“Gia đình – hiện thực bản chất cộng đồng và gia đình của Giáo Hội”

Trước hết, vấn đề đầu tiên hết sức quan trọng cần phải lưu ý và được đặt ra ở đây là tại sao Sách Toát Yếu Giáo Lý Giáo Hội Công Giáo khoản 350 về lý do “tại sao gia đình được gọi là giáo hội tại gia” không chỉ nói đến “bản chất cộng đồng của Giáo Hội” hay “bản chất gia đình của Giáo Hội” mà lại nói “bản chất cộng đồng và gia đình của Giáo Hội”. “Gia đình” chẳng phải là một “cộng đồng” hay sao? Phải, chính ở chỗ này chúng ta mới thấy được cái then chốt của vấn đề được đặt ra. Đó là lý do, ngay sau câu “gia đình là biểu lộ và hiện thực bản chất cộng đồng và gia đình của Giáo Hội”, Sách Toát Yếu Giáo Lý Giáo Hội Công Giáo liền thêm, “là gia đình của Chúa”.

Đúng thế, “Giáo Hội là gia đình của Chúa”, chứ không phải chỉ là một “cộng đồng”, một tổ chức có tính cách thuần túy xã hội. Giáo Hội, về hình thức, quả thực là một “cộng đồng”, là một tổ chức bao gồm nhiều phần tử khác nhau, thuộc mọi ngôn ngữ, văn hóa và dân tộc trên thế giới, có cơ cấu quản trị và quyền bính, có luật lệ và điều kiện gia nhập.  Tuy nhiên, chính điều kiện gia nhập của Giáo Hội là một “cộng đồng” này đã làm cho Giáo Hội trở thành một “gia đình”, “gia đình Chúa”, “gia đình” của một Vị Thiên Chúa chân thật duy nhất là Cha trên trời, Đấng “đã yêu thương thế gian đến ban Con Một Mình cho thế gian, để ai tin vào Người sẽ không phải chết nhưng được sự sống đời đời” (Jn 3:16).

Nếu yếu tố chính yếu bất khả thiếu làm nên gia đình trần gian đó là yếu tố máu mủ ruột thịt thì yếu tố làm nên “gia đình Chúa”, một “gia đình” thiêng liêng tức Giáo Hội, đó là đức tin, một đức tin được thể hiện qua việc con người chấp nhận Lời Nhập Thể là Chúa Giêsu Kitô, Đấng là tột đỉnh và là tất cả mạc khải thần linh của Thiên Chúa, Đấng được hạ sinh từ một người mẹ “bởi quyền phép Đấng Tối Cao” (Lk 1:35) và “tự hiến” (Jn 17:19) để thánh hóa những ai được Cha trao cho Người trên trần gian (xem Jn 17:19,6), nhờ đó họ được trở nên những đứa con thừa nhận của Ngài, thành Giáo Hội của Người, một Giáo Hội được Thánh Phaolô ở đoạn 5 câu 25 so sánh như một người vợ được chồng mình là “Chúa Kitô đã yêu thương Giáo Hội và đã hiến mình vì Giáo Hội…”.

Vị Tông Đồ Dân Ngoại Phaolô đã cảm nhận và xác tín trong Thư Galata đoạn 4 câu 4 và 5 về những gì được Chúa Kitô khẳng định với nghị viên Nicôđêmô về vấn đề “sinh bởi trên cao” (Jn 3:3) như sau: “Đến thời gian ấn định, Thiên Chúa đã sai Con Mình sinh ra bởi một người nữ, để giải cứu khỏi lề luật những ai lụy thuộc lề luật, hầu chúng ta được trở nên những đứa con thừa nhận”. Và điều kiện về phía nhân loại để được trở nên những đứa con thừa nhận của Thiên Chúa, theo Thánh Ký Gioan trong lời mở đầu cuốn Phúc Âm của ngài ở đoạn 1 câu 12 đó là: “Ai chấp nhận Người thì Người ban cho quyền làm con Thiên Chúa” (Jn 1:12). Việc “chấp nhận” này, về hình thức, được thể hiện qua một bí tích gia nhập Giáo Hội là phép rửa, như Chúa Kitô Phục Sinh đã nói tới, được Phúc Âm Thánh Marcô ghi lại ở đoạn 16 câu 15 và 16, khi sai các môn đệ là “các con hãy đi khắp thế gian rao giảng tin mừng cho mọi tạo vật. Ai tin vào tin mừng này mà chịu phép rửa thì được cứu độ, bằng ai không chịu tin vào tin mừng ấy thì bị luận phạt”.

Chính vì đức tin là máu mủ ruột thịt của “gia đình Chúa” và là yếu tố then chốt bất khả thiếu làm nên “gia đình Chúa” mà Chúa Giêsu, dù là người con trần gian thực sự của Mẹ Maria, được Mẹ thụ thai trong ngày Truyền Tin và hạ sinh ở Bêlem, được Mẹ ẵm bế và cho bú mớm như một đứa con cưng của Mẹ, Người cũng đã đối xử với Mẹ theo tình nghĩa thiêng liêng, khiến có những lúc Mẹ phải sống bằng đức tin, hơn là bằng tình mẫu tử tự nhiên. Chẳng hạn như khi Người cố ý ở lại đền thờ Giêrusalem năm lên 12 tuổi để lo việc cho Cha trên trời của Người (x Lk 2:49). Về phần mình, Mẹ Maria đã sống tình nghĩa thiêng liêng này hết sức trọn hảo “vì đã tin” (Lk 1:45), đến nỗi Mẹ đã được chính Người khen rằng Mẹ có phúc vì đã “nghe lời Chúa và tuân giữ”, hơn là đã được diễm phúc cưu mang Người và cho Người bú (xem Lk 11:27-28). Tình nghĩa thiêng liêng của “gia đình Chúa” liên quan tới đức tin đây còn được Chúa Kitô, khi Người được một kẻ báo là Mẹ và anh em Người đang ở ngoài chờ gặp Người, đã khẳng định về tình nghĩa thiêng liêng khi đặt vấn đề và khẳng định với người ấy rằng: “’Ai là mẹ của Tôi? Ai là anh em của Tôi?’ Đoạn Người giơ tay chỉ vào các môn đệ của mình mà nói: ‘Những người này là mẹ của Tôi và là anh em của Tôi. Bất cứ ai làm theo ý muốn của Cha Tôi đều là anh em của Tôi và là mẹ của Tôi’” (Mt 12:48-50).

Cho dù yếu tố chính yếu tự nhiên làm nên gia đình là máu mủ ruột thịt, thế nhưng, thực tế phũ phàng cho thấy, chính các phần tử trong cùng một gia đình lại trở thành thù địch của nhau, đến nỗi đã sát hại lẫn nhau. Điển hình là trường hợp Cain sát hại Abel em mình (x Gen 4:8); hay trường hợp 10 người con lớn của Giacóp đã âm mưu sát hại Giuse em mình (x Gen 37:12-36); hoặc trường hợp con là Absalon muốn phản loạn và sát hại vua cha của mình là Đavít (2Sam 15:1-18) v.v. Hiện tượng ly dị và phá thai từ hậu bán thập niên 1960 tới nay càng cho thấy yếu tố máu mủ ruột thịt, cho dù bất khả thiếu để làm nên gia đình, vẫn không phải là yếu tố chính yếu và thiết yếu trong việc xây dựng và bảo trì hạnh phúc gia đình. Cũng thế nơi “gia đình Chúa”. Cho dù là một “cộng đồng đức tin”, nhưng lịch sử cho thấy “cộng đồng đức tin” là “gia đình Chúa” này đã từ từ chia rẽ nhau, qua những phân ly chính yếu theo thứ tự, trước tiên giữa Giáo Hội Công Giáo Rôma và Giáo Hội Chính Thống Đông Phương từ năm 1054, sau đó giữa Giáo Hội Công Giáo Rôma với Phong Trào Cải Cách Thệ Phản từ năm 1519, và sau hết giữa Giáo Hội Công Giáo Rôma với Giáo Hội Hiệp Thông Anh Giáo từ năm 1535.

Tuy nhiên, tình trạng sát hại lẫn nhau nơi gia đình trần thế và chia rẽ nhau nơi “gia đình Chúa” vẫn không làm mất đi những gì căn bản làm nên gia đình tự nhiên là tình nghĩa ruột thịt hay làm nên gia đình siêu nhiên là đức tin. Dù sao cũng không thể phủ nhận được rằng vì tình trạng chia rẽ nhau, nơi cả cơ cấu gia đình tự nhiên lẫn siêu nhiên ấy, cũng đã làm mất đi ít nhiều ý nghĩa đích thực của gia đình và giá trị cao quí của gia đình, biến gia đình trở thành một “cộng đồng” thuần túy xã hội, một cơ cấu thường được làm nên bởi yếu tố lợi lộc, thích thì gia nhập - không thích thì rút lui, lợi thì nhào vô - bất lợi thì nhào ra.

Theo đúng ý nghĩa và ơn gọi của mình thì, như Sách Giáo Lý Giáo Hội Công Giáo số 1669 định nghĩa, “gia đình là một cộng đồng yêu thương và sự sống”, hay nói ngược lại, bất cứ một “cộng đồng” nào hội đủ hai yếu tố yêu thương và sự sống mới đích danh và trọn vẹn là “gia đình”. Yếu tố “yêu thương” ở đây trước hết được căn cứ vào tình yêu phu thê giữa hai vợ chồng, nhất là trong trường hợp hai vợ chồng son sẻ không có con cái. “Sự sống” ở đây thường làm cho con người liên tưởng ngay đến vấn đề sinh sản con cái nói chung và con cái nói riêng, vậy thì trường hợp của những đôi phối ngẫu không co con cái và không sinh nở được thì chẳng lẽ họ không phải là một gia đình hay sao?

Đó là lý do “yêu thương và sự sống” ở đây còn có một ý nghĩa sâu xa hơn nữa, liên quan tới mối hiệp nhất. Ở đâu không có hiệp nhất thì không thể nào có “yêu thương và sự sống”. Nếu hiệp nhất là mục tiêu cho “yêu thương”, thì hiệp nhất là chính thực tại của “sự sống”.  “Đoàn kết thì sống chia rẽ thì chết” là một nhận định rất đúng, đặc biệt nơi trường hợp hồn lìa khỏi xác, tức trường hợp cái chết xẩy đến cho con người. Nếu hiệp nhất là chính thực tại của sự sống thì yêu thương là con tim của sự sống. Nếu xác chết là một tử thi vĩnh viễn bất động không còn biết gì nữa vì thiếu hồn sống là ý thức của nó thế nào, thì không thể nào sống mà lại không có ý thức là tác động được thể hiện nơi yêu thương.

Nếu “gia đình là một cộng đồng yêu thương và sự sống”, và “yêu thương và sự sống” được thể hiện nơi mối hiệp nhất nên một, thì quả thực đã xẩy ra nơi Giáo Hội là “gia đình Chúa” ngay từ ban đầu. Ở chỗ, như Sách Tông Vụ cho biết ở đoạn 4 câu 32-35 là “(32) Các tín hữu thời bấy giờ đông đảo, mà chỉ có một lòng một ý. Không một ai coi bất cứ cái gì mình có là của riêng, nhưng đối với họ, mọi sự đều là của chung. (33) Nhờ quyền năng mạnh mẽ Thiên Chúa ban, các Tông Đồ làm chứng Chúa Giêsu đã sống lại. Và Thiên Chúa ban cho tất cả các ông dồi dào ân sủng. (34) Trong cộng đoàn, không ai phải thiếu thốn, vì tất cả những người có ruộng đất nhà cửa, đều bán đi, lấy tiền, (35) đem đặt dưới chân các Tông Đồ. Tiền ấy được phân phát cho mỗi người, tuỳ theo nhu cầu”.

Bởi vậy, “gia đình hiện thực bản chất cộng đồng và gia đình của Giáo Hội là gia đình của Chúa” đây nghĩa là làm sao cho gia đình mình trở thành một “cộng đồng yêu thương và sự sống”, như Giáo Hội sơ khai, luôn hiệp nhất nên một, giữa vợ chồng với nhau, giữa cha mẹ với con cái, và giữa con cái với nhau. Vấn đề then chốt được đặt ra ở đây là làm thế nào để gia đình có thể hiệp nhất nên một? Vì, như thực tế cho thấy, dù là ruột thịt với nhau, các phần tử gia đình tự nhiên vẫn không thương yêu nhau, trái lại, vẫn ghen ghét nhau, hận thù nhau, thậm chí sát hại nhau. Và thực tế cũng cho thấy, nếu không thực sự yêu thương nhau, các phần tử trong cả gia đình tự nhiên lẫn thiêng liêng sẽ không thể nào sống với nhau, chưa nói chi đến vấn đề hiệp nhất nên một là chính sự sống đích thực của gia đình và cho gia đình.

Để giải quyết vấn đề then chốt này, trước hết, chúng ta cần phải ý thức rằng, theo ơn gọi của mình thì “gia đình được gọi là giáo hội tại gia”, mà Giáo Hội là “gia đình Chúa”, “một cộng đồng yêu thương và sự sống”, như Giáo Hội thời sơ khai, nên gia đình Kitô hữu chúng ta cũng phải làm sao để “hiện thực bản chất cộng đồng và gia đình của Giáo Hội”, ở chỗ hiệp nhất nên một với nhau trong tình nghĩa thiêng liêng của đức tin, chứ không phải theo bản tính tự nhiên. Đúng thế, nếu các phần tử trong gia đình Kitô hữu biết sống với nhau bằng tình nghĩa thiêng liêng, bằng đức tin chân thực, sâu xa và mạnh mẽ, một đức tin được thể hiện qua đức ái (xem Gal 5:6), thì gia đình họ chắc chắn càng ngày càng trở thành một “giáo hội tại gia”, một “cộng đồng yêu thương và sự sống”.

Theo tính toán tự nhiên thì chỉ khi nào chia cho nhau hay nhân với nhau thì 2 con số 1 mới trở thành 1 thế nào, thì trong đời sống của con người nói chung, đặc biệt là đời sống “gia đình được gọi là giáo hội tại gia” nói riêng, các phần tử trong gia đình cũng chỉ hiệp nhất nên một với nhau, khi biết sống với nhau như một bài toán chia (1/1=1) và toán nhân (1x1=1) mà thôi. Bằng không, nếu họ chỉ sống với nhau như một bài toán cộng, họ sẽ không bao giờ hiệp nhất nên một, trái lại, mãi mãi họ vẫn là 2 (1+1), là một “cộng đồng” bao gồm số người chứ không hiệp nhất tình người. Thựỉc tế còn cho thấy con người ở trong tình trạng thuần túy “cộng đồng” chỉ bao gồm số người mà lại thiếu tình người thì thường là đi đến chỗ trở thành bài toàn trừ, chia rẽ nhau: 1-1=0.

Thế nên, hiệp nhất nên 1 chỉ xẩy ra khi các phần tử trong gia đình biết sống cho nhau như một bài toán chia, (bao giờ chia cũng trước nhân), ở chỗ, yêu nhau như bản thân mình, ý thức mình được kêu gọi để sống cho người khác, mình thuộc về người khác, trở nên quà tặng cho nhau, chứ không phải sống cho riêng bản thân mình, và với ý thức sống cho nhau và yêu nhau như bản thân mình ấy, con người sẽ tiến đến chỗ và mới tiến đến chỗ yêu nhau hơn bản thân mình, đến chỗ “như Thày yêu” (Jn 13:34, 15:12), khi cố gắng trở nên mọi sự cho mọi người, chứ không bắt mọi người nên giống mình, đến độ dám hy sinh cho tới cùng. Chính Chúa đã dạy thành phần môn đệ của mình sống cho nhau ở chỗ “bỏ mình đi” và chấp nhận nhau ở chỗ “vác thập giá”, theo gương của Người là Đấng đã đến “không phải để được phục vụ” (sống cho nhau) mà là “phục vụ và hiến mạng sống mình cho nhiều người” (chấp nhận nhau).

Đaminh Maria Cao Tấn Tĩnh, BVL