Sự Nghiệp
Truyền Giáo
tại Việt Nam
(1533-1960)
Prepared for internet by
Vietnamese Missionaries in Taiwan
A. Những Nhà
Truyền Giáo Đến Việt Nam
I.
Những Nhà Truyền Giáo Đầu
Tiên Đến Việt Nam
Căn cứ theo tài liệu Lịch
Sử Dân Sự Quốc Gia Khâm Định Sử đă một lần ghi nhận: "Năm Nguyên Ḥa
nguyên niên, tức đời vua Lê Trang Tôn, năm 1533 đă có người Tây tên
là Inekhu đi đường bể vào giảng đạo Thiên Chúa ở làng Ninh Cường,
làng Quần Anh thuộc huyện Nam Châu (tức Nam Trực) và ở làng Trà Lũ
huyện Giao Thủy". Rất tiếc là những chi tiết liên hệ tới Inekhu (có
lẽ được phiên âm từ Inigo - tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là Inhaxiô)
ngày nay không c̣n được ghi nhớ, và do đó không ai biết rơ về tông
tích, cũng như về công cuộc truyền đạo của vị thừa sai thứ nhất này.
Theo Linh Mục Marcos
Gispert, O.P., nhà sử học ḍng Anh Em Thuyết Giáo đă sống tại Việt
Nam 34 năm trời, sau Inekhu c̣n một số nhà truyền giáo khác như:
- Linh Mục Gaspar de S.
Cruz: năm 1550 từ Malacca đổ bộ lên Hà Tiên và sau đó từ cửa biển Bà
Rịa đi Quảng Đông.
- Hai Linh Mục Lopez và
Acevedo: năm 1558 đă tới giảng vùng Cao Miên 10 năm.
- Hai Linh Mục Luis de
Fonseca, O.P. (Bồ) và Grégoire de la Motte, O.P. (Pháp) cũng từ
Malacca tới, suốt 6 năm đi truyền đạo tại Quảng Nam đời Chúa Nguyễn
Hoàng vào thời gian 1580-1586. Chính quân đội Nguyễn Hoàng đă giết
Linh Mục de Fonseca trong khi ngài hành lễ, c̣n Linh Mục Grégoire de
la Motte về sau cũng chết v́ bị trọng thương.
II. Những Nhà
Truyền Giáo Ḍng Tên Đến Việt Nam
Rồi đến lượt các Linh Mục
Ḍng Tên: theo chân thánh Phanxicô Xaviê truyền đạo tại Nhật Bổn
(1549), bị Hoàng Đế Daifusama trục xuất khỏi đất Phù Tang năm 1614,
kéo nhau về tập trung tại trụ sở Macao (khác nào như một đầu cầu
thành lập từ năm 1564). Làm sao ḱm hăm được sự hăng say của những
nhà truyền giáo. Ngày 15/1/1615 hai Linh Mục Buzomi và Diego
Carvalho cùng ba thày giúp việc tới Đà Nẵng. Sau đó ngày 15/1/1627 -
nhằm ngày lễ kính thánh Giuse - Linh Mục Alexandre de Rhodes (Đắc Lộ)
đă cập bến Cửa Bạng (Thanh Hóa) tiếp tay cho các bạn đồng nghiệp. Và
từ đó phát triển sự nghiệp truyền đạo không những bằng mục vụ thường
xuyên, nhưng nhất là bằng cách hoàn bị việc thành lập chữ Quốc Ngữ
- chúng ta đang có ngày nay - để phổ biến sự truyền bá Đức Tin, và
tổ chức Nhà Đức Chúa Trời (1629), tức là tập trung khắp nơi từng
nhóm thanh thiếu niên (hay cả người đă đứng tuổi) thiện chí, sống
đời độc thân và cùng với các Linh Mục - trong giáo xứ hay là trong
các nơi xa xôi hẻo lánh - chia sẻ việc truyền đạo, nhất là chuyện
dạy giáo lư cho dân chúng.
Các Linh Mục Ḍng Tên ở
lại Việt Nam cho tới năm 1788. Vắng bóng đi trong một thời gian lâu
169 năm (1788-1957). Nhưng rồi Giáo Hội Việt Nam yêu cầu các ngài
trở lại năm 1957, để ngày 13/9/1958 nhận trách nhiệm điều khiển Giáo
Hoàng Học Viện Thánh Piô X tại Đà Lạt, đồng thời khuyếch trương
nhiều hoạt động khác nhau trong lănh vực văn hóa xă hội.
III. Hội Thừa
Sai Paris (Les Missions Etrangeres de Paris) Đến Việt Nam
Ngày 3/7/1645 Linh
Alexandre de Rhodes (Đắc Lộ) rời Việt Nam về giáo đô Roma báo cáo
cho Ṭa Thánh về những tiến triển mau chóng trong việc truyền đạo
tại Việt Nam, nhất là xin gửi một số Giám Mục đến cánh đồng ph́
nhiêu này để củng cố nền móng Giáo Hội. Ngài được Roma cho phép rảo
khắp đất Pháp đi t́m những ơn kêu gọi, t́m những Linh Mục sẵn sàng
xung phong và tiếp tục công việc đă khởi sự với nhiều thành quả may
mắn: tại đây mới có Hội Thừa Sai Paris. Hội ra đời năm 1660 và được
chấp nhận năm 1664 đời Đức Giáo Hoàng Alexandrô VII. Cũng vị Giáo
Hoàng này đă kư sắc lệnh bổ nhiệm hai Giám Mục đầu tiên cho Viễn
Đông: Đức Cha Phanxicô Pallu và Đức Cha Lambert de la Motte.
Hội Thừa Sai Paris có
công lớn với Giáo Hội Việt Nam bằng cách:
- Đă triệu tập Hội Nghị
Mục Vụ đầu tiên: ngày 14/2/1670 tại Đ́nh Hiến tỉnh Nam Định, Đức Cha
Lambert de la Motte đă qui định thể chế Nhà Đức Chúa Trời, và thành
lập Ḍng Mến Thánh Giá Việt Nam: các chị em Nữ Tu là những cộng tác
viên rất đắc lực của hàng Giáo Phẩm trong việc truyền đạo bên cạnh
giáo dân, nhất là trong các vùng thôn quê.
- Đă xây dựng Đại Chủng
Viện Penang (1870) để đào tạo các linh Mục bản xứ Á Châu và Việt
Nam: các thánh Linh Mục Tử Đạo miền Nam đều xuất thân từ đây; và
suốt ba thế kỷ đă sống chết với Giáo Hội địa phương cho tới sáng
12/8/1975, ngày mà các vị Thừa Sai Ngoại Quốc sau cùng được mời ra
khỏi Việt Nam.
IV. Ḍng Anh
Em Thuyết Giáo (Ḍng Đa Minh) Đến Việt Nam
Theo lời mời của Đức Cha
Phanxicô Pallu v́ những đ̣i hỏi rất khẩn trương tại Việt Nam: số tín
hữu tân ṭng tiếp tục gia tăng, Linh Mục Giám Tỉnh Ḍng Anh Em
Thuyết Giáo Felipe Pardo, O.P., từ Manila đă phái hai Linh Mục Juan
de Santa Cruz và Juan Arjona đi lối Trung Linh (Bùi Chu) lên Phố
Hiến (Hưng Yên) ngày 7/7/1676. Các ngài vẫn hoạt động chung với Hội
Thừa Sai Paris cho tới thập năm 1659 Đức Alexandro VII ban sắc lệnh
thành lập hai Giáo Phận đầu tiên: Đàng Trong và Đàng Ngoài (Nam và
Bắc: lấy con sông Gianh làm biên giới).
Năm 1679 Đức Innocenxio
XI lại chia Giáo Phận Đàng Ngoài thành hai: Tây Đàng Ngoài (từ sông
Hồng Hà tới ranh giới Ai Lao) trao cho Hội Thừa Sai Paris dưới quyền
quản nhiệm Đức Cha de Bourges, và Đông Đàng Ngoài (từ tả ngạn sông
Hồng Hà chạy ra biển): lúc ban đầu cũng do Giám Mục Deydier của Hội
Thừa Sai Paris phụ trách. Năm 1693 Giám Mục Deydier qua đời, Đức Cha
De Bourges xin Ṭa Thánh trao giáo phận này cho Ḍng Thánh Đa Minh,
v́ từ 20/8/2679 tất cả số nhân sự của Ḍng đă tập trung về đây.
Đồng thời, Cha Tổng Quyền
Ḍng Anh Em Thuyết Giáo sát nhập các cơ sở truyền giáo của Hội Ḍng
tại Bắc Việt hồi đó vào Tỉnh Ḍng Đức Mẹ Mân Côi tại Phi Luật Tân.
Từ Nhà Tổng Quyền S. Sabina (tại Roma) cha Raimondo Lezoli, O.P.,
được Thánh Bộ Truyền Giáo đề cử sang tiếp tay với cha Juan de Santa
Cruz hồi đó đang ở Trung Linh, về sau Ṭa Thánh yêu cầu ngài chính
thức lănh trách nhiệm tất cả miền Đông. Ngày 2/2/1702 tại Kẻ Sặt cha
Raimondo Lezoli được thụ phong Giám Mục tiên khởi của Ḍng Đa Minh
tại Bắc Việt. Nền móng vững chắc Đa Minh đă được xây dựng trên mảnh
đất Việt Nam, và một trong những hạt giống Ḍng Thuyết Giáo đă gieo
sâu trong ḷng dân tộc bản xứ, tức là sự tôn sùng tràng hạt Đức Mẹ
Mân Côi vẫn c̣n tồn tại cho tới ngày nay.
Ngày 18/3/1967, tức 291
năm sau (1676-1967), Cha Bề Trên Tổng Quyền Aniceto Fernandez tuyên
bố: đă tới thời gian tách rời Việt Nam ra khỏi Phi Luật Tân, và
thành lập Tỉnh Ḍng Anh Em Thuyết Giáo riêng biệt với danh hiệu Tỉnh
Ḍng Nữ Vương Các Thánh Tử Đạo Việt Nam.