Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI: Buổi Triều Kiến Chung hằng tuần Thứ Tư 17/3/2010 – Loạt Bài Giáo Lý Giáo Hội Hiệp Thông Tông Truyền – Bài 108 về

 

Thánh Bonaventura 

Khoa Thần Học Thập Giá của Ngài so với Khoa Thần Học của Thánh Thomas

 

[Video]
 

 

Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI: Buổi Triều Kiến Chung hằng tuần Thứ Tư 17/3/2010 – Loạt Bài Giáo Lý Giáo Hội Hiệp Thông Tông Truyền – Bài 108 về

Anh Chị Em thân mến,

Sáng hôm nay, tiếp tục suy tư Thứ Tư tuần trước, tôi muốn cùng anh chị em học hỏi một số khía cạnh khác về giáo huấn của Thánh Bonaventura thành Bagnoregio. Ngài là một thần học gia lỗi lạc xuất chúng, vị đáng được đặt bên cạnh một đại tư tưởng gia khác, một nhân vật đồng thời của ngài, đó là Thánh Thomas Aquinas. Cả hai đều đào sâu vào các mầu nhiệm Mạc Khải, khi vận dụng tất cả nguồn trí năng của con người, trong cuộc đối thoại giữa đức tin và lý trí là những gì làm nên đặc tính của Thời Trung Cổ, biến thời này thành một thời điểm rất sung sức về tri thức, cũng như về đức tin và việc canh tân của Giáo Hội là việc canh tân thường chưa được đề cao cho đủ. Những điểm tương đồng khác liên kết hai vị với nhau, đó là cả Thánh Bonaventura là một Tu Sĩ Phanxicô và Thánh Thomas là Tu Sĩ Đaminh, đều thuộc về các Hội Dòng Hành Khất là những hội dòng, với tính chất mới mẻ về đời sống thiêng liêng của mình, như tôi đã đề cập tới ở những bài giáo lý trước đây, đã canh tân toàn thể Giáo Hội ở thế kỷ 13 và đã thu hút được nhiều người theo. Cả hai đều phục vụ Giáo Hội một cách tận tình, hăng say và yêu mến, cho tới độ các vị được mời tham dự Công Đồng Chung Lyon năm 1274, chính năm các vị qua đời; Thánh Thomas trên đường đến Lyon, Thánh Bonaventura đang khi Công Đồng diễn tiến.

Thậm chí tượng của các vị ở Quảng Trường Thánh Phêrô cũng song song với nhau. Các vị đứng ở ngay đầu dẫy cột tượng, bắt đầu từ mặt trước của Đền Thờ Thánh Phêrô; một vị ở cánh trái và một vị ở cánh phải. Bất kể tất cả những khía cạnh này, nơi hai vị đại Thánh này chúng ta vẫn có thể thấy được hai đường lối khác nhau về vấn đề nghiên cứu triết học và thần học là những gì chứng tỏ tính chất độc đáo và sâu xa về việc suy nghĩ của từng vị. Tôi muốn nêu lên một số điểm khác nhau của các vị.

Cái khác nhau đầu tiên liên quan tới quan niệm về thần học. Cả hai vị tiến sĩ này đều ngẫm nghĩ rằng thần học là một khoa học cụ thể hay là một khoa học về lý thuyết và suy đoán. Thánh Thomas suy nghĩ về hai câu trả lời có thể đối nghịch nhau. Câu trả lời thứ nhất nói: thần học là một thứ suy tư về đức tin và mục đích của đức tin là ở chỗ con người trở nên tốt lành và sống theo ý muốn của Thiên Chúa. Vì thế, mục đích của thần học là để hướng dẫn con người vào đường ngay nẻo chính; do đó, tự căn bản thần học là một khoa học thực tế. Chủ trương khác cho rằng: thần học là khoa tìm cách hiểu biết Thiên Chúa. Chúng ta là công việc của Thiên Chúa; Thiên Chúa vượt trên hành động của chúng ta. Thiên Chúa thực hiện tác động đúng nơi chúng ta; bởi thế nó thiết yếu liên quan tới không phải việc làm của chúng ta mà là việc chúng ta nhận biết Thiên Chúa, không phải những hành động riêng của chúng ta. Kết luận của Thánh Thomas đó là: thần học bao gồm hai phương diện: nó có tính cách lý thuyết, ở chỗ nó tìm cách hiểu biết Thiên Chúa hơn nữa, và nó cũng có tính cách thực tế, ở chỗ nó tìm cách hướng đời sống của chúng ta tới sự thiện. Thế nhưng, căn bản là kiến thức, ở chỗ, trước hết tất cả chúng ta đều cần phải biết Thiên Chúa, sau đó tiếp tục tác hành hợp với Thiên Chúa (Summa Theologiae, 1a, q. 1, art. 4). Tính cách căn bản của kiến thức so với thực hành là những gì quan trọng đối với chiều hướng chính yếu của Thánh Thomas.

Câu trả lời của Thánh Bonaventura cũng rất giống như thế, nhưng những gì ngài nhấn mạnh lại khác. Thánh Bonaventura biết những lập luận giống nhau của cả hai chiều hướng, như Thánh Thomas biết, thế nhưng, để trả lời cho câu hỏi thần học là một khoa học cụ thể hay lý thuyết, Thánh Bonaventura thực hiện một phân biệt tam diện, một phân biệt bao gồm tính cách xen kẽ giữa lý thuyết (kiến thức là chính) và thực hành (thực hành là chính), thêm một thái độ thứ ba được ngài gọi là “sapiential” và khẳng định rằng khôn ngoan bao gồm cả hai khía cạnh. Ngài tiếp tục cho biết rằng khôn ngoan tìm kiếm việc chiêm niệm (như hình thức cao cả nhất của kiến thức), và có chủ đích để chúng ta nên tốt - “ut boni fiamus”, nhất là điều này, đó là để trở nên tốt (cf. Breviloquium, Prologus, 5). Thế rồi ngài thêm rằng kiến thức Chúa Kitô đã chết “cho chúng ta” không vẫn cứ là một kiến thức nhưng cần trở thành cảm tình, thành yêu mến (Proemium in I Sent., q. 3).

Việc ngài bênh vực thần học cũng theo các chiều hướng này, tức là, chiều hướng suy tư theo lý trí và phương pháp về đức tin. Thánh Bonaventura liệt kê một vài lập luận phản lại việc tham gia vào thứ thần học cũng có lẽ được lan truyền giữa một nhóm tu sĩ Phanxicô và cũng xẩy ra trong thời đại của chúng ta, đó là việc lý trí thường làm trống rỗng đức tin, đó là lý trí thường là một thái độ quá khích đối với lời Chúa, đó là việc cúng ta cần phải lắng nghe chứ không được phân tích lời Chúa (cf. Letter of St Francis of Assisi to St Anthony of Padua). Vị Thánh này đã trả lời cho những lập luận phản thần học này khi chứng tỏ cho thấy những nguy hiểm hiện hữu nơi chính thần học khi nói rằng: thực sự là trong việc tham gia thần học có một cách thức ngạo mạn nào đó, một thái độ kiêu kỳ nào đó của lý trí muốn đặt mình lên trên lời Chúa.

Tuy nhiên, thần học thực sự, công việc về hữu lý của một khoa thần học thực sự và tốt lành có một nguồn gốc khác, không phải là cái kiêu hãnh của lý trí. Con người nào yêu thương đều muốn biết người mình yêu hơn nữa và hơn nữa; khoa thần học đích thực không liên quan tới lý trí và việc nghiên cứu được tác động bởi niềm kiêu hãnh của nó, "sed propter amorem eius cui assentit (thế nhưng được) tác động bởi tình yêu của Đấng đã tỏ ra ưng thuận” (Proemium in I Sent., q. 2) và muốn làm quen hơn nữa với người mình yêu: đó là ý hướng nồng cốt của thần học. Bởi thế, cuối cùng, đối với Thánh Bonaventura thì cái căn bản yêu thương là vấn đề trọng yếu.

Như thế Thánh Thomas và Thánh Bonaventura đều xác định cùng đích của con người, hành phúc trọn vẹn của họ bằng những cách thức khác nhau. Đối với Thánh Thomas, đích điểm tối hậu mà lòng ước muốn của chúng ta hướng về đó là chiêm ngưỡng Thiên Chúa. Chỉ ở nơi tác động chiêm ngưỡng Thiên Chúa này tất cả mọi vấn đề mới được giải tỏa: chúng ta cảm thấy hạnh phúc, ngoài ra không còn sự gì cần thiết nữa.

Trái lại, đối với Thánh Bonaventura, số mệnh tối hậu của con người là yêu mến Thiên Chúa, là gặp gỡ Ngài và nên một với Ngài trong tình yêu của Ngài và của chúng ta. Đối với thánh nhân, đó là định nghĩa thỏa đáng nhất về hạnh phúc của chúng ta.

Theo những chiều hướng ấy, chúng ta cũng có thể nói rằng phạm trù cao quí nhất đối với Thánh Thomas là sự thật, trong khi đó đối với Thánh Bonaventura là sự thiện. Có thể nhầm lẫn khi thấy cái tương phản nơi hai câu trả lời này. Đối với cả hai vị thì sự thật cũng là sự thiện và sự thiện cũng là sự thật; việc chiêm ngưỡng Thiên Chúa là việc yêu mến và việc yêu mến là việc chiêm ngưỡng. Bởi thế đây là một vấn đề giải thích khác nhau của các vị về một nhãn quan căn bản chung. Cả hai đều nhấn mạnh đến việc hình thành cho những truyền thống khác nhau và những linh đạo khác nhau, nhờ đó cho thấy hoa trái phong phú của đức tin: một đức tin duy nhất mà lại đa dạng trong việc diễn đạt của nó.
 

(tiếp)

 

Chúng ta hãy trở lại với Thánh Bonaventura. Hiển nhiên là việc ngài đặc biệt nhấn mạnh đền nền thần học của ngài được tôi cống hiến một thí dụ duy nhất, được hiểu theo chiều hướng đặc sủng Phanxicô. “Poverello – Người Nghèo” thành Assisi, ngoài những tranh luận về tri thức trong thời điểm của mình, đã chứng tỏ băèng cả đời sống của Người Nghèo Thành Assisi này, cái chính yếu của tình yêu thương. Vị Thánh thành Assisi này là hình ảnh sống động của Chúa Kitô phải lòng Chúa Kitô và nhờ đó vị thánh đã làm cho hình ảnh về Chúa hiện diện trong thời của mình, mà vị thánh không cần phải thuyết phục thành phần đồng thời của mình bằng lời nói, mà bằng đời sống của mình. Trong tất cả mọi tác phẩm của Thánh Bonaventura, thực sự cũng là các tác phẩm có tính cách khoa học của ngài, những tác phẩm thức giả của ngài, người ta thấy được và gặp được cái cảm hứng Phanxicô này; nói cách khác, người ta nhận thấy rằng tư tưởng của ngài được bắt đầu bằng việc gặp gỡ “Pocerello – Người Nghèo”  thành Assisi. Tuy nhiên, để hiểu được việc soạn thảo cụ thể về đề tài “cái chính yếu của tình yêu” này, chúng ta còn cần phải lưu ý tới một nguồn khác nữa, đó là các bản văn của một thần học gia người Syria ở thế kỷ thứ 6 được gọi là Pseudo-Dionysius, vị ẩn giấu mình dưới bút hiệu Dionysius the Areopagite. Trong việc chọn danh hiệu như thế, vị này ám chỉ tới một hình ảnh trong Sách Tông Vụ (cf. 17:34). Nhà thần học này đã tạo nên một khoa thần học về phụng vụ và một khoa thần học về thần bí, và đã nói dài về những cấp trật khác nhau của thiên thần. Các bản văn của ông đã được dịch sang tiếng Latinh vào thế kỷ thứ 9. Vào thời điểm của Thánh Bonaventura chúng ta ở trong thế kỷ 13 có một truyền thống mới xuất hiện gây hứng khởi cho vị Thánh này cũng như cho các thần học gia khác thuộc thể kỷ của ngài. Có hai điều đặc biệt đã thu hút chú ý của Thánh Bonaventura.

 

1.         Pseudo-Dionysius nói về chín phẩm thiên thần với những danh xưng ông tìm thấy trong Thánh Kinh và sắp xếp theo cách thức riêng của ông, từ các vị thiên thần đơn thường đến phẩm thần seraphim. Thánh Bonaventura diễn giải các phẩm thiên thần này như là những bước tiến của tạo vật đến cùng Thiên Chúa. Bởi thế các vị có thể trở thành tiêu biếu cho cuộc hành trình của con người, một cuộc thăng tiến hướng tới mối hiệp thông với Thiên Chúa. Đối với Thánh Bonaventura chắc chắn là Thánh Phanxicô Assisi thuộc về Đẳng Thần Seraphim, về Phẩm Thần cao cả nhất, về ca đoàn thần seraphim, tức là thánh nhân là một ngọn lửa tinh tuyền của tình yêu thương. Và đó là những gì các tu sĩ Phanxicô cần phải trở nên. Thế nhưng, Thánh Bonaventura cũng biết rõ rằng bước cuối cùng này nơi việc tiến đến cùng Thiên Chúa không thể nào được xen kẽ vào một thứ phẩm trật về pháp lý nhưng bao giờ cũng là một tặng ân đặc biệt của Thiên Chúa. Vì lý do ấy cấu trúc của Dòng Phanxicô là những gì đơn hèn hơn, thực tiễn hơn, song cần phải giúp ccho các phần tử của nó tiến đến gần hơn với cuộc sống seraphim của thứ tình yêu tinh tuyền. Thứ Tư vừa rồi tôi đã nói về tổng hợp này giữa chiều hướng thực tiễn điều hòa và chiều hướng cấp tiến về phúc âm nơi tư tưởng và tác hành của Thánh Bonaventura.

 

2.         Tuy nhiên, Thánh Bonaventura đã tìm thấy nơi các bản văn của Pseusdo-Dionysius một yếu tố khác, một yếu tố thậm chí còn quan trọng hơn nữa. Trong khi đối với Thánh Aâu Quốc Tinh thì intellectus, tức là việc thấy bằng lý trí và con tim, là ưu hạng về kiến thức, thì Pseudo-Dionysius lại tiến thêm một bước nữa, ở chỗ, trong việc thăng tiến lên cùng Thiên Chúa, con người ta ccó thể tiến đến một chỗ lý trí không còn thấy gì nữa. Thế nhưng, trong đêm tối tăm này của lý trí tình yêu vẫn thấy những gì lý trí không thể thấy. Tình yêu vượt ra ngoài lý trí, nó thấy xa hơn, nó đi sâu hơn vào mầu nhiệm của Thiên Chúa. Thánh Bonaventura bị lôi cuốn theo nhãn quan này là nhãn quan hội tụ với linh đạo Phanxicô của ngài. Chính trong đêm tối tăm của Thánh Giá mà tình yêu thần linh trở thành sáng tỏ hoàn toàn; nơi nào lý trí không thấy gì nữa thì tình yêu lại thấy. Những lời cuối cùng trong cuốn “Cuộc Hành Trình của Tâm Trí tiến vào Thiên Chúa” của ngài dường như là một dẫn giải nông cạn, một bày tỏ thái quá về một lòng đạo hạnh thiếu vắng nội dung; thế nhưng, đọc theo chiều hướng thần học Thập Giá của Thánh Bonaventura thì chúng lại là một diễn tả rõ ràng và thực tế về linh đạo Phanxicô: “Nếu các bạn tìm kiếm ở những cách thức ra sao về những điều ấy xẩy ra (tức là về việc tiến lên cùng Thiên Chúa), là các bạn chất vấn ân sủng, chứ không phải tín lý, là các bạn đặt vấn đề với lòng ước muốn chứ không phải với việc hiểu biết; tiếng than van của việc nguyện cầu chứ không phải việc học hỏi đọc sách ... không phải là ánh sáng mà là ngọn lửa hoàn toàn bừng cháy, chuyển đưa con người vào Thiên Chúa” (VII 6). Tất cả những điều ấy một là phản lý trí hay là phản lý lẽ: nó áp dụng tiến trình của lý trí nhưng trổi vượt nó trong tình yêu của Chúa Kitô Tử Giá. Bằng việc biến đổi này nơi khoa thần bí của Pseudo-Dionysius, Thánh Bonaventura đã được đặt ở nguồn mạch của một trào lưu thần bí cao cả là những gì đã thăng hoa rất nhiều và đã thanh tẩy tâm trí con người: nó là tuyệt đỉnh cao sang nơi lịch sử về tâm linh con người.

 

Thần học về Thập Giá này, xuất phát từ cuộc gặp gỡ giữa thần học của Pseudo-Dionysius với linh đạo Phanxicô, không được làm cho chúng ta quên rằng Thánh Bonaventura cũng chia sẻ với Thánh Phanxicô Assisi về lòng ngài yêu thích thiên nhiên tạo vật, niềm vui của ngài trước vẻ đẹp của việc Thiên Chúa tạo thành. Về vấn đề này tôi trích một câu ở chương đầu tiên của cuốn “Hành Trình”: “Ai không được bừng tỏ trước những ánh quang rạng ngời như thế của những sự vật là người mù lòa; ai không bừng tỉnh trước những tiếng la vang như thế là người điếc; ai không ca ngợi Thiên Chúa về tất cả những tác dụng ấy là người câm; ai không hướng về Nguyên Lý Đệ Nhất về những dấu hiệu như vậy là người ngu đần” (I, 15).     

 

Toàn thể thiên nhiên tạo vật đều nói vang vang về Thiên Chúa, về vị Thiên Chúa thiện hảo và toàn mỹ. Bởi thế đối với Thánh Bonaventura thì toàn thể đời sống của ngài là một “cuộc hành trình”, một cuộc hành hương, một cuộc tiến lên cùng Thiên Chúa. Thế nhưng, bằng sức riêng của mình, chúng ta không thể leo đến tuyệt đỉnh của Thiên Chúa. Chính Thiên Chúa cần phải giúp chúng ta, cần phải “kéo” chúng ta lên. Bởi vậy mà cầu nguyện là việc cần thiết. Vị Thánh này nói rằng cầu nguyện là mẹ và là nguồn mạch của vận chuyển hướng lên – “sursum actio”, một tác động đưa chúng ta lên, như Thánh Bonaventura nói. Theo dó, tôi muốn kết thúc bằng lời cầu nguyện được ngài khai mở cuốn “Hành Trình” của ngài: “Bởi vậy chúng ta hãy thưa cùng Chúa là Thiên Chúa của chúng ta rằng: ‘Lạy Chúa, xin dẫn dắt con tiến lên theo đường lối của Chúa, và xin giúp con bước đi trong chân lý của Ngài; chớ gì lòng con hân hoan vì nó kính sợ danh Chúa” (I,1).   

 

 

Đaminh Maria Cao Tấn Tĩnh, BVL, chuyển dịch trực tiếp từ mạng điện toán toàn cầu của Tòa Thánh

http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/audiences/2010/documents/hf_ben-xvi_aud_20100317_en.html