Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI:

Buổi Triều Kiến Chung hằng tuần Thứ Tư 10/6/2009 –

Bài Giáo Lý 85 trong Loạt bài về Giáo Hội Hiệp Thông Tông Truyền:

về John Scotus Erigena

Anh chị em thân mến:

Hôm nay tôi muốn nói về một tư tưởng gia nổi tiếng của Kitô giáo Tây phương, đó là John Scotus Erigena, vị có nguồn gốc mờ mịt. Ngài chắc chắn xuất xứ từ Ái Nhĩ Lan, nơi ngài được sinh ra vào đầu thế kỷ thứ 9, thế nhưng chúng ta không biết khi nào ngài rời bỏ hải đảo của mình để băng qua Eo Biển Anh Quốc nhờ đó hoàn toàn thuộc về thế giới văn hóa ấy, một thế giới văn hóa được tái sinh với thành phần  Carolingians, nhất là với Charles the Bald, ở Pháp vào thế kỷ thứ 9. Như chúng ta không biết chính xác ngày sinh của ngài thế nào chúng ta cũng không biết được ngày ngài qua đời như vậy, ngày mà theo các chuyên gia, hẳn xẩy ra vào khoảng năm 870.

John Scotus Erigena có được một nền văn hóa giáo phụ nguyên khôi, các vị Hy Lạp cũng như các vị Latinh: Ngài trực tiếp biết đến các bản văn của các vị giáo phụ Latinh và Hy Lạp. Trong số các vị ấy ngài biết rõ các tác phẩm của Thánh Âu Quốc Tinh, Thánh Ambrôsiô, Thánh Grêgôriô Cả, những vị đại giáo phụ của Kitô giáo Tây phương; thế nhưng ngài cũng biết tư tưởng của Origen, của Thánh Grêgôriô ở Nyssa, Thánh Gioan Kim Khẩu, và các vị giáo phụ khác không phải là không quan trọng ở Đông phương. Ngài là một con người đặc biệt ở trong một giai đoạn cũng trổi vượt tiếng Hy Lạp. Ngài đã tỏ ra đặc biệt chú ý tới Thánh Maximus the Confessor, nhất là Dionysius the Areopagite. Dưới biệt danh này là một tác giả về giáo hội trong thế kỷ thứ 5 ở Syria, thế nhưng, như hết mọi người trong Thời Trung Cổ, John Scotus Erigena tin rằng tác giả ấy là một môn đệ trực tiếp của Thánh Phaolô, được nói tới trong Sách Tông Vụ (17:34).

John Scotus Erigena, tin tưởng tính cách tông truyền nơi các bản văn của Dionysius, đã liệt kê tác giả này như là một ‘tác giả được linh ứng’ tuyệt hạng; bởi thế, các bản văn của tác giả ấy đã là một nguồn kiệt xuất cho tư tưởng của ngài. John Scotus Erigena đã chuyển dịch các tác phẩm của vị tác giả ấy sang tiếng Latinh. Các vị đại thần học gia thời trung cổ, như Thánh Bonaventura, biết được các tác phẩm của Dionysius là nhờ ở bản dịch này. Trong cả cuộc đời của mình ngài đã dấn thân đi sâu hơn vào tư tưởng của vị tác giả ấy và khai triển tư tưởng của vị tác giả này, căn cứ vào những bản văn ấy, cho đến độ mãi tới ngày nay, đôi khi khó có thể phân biệt được đâu là tư tưởng của John Scotus Erigena và đâu là lúc ngài trình bày tư tưởng của Pseudo Dionysius.

Thật vậy, công cuộc về thần học của John Scotus Erigena không thành công cho lắm. Cuối kỷ nguyên Corolingian các tác phẩm của ngài hầu như bị lãng quên, và việc thẩm quyền giáo hội kiểm cấm tác phẩm của ngài cũng làm cho con người của ngài bị lu mờ. Đúng thế, John Scotus Erigena tiêu biểu cho một thứ triết thuyết Plato cực đoan, một triết lý ở một số trường hợp có vẻ hướng tới một nhãn quan phiếm thần, cho dù ý hướng chủ quan riêng của ngài bao giờ cũng chính thống. Một số tác phẩm của John Scotus Erigena vẫn còn tồn tại tới ngày nay, trong số đó có những luận đề “Về Việc Phân Chia nơi Thiên Nhiên” và “Những Dẫn Giải về Đẳng Cấp Trên Trời của Thánh Dionysius” là đáng được đặc biệt đề cập tới.

Nơi những tác phẩm này, ngài khai triển những suy tư kích thích về thần học và tu đức, những gì có thể mang lại những tiến triển hào hứng thậm chí cho các các thần học gia hiện đại nữa. Chẳng hạn tôi muốn nói tới những gì ngài viết về nhiệm vụ thi hành một nhận thức thích đáng đối với những gì được trình bày như là “auctoritas vera”, hay về việc dấn thân tiếp tục tìm kiếm chân lý bao lâu chưa đạt tới cảm nghiệm lặng lẽ tôn thờ Thiên Chúa.

Vị tác giả của chúng ta nói: "Salus nostra ex fide inchoat: Việc cứu độ của chúng ta được bắt đầu với đức tin”. Tức là chúng ta không thể nói về Thiên Chúa bắt đầu từ những thứ sáng tạo của chúng ta, mà là từ những gì được chính Thiên Chúa nói về bản thân Ngài trong Thánh Kinh. Vì Thiên Chúa chỉ nói sự thật mà John Scotus Erigena tin rằng quyền bính và lý trí không bao giờ lại đối nghịch nhau. Ngài tin rằng tôn giáo chân thực và triết lý chân thực thì ăn khớp với nhau.

Theo quan điểm này, ngài viết: “Bất cứ loại quyền bính nào không được công nhận lý trí thực sự thì phải kể là yếu… Chỉ có quyền bính đích thực khi hợp với chân lý được nhận thức bởi lý trí, cho dù nó là một thứ quyền bính được đề nghị và truyền đạt vì lợi ích cho các thế hệ mai hậu bởi các vị giáo phụ thánh đức” (I, PL 122, col 513BC). Bởi thế ngài đã cảnh báo rằng “chớ gì không một quyền bính nào làm cho anh chị em phải khiếp sợ hay làm cho anh chị em bị phân tâm khỏi những gì anh chị em hiểu được từ cảm nhận nhờ việc chiêm niệm hữu lý chính đáng. Thật vậy, quyền bính đích thực không phản nghịch với lý trí đúng đắn, và lý trí này không bao giờ tương khắc với quyền bính đích thực. Cả hai đều tiến bước một cách chắc chắn từ cùng một nguồn đó là đức khôn ngoan thần linh” (I, PL 122 col 511B). Chúng ta thấy ở đây một khẳng định can trường về giá trị của lý trí, được đặt căn bản trên niềm tin tưởng rằng quyền bính đích thực là những gì hữu lý, vì Thiên Chúa là lý trí sáng tạo.

Ngay cả Thánh Kinh, theo Erigena, cũng không miễn trừ khỏi nhu cầu cần phải áp dụng cùng những qui chuẩn về việc nhận thức. Thật vậy, Thánh Kinh, thần học gia người Ái Nhĩ Lan này khẳng định, khi lập lại một ý nghĩ của Thánh Gioan Kim Khẩu, sẽ không còn cần thiết nữa nếu con người đã không phạm tội. Bởi thế, cần phải suy diễn là Thánh Kinh được Thiên Chúa ban với ý hướng giáo dục và hạ thấp mình xuống nhờ đó con người có thể nhớ lại tất cả những gì đã được in ấn trên tâm can của họ từ lúc họ được tạo dựng nên “theo hình ảnh và tương tự như Thiên Chúa” (cf Gen 1:26), cũng như tất cả những gì nguyên tội đã làm cho họ quên đi.

Erigena đã viết trong cuốn “Những Dẫn Giải” là: “Con người không được dựng nên cho Thánh Kinh là những gì họ không can đến nếu họ không sa ngã phạm tội, thế nhưng Thánh Kinh – đan kết với tín lý và các biểu hiệu – đã được ban cho con người. Thật vậy, nhờ Thánh Kinh, bản tính có lý trí của chúng ta có thể tự đi vào những cái bí mật của việc chiêm ngưỡng that sự tinh tuyền về Thiên Chúa (II, PL 122, col 146C). Lời Thánh Kinh thanh tẩy lý trí vốn mù tối của chúng ta và giúp chúng ta trở lại với ký ức của những gì chúng ta là hình ảnh của Thiên Chúa cưu mang trong lòng mình nhưng tiếc thay lại bị tội lỗi vi phạm.

Từ chỗ này mới phát xuất moat số thành quả về việc dẫn giải Thánh Kinh liên quan tới cách thức giải thích Thánh Kinh, moat cách thức cho tới ngày nay vẫn cho thấy cách thức chính đáng để đọc Thánh Kinh cách xác đáng. Thật vậy, nó là vấn đề khám phá ra ý nghĩa được ẩn giấu trong bản văn thánh kinh và điều này cần phải thực hiện một việc bề trong đặc biệt nhờ đó lý trí hướng tới con đường vững chắc dẫn tới chân lý. Việc thực hành này là ở chỗ vun trồng một thái độ liên lỉ sẵn sàng hoán cải. Để sâu xa đạt tới nhãn quan của bản văn, can phải đồng thời gia tăng nơi việc hoán cải con tim cũng như nơi việc phân tích quan điểm của trang thánh kinh, dù nó có tích chất vũ trụ, lịch sử hay tín lý. Chỉ nhờ việc liên tục thanh tẩy này, cả con mắt của cõi long cũng như của lý trí, mới đạt được kiến thức xác thực.

Con đường gian khổ này, con đường cần thiết và hứng khởi, đã làm nên bởi những chiến thắng liên tục cùng với những tương đối của kiến thức con người mang loại thụ tạo có lý trí đến  ngưỡng cửa của Mầu Nhiệm thần linh, nơi mà tất cả mọi quan niệm đều chứng thực cái yếu kém và bất lực của mình, và vì thế vượt ra ngoài – bằng một quyền năng giản dị, tự do và dịu dàng của chân lý – tất cả những gì được liên tục vươn tới. Việc tôn thờ và thinh lặng nhìn nhận Mầu Nhiệm này, một mầu nhiệm hướng tới mối hiệp thông duy nhất, bởi thế được thấy như là con đường duy nhất cho mối liên hệ với một sự thật đồng thời vừa thân mật nhất vừa hết sức trân trọng với những gì khác. John Scotus, cũng lợi dụng nơi đây một từ ngữ được truyền thống Kitô giáo cảm nhận theo ngôn ngữ Hy Lạp, đã gọi cảm nghiệm chúng ta hướng chiều về này là “theosis” hay thần linh hóa, bằng một khẳng định táo bạo cho đến độ ngài đã bị ngờ là rơi vào thuyết phiếm thần bất chính thống.

Dù sao thì những đoạn văn như đoạn sau nay đã gây xúc động mạnh, những đoạn văn trong đó, khi sử dụng ẩn dụ pháp cổ xưa về trình trạng tan chảy kim loại, ngài đã viết: “Bởi thế, như tất cả kim loại rực sáng trở thành chất lỏng cho đến độ nó hiện lên như chỉ còn là lửa, tuy nhiên những bản chất của cái này điều kia vẫn là những gì biệt phân thế nào, thì cũng thế, cầnb phải chấp nhận là, sau ngày tận thế, tất cả tạo vật, cả thể lý lẫn vô hình, sẽ biểu lộ duy một Thiên Chúa duy nhất, tuy nhiên sẽ vẫn nguyên vein ở chỗ Thiên Chúa có thể được hiểu ở một nghĩa nào đó cho dù vẫn bất khả thấu, và chính thụ tạo sẽ được biến đổi thành Thiên Chúa một cách kỳ diệu khôn tả” (V, PL 122, col 451B).

Thật vậy, tất cả tư tưởng của John Scotus đều chứng thực một cách hêá sức rõ ràng về nỗ lực muốn diễn tả những gì khả minh nghĩa của cái bất khả minh nghĩa về Thiên Chúa, căn cứ nguyên vào mầu nhiệm Lời hóa thành nhục thể nơi Chúa Giêsu Nazarét. Ngài đã sự dụng nhiều phép ẩn dụ trong việc nói lên cái thực tại khôn tả này cho thấy những gì ngài nhận thức về cái bất lực hoàn toàn của từ ngữ chúng ta sử dụng để nói về những điều ấy. Tuy nhiên, vẫn hầu như có thể cảm thấy một cách cụ thể một cái gì đó thu hút cùng với bầu khí của cái cảm nghiệm thần bí chân thực nơi các bản văn của ngài.

Chỉ cần trích lại như chứng cớ một trang sách “Về Vấn Đề Phân Chia của Thiên Nhiên”, trang sách sâu xa tác động tinh thần của chúng ta là thành phần tín hữu trong thế kỷ 21 này. Ngài viết: “Chỉ có một điều duy nhất cần phải ước mong đó là niềm vui có được chân lý là Chúa Kitô, và chỉ có một điều duy nhất can phải tránh là bị thiếu vắng Người. Cần phải lưu ý là tình trạng thiếu vắng này là nguyên nhân duy nhất cho tất cả những gì là vĩnh viễn buồn sầu. Lấy Chúa Kitô khỏi tôi thì chẳng còn là là thiện hảo đối với tôi nữa; không còn gì khủng khiếp bằng việc thiếu vắng Người. Cực hình hơn heat của một loại tạo vật có trí khôn đó là tình trạng hụt hang và thiếu vắng Người” (V, PL 122, col 989a).

Những lời lẽ này chúng ta có thể lợi dụng, biến chúng thành một lời nguyện cầu cùng Đấng cũng là niềm trông mong của tâm can chúng ta.

Đaminh Maria Cao Tấn Tĩnh, BVL, chuyển dịch theo tín liệu được Zenit phổ biến ngày 10/6/2009