Tham luận của ĐGM Cosma Hoàng Văn Đạt
Sống mầu nhiệm Giáo Hội trên quê hương
1. Trong ḷng dân tộc
“Chúa Giêsu là con Thiên Chúa đă làm người và ở với chúng ta” (Ga 1,14). Đó là mầu nhiệm Nhập Thể. Người đă sống trong ḷng dân Israel và đích thực là một người Israel: nói tiếng phổ thông, học sách Cựu Ước, tham dự các buổi cầu nguyện hàng tuần ở hội đường, các lễ nghi hàng năm ở Đền Thờ Giêrusalem. Người chia sẻ vui mừng và hy vọng cũng như đau khổ và lo âu với dân.
Người Công Giáo Việt Nam cũng là công dân Việt Nam: chung ngôn ngữ, phong tục, văn hóa, lịch sử. Người Công Giáo đă đóng góp vào đời sống và sự phát triển của đất nước: lao động như mọi người, chung sức chung ḷng với mọi người để đất nước ngày càng tốt đẹp hơn.
Một thí dụ điển h́nh là ông Nguyễn Trường Tộ. Vào thế kỷ 19, lúc đất nước lâm vào cảnh suy yếu và phải lệ thuộc, ông đă đề nghị cả một kế sách tiến bộ và toàn diện để cải cách, nhờ đó đất nước vươn lên. Tiếc là triều đ́nh lúc ấy quá thiển cận và thủ cựu nên kế sách của ông đă bị gạt bỏ.
Trong thời gian bách hại, nhiều người Công Giáo sẵn sàng chiến đấu bảo vệ tổ quốc, nhưng vua quan cứ ép phải bước qua thánh gia. Thánh Giuse Hoàng Lương Cảnh ở Bắc Ninh đang lúc bị giam giữ và tra tấn vẫn cầu nguyện: “Xin cho vua quan cai trị nước này được b́nh yên và càng ngày càng thịnh.” Khi quan cười và nói: “Người đang bị vua quan bắt tội mà cầu nguyện như vậy sao?” Ngài đă đáp: “Đạo chúng tôi dạy thế!”
Suốt hơn 4 thế kỷ hiện diện, Giáo Hội đă góp phần không nhỏ vào đời sống và sự phát triển của đất nước. Trước hết chính những người Công Giáo đầu tiên đă tạo ra chữ quốc ngữ mọi người Việt Nam hiện đang sử dụng. Rồi không thể quên được các trường Công Giáo đă đào tạo bao nhiêu nhân tài cho đất nước. Về việc từ thiện, không thể đếm được bao nhiêu người Công Giáo gây dựng và phục vụ trong các bệnh viện, nhà nhi viện, nhà dưỡng lăo, trại phong, pḥng phát thuốc…
Người Công Giáo cũng đưa vào quê hương một mẫu người mới: yêu mến và phục vụ, theo gương lành và lời dạy của Chúa Giêsu, thay thế cho quan niệm xưa đă lỗi thời.Xă hội Việt Nam hiện nay đă tiếp nhận nhiều quan niệm sống do Giáo hội mang lại: Nhân phẩm, b́nh đẳng, bác ái, phục vụ, hy sinh.
Tóm lại, người Công Giáo Việt Nam đă và đang thực hiện Tin Mừng của Chúa trong ḷng dân tộc. Đức Thánh Cha Biển Đức 16 đă nói với các giám mục Việt Nam trong buổi tiếp kiến dịp Ad Limina năm 2009: Một tín hữu tốt sẽ là một công dân tốt.
2. Thiên Chúa là trên hết
Thánh Phêrô Nguyễn Văn Tự khi được yêu cầu bước qua Thánh Giá đă trả lời quan ṭa: “Tôi thờ cha mẹ như hạ phụ, thờ vua trung phụ, thờ Chúa như thượng phụ. Tôi không thể v́ cha mẹ một chống lại Vua, cũng không thể v́ Vua mà chống lại Chúa.”
Người Công Giáo không chỉ là công dân một nước trần gian, nhưng c̣n là công dân Nước Trời. Phần nào như mỗi người chúng ta không chỉ là con của Cha Mẹ, nhưng không chỉ giới hạn mọi sự trong gia đ́nh, v́ c̣n là dân của một nước.Người Công Giáo được mời gọi sự trong gia đ́nh, v́ c̣n là dân của một nước.Người Công Giáo được mời gọi sống theo Lời Chúa, đặc biệt theo Tin Mừng và Gương Chúa Giêsu, theo giáo huấn của Hội Thánh.
Đôi khi luật nước mâu thuẫn với luật Chúa, người Công Giáo buộc ḷng phải “Vâng lời Chúa hơn là vâng lời người ta”. Thánh Phaolô Tống Viết Bường là một sĩ quan,sẵn sàng tuân lệnh vua, nhưng không thể bước qua Thánh Giá, v́ lỗi luật Chúa. Có khi trong một gia đoạn nào đó, người Công Giáo phải chịu trách nhiệm Vược Qua, với xác tín rằng đó là trung thành với Chúa, đồng thời tŕnh bày rơ ràng những giá trị không nhượng bộ được, nhờ đó nâng cao y thức về một đời sống cao đẹp hơn.
3. Phúc Âm hóa
Phúc âm hóa là một từ tương đối mới. Đó không chỉ là truyền đạo để rửa tội, nhưng c̣n là làm cho đời sống xă hội được tổ chức theo Tin Mừng.
Mâu thuẫn giữa đạo và đời không phải là điều đáng mong ước. Lư tưởng là luật đời và luật đạo ḥa hợp. Nhưng đó là ư tưởng. Trong thực tế, thường xuyên có khoảng cách giữa đời sống xă hội với đời sống tôn giáo. Đối với giáo hội, người Công Giáo có trách nhiệm góp phần làm cho đời sống cũng như các định chế xă hội ngày càng gần với Tin Mừng hơn.
Phúc âm hóa văn hóa Việt Nam. Điều này ở Việt Nam đă có những bước tiến đáng kể, thí dụ b́nh đẳng nam nữ, một vợ một chồng. Nhưng một đôi điều vẫn c̣n bất cập. Trong một xă hội do chính quyền thế tục cầm quyền, như ở hầu hết các nước hiện nay, nhiều khi rất khó khăn. Hai cố gắng: hợp tác và đối thoại. Phúc Âm hóa nền văn hóa để văn hóa Việt Nam mang tinh thần Tin Mừng.
Không thỏa hiệp với gian dối, bất công, thù hận. Chúng ta phân biệt tội lỗi và người tội lỗi. Phải yêu mến người tội lỗi, nhưng không bao giờ chấp nhận tội lỗi. Sống trong một xă hội cỏ lung mọc chung với lúa, người Công Giáo chấp nhận người khác chưa phải là lúa, nhưng phải cầu nguyện, làm gương và đối thoại để dần dần biến đổi xă hội theo tin mừng.
Định luật men và muối cũng như định luật hạt lúa được gieo xuống đất phải định hướng cho cả Giáo Hội. Gương các nhà truyền giáo: Ricci ở Trung Hoa và đặc biệt Đắc Lộ ở Việt Nam. Tóm lại, mục tiêu nhắm tới là xây dựng một xă hội “Công chính, b́nh an và hoan lạc trong Thánh Thần” (Rm 14,17).
+ Cosma Hoàng Văn Đạt SJ
Giám mục Giáo phận Bắc Ninh