Nói với tuổi trẻ
về t́nh yêu
T́nh yêu cũ như trái
đất, nhưng vẫn mới như những mùa
Xuân. Rất nhiều người nói tới.
Rất nhiều người nghĩ tới. Rất
nhiều người muốn tránh nó. Nhưng
tránh nó là đă gặp nó. Mà tránh
nó sao được, khi nó là một yếu
tố cần thiết đi liền cuộc sống.
T́nh yêu đâu phải là
một thứ xa xỉ phẩm. Nó làm nên
đời sống, và ở trong cuộc sống.
Nó là chuyện của mỗi người. Tuy
nhiên, tôi rất ngại đề cặp đến
t́nh yêu. Tất nhiên phải có lư
do để lo ngại. Hôm nay tôi muốn
nói tới một số những lư do đó.
Nói về t́nh yêu, mà
lại chỉ đưa ra những lư do ngại
nói về t́nh yêu, th́ xem ra kỳ
cục. Có thể là như thế. Nhưng
chưa hẳn là thế. Bởi v́ ư thức
được những lư do khiến ḿnh ngại,
tức là đă thấy được thái độ nên
có đối với t́nh yêu.
Lư do ngại đầu tiên
là v́ tôi không chắc chúng ta có
cùng hiểu t́nh yêu như nhau
không.
Bạn nói t́nh yêu, họ
nói t́nh yêu, tôi nói t́nh yêu.
Nhưng nếu mỗi người hiểu t́nh
yêu mỗi cách, th́ chỉ là sự gặp
gỡ danh từ, chứ chưa có sự gặp
gỡ tư tưởng. Sẽ không có khởi
điểm chung. Sẽ không có vấn đề
chung. Sẽ không có căn bản chung.
Sẽ chỉ là một cuộc đối thoại
h́nh thức của những độc thoại
nội dung. Sẽ có những hiểu lầm
và những lạm dụng.
Ngay mấy câu tôi quả
quyết trên kia: “T́nh yêu không
phải là một thứ xa xỉ phẩm. Nó
là một yếu tố cần thiết đi liền
cuộc sống” đă được bạn hiểu thế
nào? Nếu bạn trích những câu đó
để biện minh cho thứ t́nh dâm
dật chẳng hạn, th́ oan cho tôi
rồi.
Không ǵ dễ hiểu cho
bằng t́nh yêu. Nhưng không ǵ
khó định nghĩa cho bằng t́nh yêu.
Dễ hiểu, bởi v́ ai cũng có yêu,
không nhiều th́ ít. Nhưng khó
định nghĩa, bởi v́ t́nh yêu rất
phức tạp.
T́nh yêu nói chung đă
chia thành 3 phía tâm lư, siêu
h́nh và luân lư.
T́nh yêu có nhiều
loại. Aristote đă chia 3, thánh
Thomas chia 2, Max Scheler chia
5, C. Héris chia 8. Đó chỉ là
một số tác giả tượng trưng.
Người ta có thể không
đồng ư về số loại t́nh yêu,
nhưng người ta không thể cho
rằng chỉ có một thứ t́nh yêu duy
nhất. Không thể th́ làm ǵ có
vấn đề tốt xấu đặt ra trong t́nh
yêu.
Phân tích t́nh yêu
trong lư thuyết đă là điều không
dễ. Nhưng phân tích t́nh yêu
trong chính cuộc sống lại càng
khó hơn. Sự kiện đó đưa tới lư
do thứ hai khiến tôi ngại nói
tới t́nh yêu. Đó là v́ tôi không
chắc ta có thể hiểu được t́nh
yêu người khác, nhất là t́nh yêu
của chính ta không?
Nói lư thuyết là để
hiểu thực tế. Nhưng t́nh yêu
thực tế rất khó nhận diện. Bởi
v́ không có t́nh yêu trống vậy,
không có t́nh yêu hiện thân,
nghĩa là không có t́nh yêu ngoài
người đang yêu. Mà t́nh yêu
không có mùi, không sắc, không
đo lường được. Nó ở trong con
người nên nó cũng phức tạp như
con người.
Đă hẳn theo lư thuyết
th́ t́nh yêu có thể là một trong
những loại sau đây: T́nh yêu
siêu nhiên với đối tượng siêu
nhiên, t́nh yêu siêu nhiên với
đối tượng tự nhiên, t́nh yêu lư
trí tự nhiên, t́nh yêu t́nh cảm,
t́nh yêu cảm giác, t́nh yêu nhục
dục, t́nh yêu tính dục, t́nh yêu
nhân tính, t́nh yêu thú tính.
Tuy nhiên, trong thực
tế không bao giờ có một thứ t́nh
yêu nào được hoàn toàn thuần tuư
chỉ thuộc riêng một loại. T́nh
yêu cao siêu nhất vẫn gây âm
hưởng trong thân xác. T́nh yêu
nhục dục thấp nhất cũng không
hoàn toàn chỉ là thú tính.
Khi yêu là yêu với
tất cả con người, mặc dầu hướng
đi có khác nhau. T́nh yêu giống
như một hoà âm, nên không dễ
phân biệt cung điệu nào là
chính.
Nếu tôi đứng ngoài
nh́n vào t́nh yêu của bạn, tôi
sẽ rất dễ lầm. Bởi v́ tôi là
người ngoài cuộc, chỉ nh́n theo
bề ngoài khách quan rồi đoán ra,
chứ không thấy trực tiếp t́nh
yêu của bạn. Mà t́nh yêu có h́nh
dáng ǵ đâu mà thấy được. T́nh
yêu diễn tả bằng thái độ và ngôn
ngữ. Nhưng thái độ và ngôn ngữ
là những thứ đa diện, đa năng.
Mỗi người đều có thể cho chúng
những ư nghĩa tuỳ ḿnh. Nếu căn
cứ vào những cái đó để đoán t́nh
yêu người khác, ta thường dễ rơi
vào chủ quan ở chỗ “suy bụng ta
ra bụng người”. Không khéo khoa
phân tâm học lại cho những xét
đoán của ta là sự xuất hiện trá
h́nh của những thèm muốn bị dồn
ép của chính ta.
Nhưng nếu bạn là
người trong cuộc th́ bạn cũng
khó nhận ra bộ mặt thực của t́nh
yêu bạn. Bởi v́ lúc đó bạn sẽ dễ
thiên vị, và dễ bị t́nh cảm, đam
mê làm mù quáng. T́nh yêu là một
kết tinh, như Stendahl nói.
Nhiều khi, nó là một thứ pha
trộn giữa thực tại và ảo ảnh.
Bao lần người ta đă yêu trong
mộng ước trước khi gặp người yêu
thực. Yêu người trong mộng nên
mới dừng lại một người yêu thực,
để rồi lại yêu người yêu thực
qua h́nh ảnh trong mộng. Qua
mộng đến thực và nh́n thực qua
mộng, nhưng lại không phân biệt
được thực và mộng ở chỗ nào, th́
làm sao hiểu rơ được t́nh yêu
của ḿnh. Chỉ hiểu được rơ khi
t́nh đă chết. Lúc đó đă đứng
ngoài cuộc rồi.
Tính cách phức tạp
vừa kể của t́nh yêu lại dẫn tới
lư do thứ ba khiến tôi ngại nói
về t́nh yêu, đó là v́ t́nh yêu
rất nặng tính cách chủ quan.
T́m một kết luận
khách quan đă là khó lắm. Phương
chi lại đứng trong một số vấn đề
chằng chịt những tính cách chủ
quan.
Đă hẳn, theo thánh Thomas, th́ 3
yếu tố tâm lư cần thiết để nhóm
lên lửa t́nh là: biết, tốt và
hạp. Nhưng thế nào là biết, là
tốt, là hạp, là đẹp? Cho dù ngàn
sách dạy về sự tốt, sự đẹp, sự
hạp, th́ trong thực tế, khi bạn
yêu ai, người đó có thể chỉ tốt
cho bạn, đẹp cho bạn, hạp với
bạn, chứ đâu có phải họ tốt đẹp
và hạp cho tất cả mọi người? Họ
có thể xấu và không hạp đối với
người khác, nhưng tốt và hạp với
bạn. Nó gọi là duyên nợ th́
duyên nợ là ở chỗ đó. Nó đầy
tính cách chủ quan riêng cho
từng người và riêng cho từng
trường hợp.
Khởi đi là những yếu
tố chủ quan vừa kể t́nh yêu đi
về đích điểm nào? Nó dừng lại
người yêu, hay lại qua người yêu
để trở lại chính ta? Nó cho đi
mà không cần nhận lại, hay là
t́nh yêu nào cũng mong mỏi hai
chiều. Ước mong nhận lại và hai
chiều có phải là vị kỷ hay
không?
Bao sách đạo đức đă
cho rằng yêu không mong được yêu
mới là tốt. Nhưng M. Nédoncelle
đă không đồng ư. Tôi nghĩ ông có
lư với điều kiện. Thực ra cả hai
quan niệm cùng đúng. Nhưng bên
nào cũng đúng theo cái nh́n chủ
quan của ḿnh. Thế mới nguy.
Nhiều chuyện t́nh tôi
coi như vô lư. Nhưng nó không có
lư cho tôi, mà lại có lư cho
người khác trong cuộc. Tôi không
phải họ, họ đâu phải là tôi. Họ
khác, tôi khác. Thế mới rắc rối.
Mỗi t́nh có cái lư riêng của
ḿnh. Cái lư riêng của t́nh
không có ai hiểu nổi ngoài người
chủ của t́nh yêu. Nhưng bao lần
chính họ cũng chẳng nắm vững
được cái lư của t́nh ḿnh.
T́nh yêu có quá nhiều tính cách
chủ quan nên lại một lư do nữa
khiến tôi ngại nói về t́nh yêu.
Đó là v́ t́nh yêu bao la quá.
Bao la th́ dễ hồ đồ.
Hồ đồ th́ khó xác thực. T́nh yêu
nghe như vấn đề nhỏ bé, nhưng
thực sự nó mênh mông khôn tả.
Bạn thử hỏi một người
nghĩ ǵ về t́nh yêu? Bạn thử đọc
sách nói về t́nh yêu. Bạn thử
khảo cứu những tác giả chuyên về
t́nh yêu. Bạn thử viết một tác
phẩm đầy đủ về t́nh yêu... Bạn
thế nào, tôi không rơ. Riêng tôi,
tôi nhận là tôi không đọc xuể,
không hiểu thấu, và không viết
nỗi.
T́nh yêu bao la v́ t́nh yêu muôn
mặt.
Người t́nh của Kinh
Thánh trong Ca đệ nhất chỉ mới
là một mặt t́nh yêu. T́nh của
Trọng Thuỷ và Mỵ Nương lại là
mặt khác. T́nh của Lan và Điệp
là một mặt khác nữa. T́nh của
Roméo và Juliette không giống
t́nh của Tristan và Isolde. Đến
chuyện ly kỳ của hoàng đế Edward
VIII đă cam ḷng từ nhiệm ngôi
vua để cưới một người đàn bà
không c̣n trong trắng, th́ t́nh
yêu lại xuất hiện với bộ mặt vừa
chân thành vừa bi đát lạ thường
làm xúc động cả thế giới.
C̣n bao nhiêu bộ mặt khác của
t́nh yêu.
Ngay cơ cấu tâm lư
của t́nh yêu cũng đă là vấn đề
quá rộng, chứ chưa nói ǵ tới
hàng trăm vấn đề nằm trong t́nh
yêu. Phạm vi bát ngát, mà lại
muốn đơn giản th́ khó tránh được
thiếu sót đáng ngại.
T́nh yêu rất bao la
và phức tạp. T́m hiểu nó bằng lư
trí và sách vở đă vậy, nhưng
thiết tưởng cũng cần phải hiểu
nó bằng trái tim và sự trưởng
thành của kinh nghiệm. St
Exupéry nói:
“Chỉ với trái tim, người ta mới
thấy được rơ”. Câu
đó đúng trong phạm vi t́nh yêu.
T́nh yêu được dựng
nên cho con người, và con người
được dựng nên cho t́nh yêu, để
tất cả trở về t́nh yêu nguyên
thuỷ và sau cùng là Thiên Chúa.
V́ thế, khi nói về t́nh yêu, tôi
vốn lo tôi không cung kính đủ,
không nhân loại đủ và không
hướng về Chúa đủ.
Nếu bạn chia sẻ với
tôi về những lư do kể trên khiến
tôi ngại nói về t́nh yêu, th́
bạn sẽ dễ đoán được t́nh yêu là
vấn đề tế nhị thế nào và cần
phải dè dặt, cân nhắc, thận
trọng lắm để khỏi có những nông
cạn, thiếu sót và lầm lẫn.
Nếu đi được tới kết
luận đó, th́ cũng đă là một kết
quả tốt rồi.
Tôi chỉ mong có thế.
+ Gm. G.B. Bùi