THAM VỌNG CHÍNH TRỊ

Tiến sĩ NGUYỄN HỌC TẬP

Thường khi nói đến chính trị, chúng ta có hai thái độ tiêu cực: hoặc dửng dưng hoặc xa lánh.

Thái độ dửng dưng là thái độ khá thông thường của những người cho rằng chính trị dành cho những kẻ có ''tham vọng'' th́ lăn xă vào, c̣n đối với tôi, nó xa vời, '' không ăn nhậu'' ǵ. Đó là thái độ thông thường, được anh Michael viết thư cho chúng tôi cách đây không lâu để nói lên tâm thức của đồng bào bên nhà: “cả Giới trẻ ( từ 25 tuổi trở xuống) không biết ǵ về quốc gia và cộng sản, mà họ chỉ đi học hay thụ hưởng.

Từ 40 tuổi trở xuống chỉ lo kiếm sống nuôi gia đ́nh, ít màng đến chuyện chính trị chính em“

Thật ra những vấn đề chính trị, nhứt là những đường hướng và quyết định chính trị, nhiều khi “ăn nhậu“ khá sát với đời sống thường nhật và cả tương lai của chúng ta và con cháu chúng ta.

Quyết định tăng giá xăng dầu, cắt giảm phụ cấp gia đ́nh, tăng lăi xuất ngân hàng, đánh thuế nặng vào hàng nhập cảng để bảo vệ sản phẩm nội điạ, hối xuất của đồng bạc VN đối với việc cung cấp ngoại tệ cho việc nhập cảng dụng cụ và nguyên liệu khác với hối xuất để nhập cảng sản phẩm tiêu thụ...là những quyết định chính trị đụng chạm khá trực tiếp đến túi tiền của chúng ta.

Đó là chưa kể đến những quyết định quan trọng liên quan đến mạng sống hàng triệu người: nên đặt ưu tiên giao thương với Hoa Kỳ hay Trung Cộng, nên thương thuyết hay tuyên chiến với Cam bốt, nên khai thác nguyên tử năng hay đắp đập thủy điện lực, thiết lập ḷ nguyên tử năng?

C̣n nữa:

- “Tất cả mọi người đều được dựng nên b́nh đẳng như nhau. Tất cả đều được ĐấngTạo Hoá ban cho một số quyền bất khả nhượng. Trong các quyền nầy, quyền được bảo toàn mạng sống, quyền tự do t́m kiếm hạnh phúc là những quyền thượng đẳng“ ( Tiền Đề Tuyên Ngôn Độc Lập Hoa Kư 1776)  .     

- “Các Đại Diện đồng thanh tuyên bố rằng các quyền con người do Thiên phú, bất khả nhượng và cao quư“ 8 Tièn Đề Tuyên Ngôn Nhân quyền và Quyền Công Dân Cách Mạng Pháp 1789 )   .

- hay “ Đảng CS  Sô Viết...xác định nền tảng cho thể chế xă hội và chính trị Công Hoà Liên Bang Sô Viết, thiết định các quyền, tự do và bổn phận của người dân...“ ( Tiền Đề Hiến Pháp CHLBSV 1977) .

Đó là những đường hướng chính trị. Cũng vậy:

- “Nhân phẩm con người bất khả xâm phạm.Bổn phận của mọi quyền lực Quốc Gia là kính trọng và bảo vệ nhân phẩm đó“( Điều 1 đoạn 1 Hiến Pháp 1949 CHLBD).

- "Bổn phận của Nền Cộng Hoà là dẹp bỏ đi những chướng ngại vật về phương diện kinh tế và xă hội, là những chướng ngại, trong khi thực sự giới hạng tự do và b́nh đẳng của người dân, không cho phép mỗi cá nhân triển nở hoàn hảo con người của ḿnh và tham dự một cách thiết thực vào tổ chức chính trị, kinh tế và xă hội của Xứ Sở " ( Điều 3, đoạn 2 Hiến Pháp 1947 Ư Quốc).   

Đó là những lời tuyên bố chính trị khác có liên quan dến việc con người được tôn trọng và được Quốc Gia cung cấp cho các đ́ều kiện thích ứng để cho ḿnh có được một cuộc sống xứng đáng “người cho ra người“. 

C̣n nữa:

    - “ Người công nhân được quyền thù lao xứng đáng , tương xứng với số lượng và phẩm chất công việc ḿnh làm. Dù sao đi nữa, lương bổng cũng đủ để bảo đảm cho ḿnh và gia đ́nh ḿnh một cuộc sống tự do và khang trang“( Điều 38, đoạn 2 Hiến Pháp 1947 Ư Quốc).

  - “Người làm việc có quyền được tiên liệu và bảo đảm để có đủ phương tiện thích hợp, đáp ứng lại các nhu cầu đời sống trong trường hợp bị tai nạn, bệnh tật, tàn phe, già  nua, thất nghiệp ngoài ư muốn“ ( Điều 38, đoạn 1, id)

    - “Người phụ nữ công nhân cũng có đủ mọi quyền và việc làm như nam công nhân, cũng được thù lao như nam công nhân. Các điều kiện làm việc phải được thiết định thế nào để người phụ nữ công nhân có thể chu toàn bổn phận thiết yếu của ḿnh trong gia đ́nh, phải bảo đảm cho người mẹ và trẻ thơ bằng một sự bảo trợ đặc biệt và thích hợp...“ ( Điều 37, đoạn 1, id.)  

Đó là những lời tuyên bố chính trị khác, không xa lạ ǵ với những nhu cầu cuộc sống thường nhật của chúng ta, nếu chúng ta muốn có một cuộc sống “khang trang“ , văn minh, xứng đáng với nhân phẩm con người , “người cho ra người“.

Chúng tôi c̣n có thể liệt kê thêm hàng trăm câu tuyên bố “ chính trị“ tương tợ, liên quan thiết thực với đời sống chúng ta không khó khăn ǵ. Chỉ cần trích ra từ các văn bản Hiến Pháp, nhứt là các Hiến Pháp của các Quốc Gia dân chủ và nhân bản Tây Âu. Bởi v́ Hiến Pháp là văn bản “ Mẹ Đẻ  của đường lối chính trị Quốc Gia.

Thái độ tiêu cực kế đến là coi chính trị như một cái ǵ dơ bẩn, xấu xa, bởi lẽ những người làm chính trị hay đảng phái chính trị thường dùng thủ đoạn bất chính, “mục đích biện chứng cho phương tiện“ (Macchiavelli), để đạt cho bằng được mục tiêu và cố nắm giữ quyền bính bằng mọi giá, dù có phải thủ tiêu bao nhiêu người và hành xử lợi ích cho bè đảng, không đếm xỉa ǵ đến công ích,  loại trừ đối phương bằng thủ đoạn và nếu cần cả bằng vũ lực, tội tù, tra tấn, thủ tiêu, không đếm xỉa ǵ đến luật pháp luân lư.

 Qua những suy tư và trích dẩn trên, chúng ta đă có ít nhiều khái niệm về chính trị. 

 I - Chính trị là ǵ?

Để có một cái nh́n đúng đắn hơn với chính trị, thiết nghĩ chúng ta nên t́m hiểu chính trị qua những tư tưởng nguyên thủy của nó.

Từ ngữ Chính trị mà chúng ta có cùng ư nghĩa với danh từ Politique (Pháp ngữ), Politica (La ngữ và Ư ngữ), Policy (Anh ngữ). Politik ( Đức ngữ ) .

Tất cả những danh từ Chính trị trong các ngôn ngữ vừa kể đều phát xuất từ danh từ Polis của Hy lạp, có ư nghĩa là Thành phố hay Thị xă. Thị xă Hy Lạp trong thời thượng cổ, nhứt là thời Cộng Hoà Athène được tổ chức như những tiểu quốc gia tự lập, trong đó mọi người được phân chia công tác tùy khả năng, từ gác cổng, quét đường đến tổ chức pḥng vệ, sản xuất thủ công nghệ, tổ chức văn hoá nghệ thuật.

Từ ư nghĩa tổ chức phân chia công việc mà mọi người đều  tham gia góp phần sao cho đời sống chung của Thị xă được ăn khớp nhịp nhàng đó, nảy ra những phương thức áp dụng vào Quốc Gia,  làm sao tổ chức hữu hiệu hơn, hoạt động hoàn hảo hơn, để mưu ích cho đời sống của từng cá nhân và lợi ích chung cho đời sống trong cộng đồng,  đó là những tư tưởng khởi thủy của chính trị.

Do đó, Chính trị (politique,politica policy) không có gí khác hơn  là những phương thức  tổ chức Thị xă (Polis) sao cho đời sống cộng đồng được trôi chảy, nhằm mưu ích cho mổi cá nhân cũng như cho cuộc sống chung của cộng đồng 

Đến thời Đế Quốc Roma bành trướng qua Hy Lạp, người La-tinh thu nhập cách tổ chức trên của Hy Lạp cho cuộc sống Thị Xă của họ. Thị xă, trong ngôn ngữ La tinh là Civis. Người sống trong thị xă được gọi là Civilis, là người có cuộc sông văn minh. Bởi v́ trong tâm thức người La Tinh chỉ có những người sống trong Thị xă (Civis), mới là người có cuộc sống tổ chức Văn minh  (Civilis), c̣n ai không sống trong cuộc sống hội nhập có tổ chức, không thể nào có đ̣i sống tiến bộ cho ra hồn, là người có cuộc sống Bán Khai Mọi Rợ (Barbarus): người có râu ria xồm xàm như quân Hung Nô, sống trong các Làng Mạc Hẻo Lánh (Pagus)

 Qua những tư tưởng Polis, Civis, Civilis, Barbarus, Pagus trên, chúng ta có thể rút ra một vài tư tưởng sau đây:

1) Chính trị hiểu theo nghĩa Polis là những phương thức tổ chức Quốc Gia, nhằm đem lại lợi ích cho cuộc sống chung cộng đồng, mà cũng nhằm phục vụ cho từng người dân sống trong Quốc Gia, bởi lẽ, Quốc Gia hay dân tộc là những danh từ trừu tượng, được thể hiện trên thực tế bằng đời sống của từng người công dân một.

Dĩ nhiên , trong một tập thể chính trị có tổ chức như Quốc Gia, nơi quy tựu chung sống của hàng triệu người, sẽ có nhiều phương thức tổ chức thích ứng cho cuộc sống chung và cũng liên quan đến cuộc sống riêng rẻ của từng người, nên công việc chọn lựa thể thức nào thích hợp nhứt sẽ hàm chứa việc người dân có quyền đứng ra quyết định để lựa chọn, người dân có chủ quyền lựa chọn để quyết định phương thức tốt đẹp nhứt để tổ chức Quốc Gia hay Dân chủ ( Demokratía).

Dân Chủ theo nguyên ngữ Hy Lạp là Demokratía ( Demos, dân chúng; Krátos, quyền hành: quyền hành là của dân chúng hay dân chúng là chủ nhân của quyền hành, có quyền định đoạt đường lối để tổ chức Quốc Gia hay Chính Hướng, đường lối Chính Trị). 

Những ai muốn đứng ra lănh đạo Quốc Gia có nhiệm vụ đề ra những phương thức tổ chức (hay “ Đường lối lănh đạo Quốc Gia” hoặc “ Chương tŕnh chính trị”, nói theo ngôn từ của chúng ta), để người dân phán đoán và lựa chọn.

Những thủ đoạn, lưà lọc, mỵ dân, khủng bố, cấu kết , bè phái để đoạt lấy và khăng khăng giữ lấy quyền bính tiêu diệt đối phương là những hành vi băng hoại chính trị (dégénération) , chớ không phải chính trị hiểu theo nguyên ngữ và tư tưởng cao đẹp khởi thủy của nó.

2) Ngưới Hy lạp, nhứt là người La tinh, cho rằng, người sống ngoài Thị xă (Polis hay Civis) là những người man rợ, bán khai, bởi lẽ đời sống không có tổ chức để người nầy hổ trợ người khác, sáng kiến của người nầy bổ túc làm lợi ích cho ngươi khác, đời sống  không thể nào có tiến bộ: ”nhân vô thập toàn “ là vậy.   

  Tư tưởng đó vẫn c̣n có giá trị hiện đại đối với chúng ta. Chúng ta muốn trở thành văn minh, chúng ta muốn đất nước chúng ta tiến bộ, chúng ta phải ở trong Thị xă (Polis hay Civis): chúng ta phải tham dự chính trị.

Trong một Quốc Gia, tham gia chính trị có nghĩa là

   a - bầu cử,

   b - ứng cử để chuyển đạt ư kiến của người dân trong Quốc Hội, để hành xử quyền của người dân giao phó cho trong Chính Phủ,

   c - mà cũng có nghĩa là tham gia vào các tổ chức, đảng phái để nói lên tiếng nói, ảnh hưởng , đặt điều kiện với các tổ chức quyền lực Quốc Gia trong các quyết định chính trị, nếu chúng ta không muốn những ai cầm quyền đưa ra các quyết định áp đặt lên đầu lên cổ chúng ta và người đồng hương chúng ta.

  d - và sau cùng là cũng có thể  đứng ra đảm nhiệm hành xử quyền lực Quốc Gia, đem tài năng hiểu biết của ḿnh để làm lợi ích cho chính ḿnh và cho đồng bào ḿnh.

Như vậy ư nghĩa của việc tổ chức Thị xă ( Polis) là những phương thức điều hành để phân công, mỗi người một việc, tùy khả năng và tuỳ nhu cầu của Thị xă, nhằm sao cho công việc  của Thị xă được ăn khớp, nhịp nhàng, hữu hiệu. Nói cách khác, những phương thức đó hay “đường lối chính trị” phải nhằm phục vụ công ích. Bởi đó, dùng chính trị để trục lợi cho cá nhân, phe nhóm, để “phục vụ Đảng” là đi ra ngoài tư tưởng nguyên thủy cao cả của việc tổ chức chính trị. 

II - Tham vọng chính trị. 

Một số khá lớn dư luận quần chúng, mỗi khi thấy ai đứng ra tổ chức hội đoàn, sinh hoạt họp hàng với người khác, cho rằng “thằng cha đó có tham vọng chính trị”.

Dưới đây chúng ta thử xét ư nghĩa đứng đắn của câu nói trên. Cái lạ của thái độ phần đông chúng ta là gán “thằng cha đó tham vọng chính trị” cho những ai có khuynh hướng hoạt động chính trị, c̣n “tham vọng” ở những lănh vực khác th́ không thấy mấy ai chửi bới. Ví dụ không ai chửi bới một sinh viên cắp sách vào đại học :”thằng cha đó có tham vọng kỹ sư, con mẹ đó có tham vọng bác sĩ, bọn đó có tham vọng làm thú y, luật sư, giáo chức...”.

Thái độ trên của chúng ta có lẽ thoát thai từ quan niệm sai lầm về chính trị như là một môi trường bẩn thỉu , thủ đoạn, bất chính chớ không phải từ quan niệm Polis, Civis: phương thức tổ chức để điều hành hoạt động quốc gia, mưu ích cho cuộc sống cộng đồng quốc gia và cho từng cá nhân mổi công dân trong cộng đồng.

Nếu chúng ta có cái nh́n đứng đắn về chính trị theo tư tưởng Polis, Civis, tổ chức chính trị để phục vụ công ích, th́ câu nói “thằng cha đó có tham vọng chính trị” sẽ không có ư nghĩa chê trách ǵ , ngoài ra hơn là “dốt, bất tài, vậy mà cũng tham vọng chính trị”.

 Trong chiều hướng đó, câu phê phán của chúng ta nhằm đ̣i hỏi cũng như khuyến khích những ai muốn lănh lấy trách nhiệm đối với đời sống hàng bao nhiêu triệu đồng bào phải là những người có đức độ và kiến thức. Người tay ngang không thể bốc đồng làm bác sĩ chữa bệnh, làm kỹ sư , kiến trúc sư  thiết kế đồ án xây cất. Vậy th́ tại sao người làm chính trị, cầm trong tay vận mệnh của bao nhiêu triệu đồng bào trong tay  lại có thể là tên “ tay ngang nhào vào chính trị”:

    “Người làm thầy thuốc mà sai lầm, là giết hại mạng người,    

   Người làm tướng mà sai lầm, tiêu diệt cả đoàn quân,

   Người làm chính trị mà sai lầm, đại hoại cả đất nước,

   Người làm tư tưởng mà sai lầm, tiêu diệt không biết bao nhiêu thế hệ”

                                                               ( Khổng Tử ?).

 Một trích dẩn khác:

Nhiều học thuyết chính trị cảnh cáo chúng ta  đừng lầm tưởng giữa những mơ ước đối với chính trị và những ǵ chính trị thể hiện trong thực tại...Những kết quả của chính trị và kinh tế không phải là những ǵ chúng ta mơ tưởng phải có, mà là những ǵ chúng ta đă đặt nền tảng thực hiện trước để có kết quả...” (Giovanni Sartori, Elementi di teoria politica, III Zanichelli Bologna 1996, 129)

Viết tới những ḍng nầy, người viết hồi tưởng lại miền Nam trước 1975. Chúng ta không nghi ngờ ǵ đến tài thao lược binh bị của những người lănh đạo Quốc Gia lúc đó. Nhưng liệu những tướng tá cầm quyền thời đó có kiến thức chính trị tương xứng để lănh đạo quốc gia trước cơn sóng gió của thời cuộc không? Biết đâu vận mệnh đất nước đă không ở trong một hoàn cảnh khác, nếu những vị lănh đạo  lúc đó có khả năng thực sự cho trách nhiệm.

Đặt câu hỏi để chúng ta cùng suy nghĩ.

Giáo sư Giovanni Sartori cũng c̣n thêm:

- " Giả sử anh có tư tưởng chính trị đúng đắn, chính đáng và có khả năng đem lại lợi ích cho dân tộc, hoặc có khả năng có thể đảm nhận những vai tṛ quản trị Đất Nước, nhưng v́ "an phận thủ thường, mặc kệ", có thể kẻ khác có suy nghĩ lệch lạc, vô tài thất đức v́ danh vọng, lợi nhuận "nhào ra" hoạt động chính trị, các hậu quả tai hại đổ nát sẽ đổ xuống trên đầu đồng bào, thân nhân của anh và cả trên đầu anh. Ráng chịu ! " ( Giovanni Sartori, id. 133). 

Qua những ǵ vừa tŕnh bày, nếu người làm chính trị có kiến thức, đạo đức và mục đích đem chương tŕnh chính trị để phục vụ công ích bằng những phương tiện hợp pháp và chính đáng, th́ câu nói “thằng cha đó có tham vọng chính trị” sẽ trở thành vô nghĩa, nếu không phải phát sinh từ những hậu ư bất chính nào đó. 

   III - Chính trị và lương tâm kitô hữu.

 “Người công giáo có khả năng về chính trị không nên thối thoát trong việc đảm nhận những chức vụ công cộng, bởi v́ họ có thể góp phần một cách hữu hiệu vào việc quản trị công ích...”.

Hoặc:

“ Người Kitô hữu phải hợp tác với tất cả những người khác trong việc tổ chức đúng đắn những lănh vực kinh tế, xă hội...”.            

 C̣n nữa:

Người Kitô hữu có bổn phận nặng nề, phải hợp tác với tất cả những nười khác trong việc xây dựng một thế giới xứng đáng với địa vị con người hơn”.         

Ba văn kiện mà chúng tôi vừa trích dẩn (và c̣n nhiều văn kiện khác của Công Đồng Vatican II, cũng như những Thông Điệp mới đây của Đức đương kim Giáo Hoàng Gioan Phaolồ II: Sollecitudo Rei Socialis, Christi Fideles Laici, Centesimus Annus) , qua những từ ngữ “không nên thối thoát”,” phải hợp tác”,” có bổn phận nặng nề” đăt người tín hữu Chúa Kitô trước chính trị, không như trước một tṛ chơi giải trí, một hobby, mà là trước lương tâm trách nhiệm.     

Từ ngữ “Tham vọng chính trị” đối với ngưới tín hữu Chúa Kitô không những phát biểu một tư tưởng lổi thời, không cần phải đặt ra theo ư nghĩa nguyên thủy cao cả của tư tưởng Polis, Civis chúng ta đă thấy ở trên cũng như theo ư thức trách nhiệm trong những văn kiện của Giáo Hội vừa đề cập.

Dĩ nhiên Giáo Hội không xác định mức độ đến đâu mỗi tín hữu phải tham dự vào chính trị. Điều đó tùy thuộc khả năng, hoàn cảnh và lương tâm của từng người.

Câu hỏi được đặt ra có ư nghĩa hơn, có lẽ là câu phát biểu thái độ ngược lại với “tham vọng chính trị”. Đó là “dửng dưng đối với chính trị”, “đứng ra ngoài chính trị, để ai làm ǵ mặc ai”.

Để trả lời cho lương tâm người tín hữu Chúa Kitô trong trường hợp nầy, Chúa Giêsu kể cho chúng ta dụ ngôn “Người Samaritano”. Người Samaritanio dừng lại băng bó vết thương và cỏng người bị cướp đánh giở sống giở chết bên vệ đường về quán trọ để chăm sóc, trong khi đó th́ vị thông thái  luật cũng như thầy tư tế thấy kẻ xấu số, lách sang rồi bỏ đi luôn .

Nếu chúng ta quy tóm Mười Giới Răn của giáo lư Thiên Chúa Giáo lại chỉ c̣n Hai Giới Răn: kính Chúa và yêu người, chúng ta sẽ thấy được lời tuyên án nặng nề của Thánh Gioan đối với những ai không có ḷng đối với người anh em đồng loại:

- “ Ai không yêu thương anh em là người ḿnh thấy được, làm sao có thể kính yêu Thiên Chúa, Đấng mà ḿnh không thấy”.

Nói cách khác, ai không thương yêu anh em, th́ cũng không thể kính yêu Thiên Chúa, không c̣n phải là người tín hữu Chúa Kitô. Người không kính yêu Thiên Chúa, mà cũng chẳng tha thiết ǵ đến anh em, là người vừa vô đạo vừa bất nhân. 

Một trong những điểm nổi bậc của Công Đồng Vatican II là làm cho chúng ta ư thức đến thái độ thiếu trách nhiệm trong việc “lách sang rồi bỏ đi luôn” (Lc.10,30-36).

Trong kinh Cáo Ḿnh trước Công Đồng Vatican II chúng ta đọc thấy câu:

- “...ḷng động, ḷng lo, miệng nói, ḿnh làm. Lổi tại tôi, lổi tại tôi, lổi tại tôi mọi đàng...”.

Trong khi đó th́ kinh Cáo Ḿnh hiện tại, sau Công Đồng Vatican II cho chúng ta:

..con  đă phạm tội nhiều trong tư tưởng, lời nói, việc làm và những điều thiếu sót (omissio). Lổi tại tôi, lổi tại tôi, lổi tại tôi mọi đàng...”

So sánh hai kinh Cáo Ḿnh, chúng ta thấy Công Đồng Vatican II làm cho chúng ta ư thức đến điều đáng lư chúng ta phải làm, nhưng chúng ta đă “tự ư bỏ qua” ( omissio) trong La ngữ có nghĩa là tự ư bỏ qua, mặc dầu ḿnh ư thức đó là bổn phận, chớ không phải chỉ thiếu sót v́ thờ ơ, quên lăng), tạo ra việc chúng ta thiếu trách nhiệm đối với Chúa và đối với anh em, v́ không thương yêu anh em , như lời khiển trách của Thánh Gioan (1 Gv. 4,20s). Điều “tự ư bỏ qua, không hành động , không can thiệp vào việc mà đáng lư chúng ta phải làm” (chớ không phải  “thiếu sót”) đó là một hành vi lổi phạm một trong hai Giới Răn của Chúa, là tội, chớ không phải là hobby, muốn làm hay không cũng được.

Ngoài ra những văn kiện của Giáo Hội thúc đẩy chúng ta ư thức đến việc dấn thân chính trị, cộng tác với anh em khác, công giáo hay không cũng vậy, để xây dựng một xă hội tương xứng hơn với địa vị con người, lương tâm kitô giáo đ̣i buộc chúng ta “không được tự ư bỏ qua” trách nhiệm chính trị, khi đức bác ái đối với anh em, đối với Quốc Gia Dân Tộc, đ̣i buộc chúng ta phải hiện diện.

Giả sử chúng ta có khả năng, có chương tŕnh phát triển chính trị,  xă hội, kinh tế hữu hiệu, hợp lư và khả thi,  làm cho dân tộc  chúng ta có đời sống “người cho ra người“ hơn, nhưng v́ lư do nào đó chúng ta “không tham vọng chính trị” , trốn tránh trách nhiệm, để mất cơ hội, để kẻ khác kém tài năng hơn lănh đạo làm cho đât nước cơ cực, dân chúng ngu dốt, lầm than. Thái độ “vô trách nhiệm, tự ư bỏ qua” (omissio) đó, chúng ta phải trả lời trước mặt Chúa, trong lời khiển trách của Thánh Gioan (1Gv.4,20s) . 

Để kết thúc, chúng tôi xin mượn lời Đức Giáo Hoàng Pio XI nói về chính trị:

 - “Ngoài đức bác ái tôn giáo ra, không có đức bác ái nào lớn hơn đức bác ái chính trị, v́ chính trị liên quan mật thiết đến đời sống con người” (Thông Điệp QUADRAGESIMUS ANNUS) .  

Và Đức Phaolồ VI mời gọi giáo dân:

- “ ...việc dấn thân chính trị là một phương thức cần thiết...mặc dầu không phải là duy nhất, để người tín hữu giáo dân thực thi đức bác ái phục vụ người khác...”.(Thông Điệp POPULORUM PROGRESSO, n. 12).