiên Chúa lấy sự giả dối, khiến họ phụng sự tạo vật hơn là phụng sự Ðấng Tạo Hóa (x. Rm 1,21 và 25); hoặc vì họ sống chết như không có Thiên Chúa trên đời này, nên liều mình rơi vào sự thất vọng tột độ. Vì hằng quan tâm làm vinh danh Thiên Chúa, và cứu rỗi tất cả những người ấy và hằng nhớ lời Chúa truyền: "Hãy rao giảng Phúc Âm cho mọi tạo vật" (Mc 16,15), nên Giáo Hội tận tâm lo lắng và cổ võ việc truyền giáo. ^21* (Hiến Chế Tín Lý Về Giáo Hội Lumen Gentium)

Thế nhưng, cũng trong Hiến Chế Tín Lý Về Giáo Hội “Ánh Sáng Muôn Dân - Lumen Gentium”, đoạn 11, Công Đồng vẫn tiếp tục khẳng định “ngoài giáo hội không có ơn cứu rỗi” ở trường hợp sau đây:

Dựa trên Thánh Kinh và Thánh Truyền, Thánh Công Ðồng dạy rằng: Giáo Hội lữ hành này cần thiết cho phần rỗi. Thực vậy, chỉ mình Chúa Kitô là Trung Gian và là đường cứu độ, Người hiện diện giữa chúng ta trong thân thể Người là Giáo Hội; chính Người đã minh nhiên công bố sự cần thiết của đức tin và của phép Thánh Tẩy (x. Mc 16,16; Gio 3,5), đồng thời Người đã xác nhận sự cần thiết của Giáo Hội mà mọi người phải bước vào qua cửa phép Thánh Tẩy. Vì thế, những ai biết rằng Giáo Hội Công Giáo được Thiên Chúa thiết lập nhờ Chúa Giêsu Kitô, như phương tiện cứu rỗi cần thiết, mà vẫn không muốn gia nhập hoặc không muốn kiên trì sống trong Giáo Hội này thì không thể được cứu rỗi. …  Dù được tháp nhập vào Giáo Hội, nhưng nếu không kiên trì sống trong đức ái thì vẫn không được cứu rỗi, vì tuy "thể xác" họ thuộc về Giáo Hội, nhưng "tâm hồn" họ không ở trong Giáo Hội ¹². Nhưng các con cái của Giáo Hội phải nhớ rằng, địa vị cao trọng của họ không phải do công đức riêng mình, nhưng do đặc ân của Chúa Kitô; nếu họ không đáp lại hồng ân ấy bằng tư tưởng, lời nói và việc làm, thì không những họ không được cứu rỗi mà còn bị xét xử nghiêm khắc hơn ¹³.

Trong Sắc Lệnh về Hoạt Động Truyền Giáo của Giáo Hội “Cho Muôn Dân - Ad Gentes”, đoạn 7, Công Đồng còn dứt khoát nhắc lại khẳng định “ngoài giáo hội không có ơn cứu rỗi” như sau:

Lý do hoạt động truyền giáo này bắt nguồn từ ý muốn của Thiên Chúa, Ðấng "muốn mọi người được cứu rỗi và nhận biết chân lý. Thực vậy chỉ có một Thiên Chúa duy nhất, một trung gian duy nhất giữa Thiên Chúa và loài người, là con người Giêsu Kitô, Ðấng đã tự hiến để cứu chuộc mọi người" (1Tm 2,4-6), "và sự cứu rỗi không ở trong một người nào khác" (CvTđ 4,12). Vậy mọi người, nhờ lời giảng dạy của Giáo Hội mà nhận biết Người, phải trở lại với Người và chịu phép Rửa để sáp nhập vào chính Người và vào Giáo Hội, Thân Thể Người. Thực vậy, chính Chúa Kitô "đã minh nhiên công bố sự cần thiết của đức tin và của phép Thánh Tẩy ³⁹, đồng thời, Người đã xác nhận sự cần thiết của Giáo Hội mà mọi người phải bước vào qua cửa phép Thánh Tẩy. Vì thế, những ai biết rằng Giáo Hội Công Giáo, được Thiên Chúa thiết lập nhờ Chúa Giêsu Kitô, như phương tiện cứu rỗi cần thiết, mà vẫn không muốn kiên trì sống trong Giáo Hội thì không thể được cứu rỗi" ⁴⁰. Cho nên, dù Thiên Chúa có thể dùng những đường lối Ngài biết để đưa những kẻ không vì lỗi mình mà chưa biết Phúc Âm đến với đức tin, vì không có đức tin thì không thê làm vui lòng Ngài ⁴¹, nhưng Giáo Hội có bổn phận và đồng thời có thánh quyền rao giảng Phúc Âm ⁴²; do đó, ngày nay và luôn mãi, hoạt động truyền giáo ^16* vẫn còn giữ vẹn hiệu lực và cần thiết.