Thánh Công Ðồng Chung Vaticanô II

Sắc Lệnh Về Ðào Tạo Linh Mục

Optatam Totius

(tiếp theo)

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia

V. Duyệt Lại Các Môn Học Của Giáo Hội

13. Giáo dục về nhân bản. Trước khi học các môn học riêng của Giáo Hội, các đại chủng sinh phải có một nền giáo dục về nhân bản và khoa học mà các thanh niên trong quốc gia họ phải đạt tới mới có thể theo học các bậc cao đẳng ^53*, ngoài ra, họ phải thâu thập một vốn liếng La ngữ để có thể thấu hiểu và sử dụng những nguồn khoa học và tài liệu của Giáo Hội ²⁷. Việc học ngôn ngữ phụng vụ riêng của từng lễ chế phải được coi là cần thiết, lại phải hết sức cổ động cho chủng sinh học hỏi đầy đủ về các ngôn ngữ dùng trong Thánh Kinh và Thánh Truyền. ^54*

14. Lớp dự bị. Việc duyệt lại các môn học của Giáo Hội trước hết phải nhằm làm cho các môn triết và thần học được phối trí cách thích hợp hơn và cùng chung đường lối góp phần mỗi ngày mở rộng tâm trí chủng sinh đón nhận Mầu Nhiệm Chúa Kitô, một mầu nhiệm liên hệ đến toàn thể lịch sử nhân loại không ngừng ảnh hưởng trên Giáo Hội, và nhất là không ngừng hoạt động qua chức Linh Mục ²⁸.

Ðể các chủng sinh có được cái nhìn ấy, ngay từ bước đầu của cuộc đời tu luyện, trước khi học các môn của Giáo Hội, họ phải qua một lớp dự bị kéo dài trong một thời gian thích hợp. Lớp nhập môn này ^55* sẽ trình bày Mầu Nhiệm Cứu Rỗi sao cho các chủng sinh nhận thức được ý nghĩa, chương trình và mục đích mục vụ của những môn học của Giáo Hội, đồng thời giúp họ lấy đức tin đặt nền móng và thấm nhuần cả cuộc đời mình, lại làm cho họ vững tâm theo đuổi ơn thiên triệu bằng một tâm hồn hân hoan tự nguyện hiến dâng cuộc đời mình.

15. Các môn triết học. Phải dạy các bộ môn triết học thế nào để trước hết có thể dìu dắt các chủng sinh thâu thập được một kiến thức chắc chắn và có hệ thống về con người, về thế giới và về Thiên Chúa. Hãy lấy di sản triết học giá trị ngàn đời ^56* làm điểm tựa, ²⁹ đồng thời hãy sử dụng những công trình biên khảo triết học hiện đại, nhất là những chiếu hướng triết học đang ảnh hưởng mạnh nhất trong quốc gia mình ^57* cũng như những tiến bộ khoa học mới nhất. Ðược chuẩn bị đầy đủ như thế chủng sinh sẽ hiểu đúng được tâm thức của thời đại để đối thoại được với người đương thời. ³⁰

Phải dạy môn triết sử sao cho các chủng sinh nắm được các nguyên lý tối hậu của các triết thuyết khác nhau, biết giữ lại những gì được chứng minh là chân thật, có thể khám phá và luận bác các căn nguyên sai lầm. ^58*

Trong cách thức giảng dạy, phải kích thích nơi chủng sinh lòng hâm mộ quyết liệt tìm kiếm, khảo sát và minh chứng chân lý, ^59* đồng thời cũng nhận chân những giới hạn của trí óc con người. Phải cẩn thận quan tâm đến mối liên lạc giữa triết học và những vấn đề nhân sinh đích thực cũng như các thắc mắc làm giao động tâm trí chủng sinh, phải giúp họ nhận ra các mối liên hệ giữa các lý luận triết học và mầu nhiệm cứu rỗi mà họ sẽ khảo sát trong ánh sáng đức tin khi học thần học.

16. Các môn thần học. Phải dạy các môn thần học ^60* trong ánh sáng đức tin ^61* và dưới sự hướng dẫn của Giáo Hội ³¹ để các chủng sinh chăm chú múc lấy học thuyết Công Giáo từ nguồn Mạc Khải của Chúa, thấu triệt rồi biến thành lương thực nuôi đời tu đức của họ ³², ^62* lại có thể rao giảng, trình bày cũng như bảo toàn ^63* học thuyết ấy trong khi thi hành chức vụ Linh Mục.

Phải đặc biệt chuyên lo dạy Thánh Kinh cho các chủng sinh, vì Thánh Kinh ^64* phải như linh hồn của toàn thể khoa thần học ³³; sau phần nhập môn thích hợp, phải cẩn thận khai sáng cho họ phương pháp chú giải, cho họ thấu triệt các đại đề của Mạc Khải, cho họ có hứng thú đọc và suy gẫm Thánh Kinh hằng ngày làm của nuôi dưỡng ³⁴.

Môn tín lý thần học phải được phân phối theo thứ tự này: trước hết, trình bày chính các chủ đề Thánh Kinh. Phải tỏ cho các chủng sinh thấy các Giáo Phụ Ðồng và Tây Phương, cũng như diễn tiến lịch sử tín lý đã đóng góp gì trong việc trung thành lưu truyền và minh giải từng chân lý Mạc Khải, đồng thời cũng xét đến mối liên lạc của nó với lịch sử Giáo Hội tổng quát ³⁵. Thứ đến, để khai sáng các mầu nhiệm cứu rỗi cách thật đầy đủ, các chủng sinh phải học đào sâu và nhận thức được mối liên hệ giữa các mầu nhiệm đó nhờ công việc suy tư với thánh Tôma ³⁶ là một tôn sư ^65*. Họ phải học hỏi cho thấy các mầu nhiệm ấy luôn luôn hiện diện và tác động trong các nghi thức Phụng Vụ ³⁷ và trong toàn thể đời sống Giáo Hội. Họ phải học cho biết cách giải đáp các vấn đề nhân sinh theo ánh sáng Mạc Khải, biết áp dụng những chân lý Mạc Khải vĩnh cửu vào hoàn cảnh đổi thay của những thực tại nhân loại và biết thông truyền các chân lý ấy cho thích hợp với con người thời đại ³⁸.

Những bộ môn thần học khác cũng phải được canh tân nhờ tiếp xúc linh động hơn Mầu Nhiệm Chúa Kitô và lịch sử cứu rỗi. Phải đặc biệt chú ý cải thiện môn luân lý thần học ^66*, với lối trình bày có khoa học và thấm nhuần giáo lý Thánh Kinh nhiều hơn, nó sẽ minh giải vẻ cao đẹp của ơn thiên triệu tín hữu trong Chúa Kitô cũng như nhiệm vụ của họ phải mưu cầu lợi ích cho đời sống thế giới trong đức ái. Cũng vậy, phải trình bày Giáo Luật và dạy Giáo Sử ^67*, cho liên lạc với Mầu Nhiệm Giáo Hội, theo Hiến Chế tín lý "về Giáo Hội" do Thánh Công Ðồng này tuyên bố. Môn Phụng Vụ ^68* phải được coi là nguồn mạch thiết yếu số một của tinh thần Kitô giáo đích thực, nên phải được giảng dạy đúng theo tinh thần các khoản 15 và 16 của Hiến Chế về Phụng Vụ ³⁹.

Tùy theo hoàn cảnh từng miền, các chủng sinh phải được hướng dẫn để biết đầy đủ hơn về những Giáo Hội và những Cộng Ðoàn Giáo Hội ly khai khỏi Tông Tòa Roma, để có thể góp phần xúc tiến việc tái lập hiệp nhất ^69* giữa toàn thể Kitô hữu theo các chỉ thị của Thánh Công Ðồng này ⁴⁰.

Hơn nữa, phải mở đường cho họ hiểu biết các tôn giáo khác hiện đang quảng bá trong mỗi miền ^70*, để họ nhận thấy rõ hơn những gì tốt lành và chân thật do Thiên Chúa an bài, đang tiềm tàng nơi các tôn giáo ấy, để họ biết luận bác những sai lầm và để có thể thông truyền ánh sáng chân lý đầy đủ cho những kẻ chưa được đón nhận ánh sáng ấy.

17. Duyệt xét lại phương pháp giáo dục. Việc huấn luyện học thuyết không chỉ nhằm thông truyền một số khái niệm, nhưng phải nhằm huấn luyện chủng sinh cách đích thực và sâu xa, vì thế phải duyệt các phương pháp giáo dục ^71* về cách giảng dạy, thực tập, thảo luận, cũng như về việc khích lệ chủng sinh làm việc riêng rẽ hay từng nhóm. Phải liệu sao cho toàn thể chương trình huấn luyện được duy nhất và vững chắc; tránh gia tăng qua đáng các môn và giờ học, lại phải loại bỏ những vấn đề không còn quan trọng mấy, hoặc là những vân đề phải dành cho các bậc cao đẳng nghiên cứu sâu rộng hơn.

18. Các môn học cao đẳng. Các Giám Mục có nhiệm vụ gửi các chủng sinh có tư cách ^72*, nhân đức và trí thông minh tới học tại những Học Viện chuyên biệt, tại các Phân Khoa hay Ðại Học, để chuẩn bị cho có những Linh Mục được học hành cao hơn và uyên thâm hơn về các khoa học đạo cũng như các khoa học đời xem ra thích hợp, khả dĩ có thể đáp ứng những nhu cầu tông đồ khác nhau; nhưng khong bao giờ được xao lãng việc huấn luyện tu đức và mục vụ, nhất là khi họ chưa chịu chức Linh Mục.

____________

chú thích

53* Sắc Lệnh định rõ những kiến thức cần thiết trước khi theo học những môn học kinh viện; trau dồi văn chương và khoa học của quốc gia. Nhưng Công Ðồng không nói về bằng cấp quốc gia vì tại một vài nước, chương trình quốc gia khó dung hòa với sự đào tạo Kitô giáo hoàn toàn cho các ứng viên muốn tới chức linh mục. Một đề nghị tu chỉnh (M 33; 84-85/1) đã nói: "Một vài chính phủ đòi hỏi những điều không chính đáng". LTCB số 65 muốn "họ phải được đào luyện cho xứng với tước hiệu".

27 Xem Phaolô VI, Tông thư Summi Dei Verbum, n.v.t. trg 993.

54* Ðây là một lời khẩn khoản dầu không bắt buộc mọi người, 66 Nghị Phụ đã yêu cầu phải bắt buộc biết tiếng Hy Lạp; nhưng Công Ðồng chỉ khuyên nhủ, vì các hoàn cảnh khác nhau trong toàn Giáo Hội (xem LTCB số 80).

Sau khi nói về các ngôn ngữ cần thiết, LTCB (số 67) đã thêm một đoạn về việc khai tâm đối với các phương tiện truyền thông xã hội (xem TT số 67 và 16).

28 Xem CÐ Vat II, Hiến chế tín lý về Giáo Hội Lumen Gentium, số 7 và 28: AAS 57 (1965), trg 9-11; 33.

55* LTCB nói lớp nhập môn này "có mục đích rút ra ý nghĩa chiều hướng và mục đích của những môn học kinh viện ngoài ra nó còn phải giúp bảo đảm những nền tảng của đức tin, giúp hiểu sâu xa hơn rằng ơn thiên triệu linh mục phải được gìn giữ bằng một hành động có suy xét hơn" (LTCB số 62). Chỉ có một Nghị Phụ không đồng ý về sự cần thiết của lớp nhập môn này.

56* Xem LTCB số 71. Khi giới thiệu "di sản triết học ngàn đời", Ủy Ban đã muốn ta phải hiểu là các nguyên tắc của Thánh Tôma (xem Laplante, sd 153-156).

29 Xem Piô XII, Tđ Humani Generis, 12-8-1950: AAS 42 (1950), trg 571-575.

57* Công Ðồng không hề quên khía cạnh mục vụ đã là khởi hứng và là mục đích của tất cả việc đào tạo linh mục. Cũng thế, bản văn thường nhắc đến nỗi lo lắng chuẩn bị cho họ đối thoại với những người đồng hương và đương thời; xem LTCB số 64; đối với các xứ truyền giáo; xem TG 16, 4.

30 Xem Phaolô VI, Tđ Eccleiam Suam, 6-8-1964: AAS 56 (1964) trg 637 tt.

58* Ðoạn này được thêm vào lược đồ G, theo nhiều đề nghị tu chỉnh.

59* Những từ ngữ đã được lựa chọn "tìm kiếm, khảo sát, minh chứng" nói lên bổn phận phải trau dồi chính xác, từ bỏ cái mơ hồ, nghiêm chỉnh với các lý chứng, trong công việc tìm kiếm và chuyển thông tư tưởng. Cần xem thêm LTCB, ghi chú 150 cho số 71 về sự quan trọng của các môn triết học.

60* Theo Giáo Luật (kh 1365, 2), LTCB lập lại rằng thần học phải kéo dài ít nhất là 4 năm (LTCB số 60 và 76).

Số này dài nhất trong Sắc Lệnh và đặc sắc nhất, đã được tất cả các Nghị Phụ đồng ý.

61* Ở đây đưa ra những hướng dẫn tổng quát về việc khảo cứu thần học: "trong ánh sáng đức tin". "Tất cả cuộc khảo cứu thần học, dầu theo ngữ học, triết học hay sử học, đều phải phát khởi từ ánh sáng nội tâm của đức tin". (Ðề nghị tu chỉnh 96/1). - "Dưới sự hướng dẫn của Giáo Quyền". Ðức Piô XII trong Tđ Humani genesis: "các nhà thần học phải tùy thuộc Giáo Quyền trong vấn đề về đức tin, phong hóa, luật trực tiếp hay phổ quát về chân lý, vì Chúa Kitô Chúa chúng ta đã ủy thác cho Giáo Quyền toàn bộ kho tàng đức tin". Ghi chú 31 của Sắc Lệnh lấy lại Hiến chế tín lý về Giáo Hội số 25 nơi đòi phải có sự "qui thuận tôn giáo trong cả ý chí lẫn lý trí đối với Quyền Giáo Huấn chính đáng của Ðức Thánh Cha, cả khi ngài không tuyên bố long trọng "ex cathedra". Ta còn có thể kể thêm đoạn văn của Hiến chế tín lý về Mạc Khải sô 10: "Nhiệm vụ chú giải chính thức Lời Chúa, thành văn hay truyền tụng, chỉ được ủy thác cho Quyền Giáo Huấn sống động của Giáo Hội mà uy quyền hành sự nhân danh Chúa Giêsu Kitô".

31 Xem Piô XII, Tđ Humani Genesis, 128-1950: AAS 42 (1950), trg 567-569. Diễn văn Si Diligis, 31-5-1954: AAS 46 (1954), trg 314 tt. - Phaolô VI, diễn văn đọc tại Ðại Học Gregoriô, 12-3-1964: AAS 56 (1964), trg 364. - CÐ Vat II, Hiến chế tín lý về Giáo Hội Lumen Gentium, số 25: AAS 57 (1965), trg 29-31.

32 Xem T. Bonaventura, Itinerarium mentis in Deum, Prol số 4: "Ước gì đừng ai tự phụ rằng mình chỉ cần đọc qua mà không cần thấm nhiễm, chỉ cần thuyết lý mà không cần sùng kính, chỉ cần khảo cứu mà không cần khâm phục, chỉ cần chú tâm mà không cần hoan lạc, chỉ cần khéo léo mà không cần đạo hạnh, chỉ cần kiến thức mà không cần yêu đương, chỉ cần hiểu biết mà không cần khiêm tốn, chỉ cần chuyên chăm mà không cần ơn Thánh, chỉ cần ánh sáng mà không cần đức khôn ngoan thần linh" (S. Bonaventura, Opera Omnia, V. Quaracchi 1891, trg 296).

62* Có thể xem thêm Truhlar (Việc dạy thần học trogn đời sống thiêng liêng), trong Seminarium 1968, số 4.

63* Xem những khai triển về vai trò của các giáo sư thần học trong LTCB số 86-89.

64* Sắc Lệnh đặt Thánh Kinh vào tâm điểm thần học và cách nói "như hồn của toàn thể khoa thần học" đã được xử dụng trong Hiấn chế tín lý về Mạc Khải, số 24. Các nói đó đã được Ðức Lêô XIII dùng trong thông điệp Providentissimus Deus, 1893, về những môn học Thánh Kinh.

33 Xem Leô XIII, Tđ Providentissimus Deus, 18-11-1893: AAS 26 (1893-1894), trg 283.

34 Xem Ủy ban giáo hoàng về Thánh Kinh, Instructio de Sacra Scriptura recte docenda, 13-5-1950: AAS 42 (1950), trg 502.

35 Xem Piô XII, Tđ Humani generis, 12-8-1950: AAS 42 (1950) trg 568 tt: "Nhờ khảo cứu các nguồn gốc mà khoa thần học luôn trẻ trung, trong khi đó, sự thuyết lý không chịu đào sâu vào kho tàng Mạc Khải chỉ là sự thuyết lý khô cằn, như kinh nghiệm đã minh chứng".

36 Xem Piô XII, bài giảng cho các chủng sinh, 24-6-1939: AAS 31 (1939), trg 247: "Khuyến khích học thuyết của Thánh Tôma không có nghĩa là bóp nghẹt, nhưng là thúc đẩy và vững vàng hướng dẫn những cuộc thi đua khảo cứu và quảng bá chân lý". Phaolô VI, Diễn văn đọc tại Ðại Học Gregoriô, 12-3-1964: AAS 56 (1964), trg 365. "Các Giáo sư sẽ kính cẩn lưu tâm đến học thuyết của các Ðấng Tiến Sĩ trong Giáo Hội, và đặc biệt là Thánh Tôma Aquinô. Quả thật, nơi vị Tiến Sĩ Thiên Thần này, có một trí năng sâu sắc, một lòng yêu chân lý trung thực, một sự khôn ngoan phi thường khi đào sâu, tổng hợp và trình bày những chân lý cao sâu nhất, đến nỗi học thuyết của ngài đã thành khí cụ hiệu nghiệm nhất, không những để xây nền vững chắc cho đức tin mà còn để thu lượm một cách chắc chắn và hiệu nghiệm những kết quả của một bước tiến lành mạnh"; xem diễn văn đọc trước Ðại Hội Quốc Tế kỳ VI của học thuyết Tôma, 10-9-1965: AAS 57 (1965), trg 788-792.

65* Vấn đề này đã được tranh luận như sau: 161 Nghị Phụ muốn dùng từ ngữ "như mẫu mực"; 31 Nghị Phụ đề nghị: "và của các tôn sư khác", hay "nhất là Thánh Tôma"; 46 Nghị Phụ muốn nói tổng quát: "các thánh tiến sĩ". Nhưng có 459 Nghị Phụ muốn bảo vệ bản văn của lược đồ nên ủy ban đã để nguyên như lược đồ F: "với thánh Tôma là một tôn sư"; 1,500 Nghị Phụ khác mặc nhiên chấp thuận. (xem 1189, đề nghị tu chỉnh 11, 12, 13, 14).

37 Xem CÐ Vat II, Hiến chế về Phụng Vụ Thánh Sacrasanctum Concilium số 7 và 16: AAS 56 (1964), trg 100 tt và 104 tt.

38 Xem Phaolô VI, Tđ Ecclesiam Suam, 6-8-1964: AAS 56 (1964), trg 640 tt.

66* Cả đoạn này hoàn toàn mới mẻ: các lược đồ từ A tới F không có. Xem vài ghi nhận trong LTCB số 79.

67* Giáo sử cần trình bày sự phát triển của giáo thuyết, những điều kiện xã hội, sự cộng tác kỳ diệu giữa hành động thần linh và hoạt động con người để những người thụ huấn có được "một cảm giác chân thực của Giáo Hội và của Truyền Thống". Ngoài ra còn phải chú ý tới lịch sử của mỗi miền (xem LTCB số 79).

68* Môn phụng vụ phải được coi như "một trong những môn học chính" (môn quan trọng trong các Ðại chủng viện và chính yếu trong các phân khoa thần học). Phụng vụ phải được dạy dưới khía cạnh thần học, lịch sử, thiêng liêng và mục vụ (xem LTCB số 79).

39 CÐ Vat II, Hiến chế về Phụng Vụ Thánh (Sacrasanctum Concilium, số 10, 14, 15, 16. Thánh bộ Nghi lễ Instructio ad exsecutionem Constitutionis de Sacra Liturgia recte ordinandam, 26-9-1964, số 11 và 12: AAS 56 (1964), trg 879 tt.

69* Niềm lo âu tìm về hiệp nhất này như một dấu chỉ thời đại, sẽ giúp tìm thấy nhiều lợi ích qua việc học hỏi những nguyên tắc hướng dẫn việc hiệp nhất (Spiritus Dominus, do Văn Ph2ng Thư Ký về Hiệp Nhất xuất bản ngày 16-4-1970: trích dẫn Doc. Cath. 18-6-67 và 7-6-70), nhất là phần thứ hai; xem thêm những Sắc Lệnh về Giáo Hội Công Giáo Ðông Phương và về Hiệp Nhất với các chú thích.

Tiếng "các Giáo Hội" có ý chỉ Giáo Hội Chính Thống, Hy Lạp, Anh Giáo v.v... và tiếng "các Cộng Ðoàn Giáo Hội" (do Ðức Hồng Y Koening đề ra) chỉ các Giáo Hội nhỏ. Sắc Lệnh về hoạt động Truyền Giáo nhấn mạnh đặc biệt tới tinh thần cộng đoàn này trong các xứ truyền giáo: số 15, 5.

40 CÐ Vat II, Săc Lệnh về Hiệp Nhất Unitatis Redintegratio, số 1, 9, 10: AAS 57 (1965), trg 90 và 98 tt.

70* Ðoạn này đặc biệt quan trọng đối với linh mục tương lai trong những miền đa số không phải là Kitô hữu. Sắc lệnh về hoạt động Truyền Giáo cũng nhấn mạnh tới điểm đó: "Họ phải được chuẩn bị để thích hợp cho cuộc đối thoại huynh đệ với những người ngoài Kitô giáo" (TG số 16 và NK).

71* LTCB số 90-93 thêm những lời khuyên thực tế: đừng vội tăng thêm những môn học mới, nhưng nên đưa vào những vấn đề mới trong giáo huấn cổ truyền: đó không phải là nhiều khoa nhưng chỉ một khoa là khoa đức tin và Phúc Âm.

72* Ðoạn này xuất hiện lần đầu trong lược đồ E, vào tháng 4 năm 1965 và đã được nhuận chính nhiều lần. Vấn đề liên hệ nhiều tới các xứ truyền giáo. Lần can thiệp đầu tiên là do Ðức Cha Sani người Nam Dương. Nhiều vấn đề tiềm ẩn trong số này: một nhu cầu thực tế cho nhiều giáo phận là phải chuẩn bị các linh mục cho những trách vụ cao hơn, và các Giám Mục có nhiệm vụ phải chọn lựa. Cũng phải đọc thêm số 16, 4 và 7 của Sắc Lệnh TG. Xem thêm những yêu cầu của LTCB số 83-84.

I-  Mặc khải là gì ?(Revelatio, revelation)

Sách Giáo lý Công Giáo giải thích về  mac khải như sau:

“ Trong sự khôn ngoan và lòng nhân hậu của Ngài, Thiên Chúa đã vui lòng đích thân tỏ mình ra và cho biết mầu nhiệm của thánh ý  Ngài , nhân đó và nhờ Đức  Kitô, Ngôi Lời nhập thể, con người có thể đến gần Đức Chúa Cha , trong Chúa Thánh Thần và được trở nên thông phân bản tính thần linh của Ngài.” ( SGLGHCG, số 51)

Như thể,  hiển nhiên có nghĩa là nếu Thiên Chúa không tự tỏ mình ra (tự mạc khải)  bằng nhiều cách mà chúng ta sẽ tìm hiểu sau đây,  thì chắc chắn con người không có cách nào biết được Thiên Chúa là AI cũng như không thể hiểu được thánh ý của Chúa cho con người từ muôn thủa cho đến ngày nay và còn cho mãi đến ngày cánh chung tức là ngày hết thời gian.

Sở dĩ  chúng ta không thể biết được Thiên Chúa vì Ngài quả thật siêu vượt ra khỏi mọi khả năng hiểu biết của trí tuệ con người.

Thật vậy, Thiên Chúa là Đấng “ẩn mình” như ngôn sứ I-saia đã nói :

“Lậy Thiên Chúa của nhà It-rael, Lậy Đấng cứu độ. Ngài quả thật là Thiên Chúa ẩn mình ( hidden)” (Is 45: 15)

Thánh Phaolô cũng  được soi sáng để nhận biết Thiên Chúa là Đấng “ngự nơi ánh sáng không ai đến được”, vì :

“ Chỉ mình Người là Đấng trường sinh bất tử - Ngự trong ánh sáng siêu phàm - Đấng không một người nào đã thấy hay có thể thấy.” ( 1 Tm 6: 16)

Không thể biết và không thể thấy đối với mọi khả năng trí khôn và giác quan của con người, cho nên, nếu Thiên Chúa không tự tỏ mình ra thì không bao giờ con người có thể biết được gì về Ngài . Đó là sự thật không ai có thể phủ nhận.

II-    Vậy  Thiên Chúa đã  tự mạc khải hay tỏ mình ra cho con người biết phần nào về Ngài qua những phương cách  nào ?

1-  Trước hết , Thiên Chúa tỏ mình cho con người  qua công trình Người sáng tạo trong vũ trụ thiên nhiên hùng vĩ mà con  người có thể quan sát thấy:

“ Tôi quả rõ, CHÚA thật là cao cả

Chúa chúng ta trỗi vược trên hết chư thần

Muốn làm gì là Chúa làm nên

Chốn trời cao cùng nơi đất thấp

Lòng biển cả và đáy vực sâu

Từ cùng tận địa cầu xa tắp

Chúa đẩy  lên từng đám mây trời

Làm cho chớp giật mưa rơi

Mở kho thả gió khắp nơi tung hoành.”  ( Tv 135(134) :  5-7)

Hoặc :

“Trời xanh tường thuật vinh quang Thiên Chúa

Không trung loan báo việc tay Người  làm

Ngày qua mách bảo cho ngày tới

Đêm này kể lại với đêm kia

Chẳng một lời  một lẽ, chẳng nghe thấy âm thanh

Mà tiếng vang đã dội khắp hoàn cầu

Và thông điệp loan đi tới chân trời góc biển.” ( Tv  19 (18) :  2-5)

2- Qua các giấc mơ hay chiêm bao khi con người ngủ:

a- Cụ thể  là trường hợp vua A-vi-ma-lec( Abimelech) đã sai người đến bắt bà Xa-ra ( Sarah), vợ ông Ap-raham. Nhưng ban đêm, khi vua A-vi-ma-lec ngủ, Thiên Chúa đã cảnh cáo ông trong giấc mơ là  “Này ngươi sắp phải chết vì người đàn bà mà ngươi đã bắt, bởi người  ấy có chồng.”( St 20: 3). Vì lời cảnh cáo này của Chúa, vua A-vimalec đã trả bà Xa-ra về cho ông Ap-raham và được tha chết.

b- Đặc biệt là Giuse con ông Gia-cóp bị bán sang Ai Cập. Nhưng đã trở thành người cứu sống cho cả gia đình dòng họ sau này nhờ địa vị của ông trong triều đình vua Pharaon. Giuse có ơn giải mộng, nên một ngày kia vua Pharaon cho vời Giuse đến để giải mộng cho nhà Vua. Giuse đã nói với vua như sau : “ Không phải tôi mà là Thiên Chúa sẽ cho câu trả lời đem lại bình an cho Pharaon.”( St 41: 15-16)

c- Đặc biệt hơn nữa là Thánh Giuse, bạn thanh sạch của Đức Trinh Mữ Maria, đã được Thiên Chúa báo mộng trước hết là không được bỏ trốn khi  biết Maria có thai, sau là  phải đem Hài Nhi Giêsu và Mẹ Người trốn sang Ai Cập; và sau cùng là  đem thánh  gia thất về sống ở Nazaret. Tất cả những việc trên đều được báo mộng trước cho Thánh Giuse và Ngài đã hoàn toàn thi hành những gì đã được báo cho biết trong giấc mơ. Như thể đủ cho thấy Thiên Chúa cũng dùng giấc mơ để mạc khải  cho con người biết về Chương Trình và Thánh Ý của Người.

3- Qua các Sứ ngôn (Prophets) trong thời Cựu Ước và các Tông Đồ của Chúa Giêsu trong thời Tân Ước:

Đây là những người  được Thiên Chúa đích thân kêu gọi để trao cho sứ mệnh loan truyền lại lời Chúa và thánh ý của Ngài cho con người ( cho dân Do Thái trước tiên, và cho các dân khác trên toàn thế giới sau này), như Ngôn sứ Amos  đã nói rõ như sau:

“ Vì Đức Chúa là Chúa thượng không làm điều gì

   Mà không bày tỏ kế hoạch của Người cho các ngôn sứ của Người được biết.” ( Am 3:7) 

Ông Mô-sê cũng nói thêm về ơn gọi  và vai trò của các ngôn sứ như sau :

“ Từ giữa anh em, trong số các anh  em  của anh  em, ĐỨC CHÚA, Thiên Chúa của anh em, sẽ cho xuất hiện một ngôn sứ như tôi để giúp anh  em. Anh  em hãy nghe vị ấy.” ( Đnl  18:15)

Lại nữa, qua miệng ngôn sứ E-de-kien ( Êzekiel) Thiên Chúa đã nói với dân Israel như sau :

  “ Hỡi con người , hãy đi đến với nhà Israel và nói với chúng những lời của Ta…( Ez 2: 4)

Mặt khác, cũng có khi chính Chúa Cha mạc khải trực tiếp cho con người như Chúa Giêsu đã nói cho Phêrô biết rằng: “ này anh Si-môn, con ông Giona, anh thật là người có phúc , vì không phải phàm nhân mạc khải cho anh biết điều ấy ( biết Chúa Giêsu là Đấng Kitô, Con Thiên Chúa hằng sống  như Phêrô tuyên xưng (Mt 16: 16) nhưng  là  Cha của Thầy Đấng ngự trên trời.”  ( Mt 16:17)                    

Vì thể, sau khi Adam và Eva phạm tôi và bị đưổi ra khỏi địa đàng, cho đến khi có đông đảo con người trên mặt đất cùng với các sinh vật khác. Nhưng con người đã dần dần sa đọa và làm những sự dữ trái với ý muốn tốt lành của Thiên Chúa, nên Người đã nổi giận và quyết định tiêu diệt hết mọi người và sinh vật trên mặt đất,  trừ  ông Noe là người sống đẹp lòng Chúa. Cho nên,  Chúa đã   truyền cho ông: “ làm cho mình một chiếc tàu bằng  gỗ  bách” đủ sức chứa mọi loài sinh vật,  mỗi loài một đôi cùng với gia đình con cái  ông  lên tầu,  vì Thiên Chúa “ sắp cho Hồng Thủy, nghĩa là nước lụt, xuống trên đất để tiêu diệt mọi xác phàm có sinh khí dưới gầm trời; mọi loài trên mặt đắt sẽ tắt thở.” Thiên Chúa đã giáng tai họa  nước lụt, vi  Người  “ thấy rằng sự gian ác của con người quả là nhiều  và suốt ngày lòng nó chỉ toan tính những ý định xấu” (St 6: 5) , nên  Thiên Chúa đã tiêu diệt hết  mọi loài, mọi vật , trừ những sinh vật và người trong gia đinh ông Nô-E  đã lên  tầu trước khi mưa tuôn đổ xuống địa cầu để cuốn đi  mọi sinh vật bên ngoài con tầu này vào lòng đại dương. ( St 6: 6- 22; 7: 1-5)

Sau đại hồng thủy, Thiên Chúa lại tỏ mình cho ông Abraham, cũng  là người sống đẹp lòng Chúa, đã dám hy sinh con mình là Isaac theo lời Chúa thử thách ông và ông đã toan giết con làm lễ vật dâng lên Thiên Chúa. Nhưng Chúa đã kịp thời can thiệp để cứu Isaac vì đã thấy lòng tin  yêu đích thực của ông. Vì thế, Thiên Chúa đã phán bảo Abraham qua miệng  Sứ Thần của Chúa như sau:

“ Đây là sấm ngôn của ĐỨC CHÚA, Ta lấy chính danh Ta mà thề: bởi vì ngươi đã làm điều đó, đã không tiếc con của ngươi, con một của ngươi, nên Ta sẽ thi ân giáng phúc cho ngươi , sẽ làm cho dòng dõi ngươi nên đông, nên nhiều như sao trên bầu trời, như cát ngoài bãi biển..”( St 22 : 16-17)

Nhưng đặc  biết hơn hết  trong thời các Tổ Phụ, sau Đại Hồng Thủy, là  Thiên Chúa đã tỏ mình cho ông Mô-Sê qua hình ảnh Bụi gai bốc cháy và từ giữa bụi cây Thiên Chúa đã nói với ông những lời sau đây:

“Ta là Thiên Chúa của cha ngươi, Thiên Chúa của Ap-ra-ham, Thiên Chúa của I-xa-Ác, Thiên Chúa của Gia-cóp..” (Xh 3: 2-6)

Thiên  Chúa đã gọi Mô-sê (Moses) để  truyền cho ông sứ mạng dẫn đưa dân Do Thái đang làm nô lệ và thống khổ trên đất Ai Cập trở về quê hương. Đưa họ  bằng an trở về, vì Thiên Chúa muốn chọn Israel làm dân riêng của Ngài, như ông Mô-sê đã truyền lại cho dân thánh chỉ  sau đây của Thiên Chúa:

“Vậy giờ đây, nếu các ngươi thực sự nghe tiếng Ta và giữ Giao Ước của Ta, thì giữa hết mọi dân, các ngươi sẽ là sở hữu riêng của Ta. Vì toàn cõi đất là của Ta. Ta sẽ coi các ngươi là một vương quốc tư tế, một dân thánh.” ( Xh 19: 5-6)

Ngoài các ngôn sứ như Abraham và Môsê ra, Thiên Chúa còn gọi thêm nhiều ngôn sứ khác  trong thời Cựu Ước như Joshua, Samuel, Isaiah, Jeremiah, Ezekiel, Daniel…để qua họ, Chúa nói với Dân Israel những điều Người muốn họ  nghe và thi hành để được chúc phúc hoặc đe dọa trừng phạt nếu họ bất tuân thánh ý của Chúa và  làm những điều sai trái, những sự dữ  đáng phải phạt. Chúa đã truyền cho các Ngôn sứ không những  phải nói  lời của Người  cho  Dân mà còn  phải ghi  lại những thánh chỉ  của Người cho hậu thế  như ngôn sứ Isaia cho biết rõ  như sau::

“Bấy giờ trước mặt chúng

Ngươi hãy viết điều ấy trên một tấm bảng và ghi vào hồ sơ

Để lưu lại mai sau làm bằng chứng đến muôn đời.” ( Is 30:8)

Liên quan đến tệ trạng “hôn nhân đồng tính (same sex marriage) đang được đòi hỏi  và đã được cho phép ở  một vài tiểu bang Mỹ và nhiều nơi khác trên thế giới, Thiên Chúa đã phán từ ngàn xưa với ngôn sứ Giê-rê-mia như sau :  

Đức Chúa phán thế này :

“chúng tôi đã nghe tiếng kinh hãi

Báo hiệu khiếp đảm chứ không phải bình an

Cứ hỏi mà xem : có đàn ông nào đẻ con không?" ( Gr 30 : 5-6)

Vậy tạo sao lại cho hai đàn ông hoặc hai đàn bà kết hôn như người ta đang làm hiện nay ở Mỹ, Anh, Canada…? Thật là điều kinh tởm cho con người ngày nay sống trái với luật thiên nhiên , trái với trật tự mà Thiên Chúa đã qui định từ đầu khi tạo dựng con người có nam có nữ và truyền cho ho : “ hãy sinh sôi nảy nở  thật nhiều cho đầy mặt đát và thống trị mặt đất.( St 1: 28)

Như vậy, cho hai đàn ông hay hai đàn bà lấy nhau thì làm sao sinh sản, hỡi những kẻ mê muội  đang nhắm mắt chiều theo đòi hỏi của những người bệnh hoạn tâm sinh lý kia ???Họ bệnh hoạn thì mặc kệ cho họ sống, không  cần phải  hợp thức hóa cho họ vì làm như thế là đảo lộn trật tự và mục đích của hôn nhân trong xã hội loài người.

Trên đây là một vài thí dụ minh chứng sự kiên Chúa đã tỏ mình hay tự mạc khải mình cho dân Do Thái trong thời Cựu Ước. Các Ngôn sứ lớn nhỏ là những phát ngôn viên của Thiên Chúa trong sứ mệnh truyền  lại cho dân những gì Thiên Chúa muốn họ biết và thi hành để được chúc phúc và tránh phải phạt. Các ngôn sứ  cũng cầu khẩn Chúa thay cho dân để xin Nguời  tha thứ mọi lầm lỗi của họ như ông Mô-sê đã làm khi dân Do Thái còn sống lưu đầy trong sa mạc, sau khi  từ Ai Cập  trở về :

“Vậy xin Ngài tha thứ lỗi lầm cho dân này theo lượng cả ân nghĩa của Ngài, như Ngài đã từng chịu đựng dân  này từ Ai Cập cho đến đây.” ( Ds  14: 19)

Nhờ lời van xin tha thiết của ông Mô-sê thay cho dân mà Thiên Chúa đã nguôi cơn thịnh nộ định giáng xuống trên dân ngỗ nghịch đó khi Ngài phán với ông :

“Ta tha thứ như lời ngươi xin.” ( Ds 14: 20)

Một thí dụ nữa về việc các ngôn sứ cầu xin Thiên Chúa thay cho dân. Đó là trường hợp con cái Israel nói với ông Samuel: “ xin ông chớ ngưng cầu kêu lên Đức Chúa, Thiên Chúa chúng tôi để xin Người cứu chúng tôi khỏi tay người Philitinh.” ( 1 Sm 7: 8)

Ông Samuel đã dâng lễ toàn thiêu và cầu xin thay cho dân theo lời van xin của họ, và họ đã đánh bại quân Philitinh. ( cf. Sm 7:  9-11)

4-  Qua Chúa Giêsu-Kitô:

Sau hết, ngoài những phương thế trên đây, đến thời sau cùng, Thiên Chúa đã tỏ mình cách đẩy đủ nhất cho nhân loại qua chính Con Một Người  là Đức Kitô, Ngôi Hai Thiên Chúa, Đấng đã sinh xuống  trần gian làm Con Người để thi hành Chương Trình Cứu Độ loài người đáng bị phạt vì tội lỗi như ta đọc thấy trong Thư Do Thái sau đây:

“ Thủa xưa , nhiều lần nhiều cách, Thiên Chúa đã phán dạy cha ông chúng ta qua các ngôn sứ. Nhưng vào thời sau hết này, Thiên Chúa đã phán dạy chúng ta qua Thánh Tử. Thiên Chúa đã nhờ Người mà dựng nên vũ trụ và đặt Người làm Đấng thừa hưởng muôn vật muôn loài. Người là phản ánh vẻ huy hoàng, là hình ảnh trung thực của bản thể Thiên Chúa.”  ( Dt 1 : 1-3)1

Là hình ảnh hay hiện thân  trung thực nhất của Chúa Cha, nên Chúa Giêsu đã trả lời  môn đệ Philiphê như sau :

“Ai thấy Thầy thì thấy Chúa Cha

Sao anh lại nói : xin tỏ cho chúng con thấy Chúa Cha.?” ( Ga 14: 9)

Hoặc rõ hơn nữa:

“Không ai  đến với  Chúa Cha mà không qua Thầy

Nếu anh  em biết Thầy, anh  em cũng biết Cha của Thầy

Ngay từ bây giờ, anh  em biết Người và đã thấy Người.” ( Ga 14:7)

Là hiện thân của Chúa Cha, Chúa Giêsu đã  mạc khải trọn vẹn những gì Chúa Cha muốn nói với con người qua những lời giảng dạy trong suốt 3 năm Người đi rao giảng Tin Mừng Cứu Độ. Nghĩa là : trong và qua Chúa Giêsu-Kitô, Thiên Chúa Cha đã mặc khải trọn vẹn thánh ý của Người cho nhân loại, và không còn nguồn mạc khải  nào lớn và  đầy đủ  hơn  nữa cho ai ngoài Chúa Kitô, Ngôi Lời Nhập Thể. Do đó,  ai nghe Chúa Kitô là nghe Chúa Cha, ai biết và đón nhận Chúa Con thì cũng biết và đón nhận Chúa Cha như Chúa Giêsu đã nói thêm  với các môn đệ xưa như sau :

“ Ai  nghe anh  em là nghe Thầy, ai khước từ anh  em là khước từ Thầy;

Mà ai khước từ Thầy là khước từ Đấng đã sai Thầy.” ( Lc 10: 16)

Như thế, các Tông Đồ lớn nhỏ của Chúa Kitô cũng được ơn mạc khải của Thiên Chúa để dạy dỗ trung thực , không sai lầm những gì các ngài đã nghe từ Chúa Giêsu-Kitô và lưu truyền lại cho các người kế vị  là các Giám mục trong Giáo Hội của Chúa cho đến ngày nay và mãi về sau.Do đó, nghe Giáo Hội là nghe các Thánh Tông Đồ và nghe các ngài  là nghe chính Chúa Kitô, Ngôi Lời nhập thể, hiện thân của Chúa Cha.    

Tóm lại, Thiên Chúa đã tự mạc khải hay tỏ mình ra cho con người  từ thời Cựu Ước qua các sứ ngôn  đến Tân Ước, đặc biệt là qua chính Chúa Kitô,  để con người biết Thiên Chúa là Đấng đầy yêu thương, “ Người có giận, giận trong giây lát, nhưng yêu thương, thương suốt cả đời.” ( Tv 30(29) : 6).

Nói khác đi, chúng ta biết được Thiên Chúa là Cha nhân từ, quá yêu thương và hay tha thứ là nhờ ơn mạc khải  mà Thiên Chúa đã tỏ mình trọn vẹn  qua Chúa Giêsu-Kitô, Đấng Cứu Thế, đã đến trần gian làm Con Người để thi hành Chương Trình Cứu độ nhân loại của Chúa Cha. Do đó, ai tin và thực hành những lời giảng dạy của Chúa Kitô thì cũng tin va thực hành thánh ý của Chúa Cha để được sống hạnh phúc muôn đời với Chúa trên Nước Trời như Chúa Giêsu đã nói rõ với các môn đệ  Người như sau:

 “Không phải bất cứ ai thưa với Thầy : Lậy Chúa,! lậy Chúa ! là được vào nước trời cả đâu; mà chỉ  ai thi hành ý  muốn của Cha Thầy, Đấng ngự trên trời mới được vào mà thôi.” ( Mt 7: 21)

Chúng ta hết lòng cảm tạ Chúa đã cho chúng ta biết Người là Cha cực tốt cực lành,

Và cầu xin cho những người  chưa biết Chúa được nhận biết Ngài  là Đấng duy nhất đã vì  yêu thương mà tạo dựng con người cùng mọi loài mọi vật, và quan trọng hơn hết,  là “Đấng muốn cho mọi người được cứu độ và nhận biết chân lý.” (1 Tm 2 : 8) để hưởng hạnh phúc Thiên Đàng  sau khi chấm dứt hành trình đức tin trên dương thế này.

Lm Phanxicô Xaviê Ngô Tôn Huấn -3)xi

Tác Phẩm: MỘT VỊ THIÊN CHÚA NGỎ LỜI!

Thiên Chúa tỏ mình cho con người thế nào?

Chuyển ngữ:

Thérèse Trần Thiết

Fr. Marie Bảo Tịnh O.Cist

Nguyên tác: 

Michel HUBAUT

UN DIEU QUI PARLE!

Comment Dieu se révèle-t-il à l’homme?  

Lời giới thiệu của nhà xuất bản "Les Editions du Cerf" (trang bìa 4).

Trên mỗi trang Sách Thánh, đặc biệt Cựu Ước, người ta có thể đọc: "Chúa nói với Áp-ra-ham", "Chúa nói với Mô-sê", "Sấm ngôn của Đức Chúa", chẳng khác gì Chúa đàm đạo thân mật với con người. Đã quá quen thuộc với kiểu nói này, chúng ta không còn lưu ý đến những gì có thể là khác thường. Thật ra những kiểu nói như thể gây nên nhiều vấn nạn. Bởi vì không một ai có thể thấy Thiên Chúa! Thiên Chúa không có miệng lưỡi! Làm sao Người có thể nói với loài người? 

Liệu các tác giả của Kinh Thánh có dám quyết rằng Áp-ra-ham, Mô-sê hay các ngôn sứ đã nghe được tiếng nói của Người, giữa Bụi Gai cháy sáng, trên núi, trong giông bão hay trong cơn gió thoảng nhẹ? Những người này có viết theo những gì Chúa đọc cho viết? Con người của ngày hôm nay có ấn tượng là Chúa không quá "lắm" lời! Liệu chúng ta không đối mặt với một trò lừa đảo hay đơn thuần một ảo tưởng của con người đứng trước nỗi cô đơn của kiếp vận phải chết, tự tạo cho mình một đồng minh giả tưởng rồi chính mình nêu lên những vấn nạn và những giải đáp? Phải chăng từ nghìn năm trước người ta đã không "bắt" Thiên Chúa "nói", ngay cả khuyến khích con người thực hiện chiến tranh và diệt trừ kẻ thù của mình, vịn cớ là để tôn vinh Thiên Chúa!

Do vậy Thiên Chúa có thể nói, ngỏ lời với con người thế nào? Con người có thể tiếp xúc với Người thế nào? Làm sao sự siêu việt thần thánh của Người, sự "Vô thủy vô chung" của Người có thể gặp gỡ sự "có cùng" của loài người chúng ta? Người ngỏ lời với chúng ta bằng thứ ngôn ngữ nào? Ngày nay Người còn nói với chúng ta thế nào? Tất cả vấn đề về Mạc Khải và nền tảng của Do thái–Kitô giáo được nêu lên như thế. Và cách thế chúng ta trả lời cho vấn đề này một phần điều động  cách thế chúng ta đọc Kinh Thánh (theo chủ thuyết cơ yếu, hay chủ thuyết văn tự), cách thế chúng ta quan niệm về Thiên Chúa (theo chủ thuyết quan phòng, hay chủ thuyết can thiệp), và cách thế chúng ta hiểu Thiên Chúa còn nói với chúng ta hôm nay như thế nào. Qua những trang sách này "MỘT VỊ THIÊN CHÚA NGỎ LỜI" – THIÊN CHÚA  TỰ MẠC KHẢI MÌNH CHO CON NGƯỜI THẾ NÀO", cha Michel Hubaut sẽ trả lời rất thỏa đáng cho những vấn nạn trên đây.

Cha Michel Hubaut thuộc dòng Phanxicô, là nhà thần học, giảng thuyết và linh hoạt viên của các cuộc tĩnh tâm, huấn luyện. Cha là tác giả nhiều đầu sách .

Chương 1: MỘT VỊ THIÊN CHÚA NGỎ LỜI ? 

Linh hứng và tính cách lịch sử của “Lời”

Ngay từ nhỏ, mỗi khi nghe các tín hữu nói đến “Lời Chúa” đã làm tôi phải suy nghĩ. Và sau này khi mới bắt đầu đọc Sách Thánh, tôi vẫn luôn đặt vấn đề với những kiểu nói: “Thiên Chúa phán bảo Áp-ra-ham”, “Thiên Chúa phán bảo Mô-sê”, “Sấm ngôn của Đức Chúa” …! Hầu như “phán bảo” chính là một trong những đặc tính của Thiên Chúa trong Kinh Thánh, nếu so sánh với với các tượng thần khác: “Có mắt có miệng, không nhìn không nói” (Tv 115, 5-7; Br 6, 7).

Tôi tự hỏi: Thiên Chúa, chẳng ai được thấy Người! Làm sao Người có thể phán bảo hay nói với con người được? Làm sao người ta dám nói: “Thiên Chúa nói với tôi thế này thế kia?” Tôi xem đó như một sự dối trá, hay đúng hơn chỉ là một ảo tưởng của con người, trong sự cô đơn của bản tính hay chết, đã sáng chế ra một đối tác thần thiêng trong tưởng tượng, rồi tạo ra những vấn nạn và những giải đáp.

“Lời Chúa!” Chúng ta đã quá quen thuộc với kiểu nói này, đến nỗi không còn nhận ra cái lạ lùng của nó! Mặc dù theo kinh nghiệm chung, thường chính là sự im lặng của Thiên Chúa. Giữa khung cảnh hỗn độn của tiếng nói và âm thanh trong thế giới hiện đại của chúng ta, Thiên Chúa hầu như không “lắm lời”!

Vậy các tác giả Sách Thánh muốn nói gì khi rất thường xuyên dùng kiểu nói “Lời Chúa”? Vì một dân thờ độc thần cách hết sức khắt khe, với khái niệm tuyệt đối về sự siêu việt của Thiên Chúa, họ thừa biết rằng Đức Chúa không có miệng như con người, và con người không ai dám nói rằng đã thấy mặt Chúa. Vậy làm sao tác giả Kinh Thánh dám viết: “Đức Chúa đàm đạo với ông Mô-sê, mặt giáp mặt, như hai người bạn với nhau” (Xh 33, 11).

Họ muốn gì khi dùng những cách nói: “Đức Chúa phán bảo Áp-ra-ham!”, “Đức Chúa phán bảo Mô-sê!”, giống như Thiên Chúa nói chuyện cách thân tình với con người? Phải chăng họ cho rằng Áp-ra-ham, Mô-sê hay Ê-li-a đã “nghe tiếng Chúa”, trong bụi cây rực lửa, trên núi, trong cơn giông hay trong ngọn gió hiu hiu? Những người viết Sách Thánh, phải chăng đã viết theo lời Chúa đọc, giống như Ma-hô-mét nhận kinh Co-ran?

Thiên Chúa nói với con người thế nào? Người giao tiếp với con người thế nào? Làm sao Đấng Vô Cùng có thể gặp sự “có cùng” của con người? Người nói bằng ngôn ngữ nào? Nhiều người đã chẳng có xu hướng “làm cho các thần thánh của họ nói” bằng chính những lời lẽ của họ đó sao? Hàng ngàn năm nay, người ta đã chẳng làm cho Chúa nói, ngay cả để xúi giục con người lâm chiến, tàn sát kẻ thù, vì “vinh quang cao cả” của Chúa đó sao!

Đó là cả một vấn đề về Mạc Khải được đặt ra ở đây: nó cũng là vấn đề nền tảng của Do-thái-Ki-tô-giáo. Và cách chúng ta trả lời cho những câu hỏi trên kia, một phần nào đó, sẽ ảnh hưởng đến cách đọc Kinh Thánh của chúng ta (theo chủ thuyết cơ bản hay lệ thuộc vào từ chương), và cả quan niệm của chúng ta về Thiên Chúa (Thiên Chúa của thiên mệnh hay Thiên Chúa can thiệp vào mọi sự).

Thật ra, môn học về ngôn ngữ Do-thái giúp chúng ta hiểu rằng hạn từ “lời” thực sự không có cùng một ý nghĩa đối với người Do-thái như đối với người Âu Châu. Với người Do-thái, cụm từ “Lời của Chúa” không phải là một “cuộc trò chuyện”. Từ dâvar trong tiếng Do-thái mà ta dịch là “lời” có rất nhiều nghĩa: một câu chuyện, biến cố đã xảy ra hay một tường thuật. Hiểu như thế thì Xuất Hành là một Lời Chúa. Lưu đày cũng là một Lời Chúa[1].

Trong Tin Mừng Lu-ca, ta có thể đọc: “Khi các thiên sứ từ biệt mục đồng để về trời, các bạn mục đồng bàn nhau: “Nào ta sang Bê-lem, để xem sự việc đã xảy ra, như Chúa đã tỏ ra cho ta biết”, - theo nguyên ngữ: “như lời đã được thực hiện” (Lc, 2, 15, cũng xem Lc 1, 65; Cv 10, 22. 37.

Và tiếp sau đó: “Còn bà Ma-ri-a, thì hằng ghi nhớ mọi kỷ niệm ấy, và suy đi nghĩ lại trong lòng”, - theo nguyên ngữ: “…ghi nhớ những lời ấy và tìm hiểu ý nghĩa trong lòng” (Lc 2, 19).

Khái niệm về “Lời” trong ngôn ngữ Do-thái thật khác xa với tâm thức Hy lạp & La mã của chúng ta, thường chỉ xem “lời” như một âm được phát ra thành tiếng, một tiếng nói, lời nói.

Lời Chúa phát sinh từ các biến cố và từ lòng người

Trong Sách Thánh, Lời Chúa không từ trời vọng xuống. Nếu, một cách nào đó, người ta có thể nói là Thiên Chúa tỏ mình, Thiên Chúa “nói” qua vật thụ tạo của Người … thì cũng chính trong những biến cố đã xảy ra mà Lời Chúa được phát sinh. Lời Chúa được cấu tạo từ từ. Trong lịch sử Kinh Thánh, Thiên Chúa tỏ mình qua những biến cố lịch sử và qua lòng dạ con người. Chính vì vậy mà tôi luôn do dự khi giới thiệu Kinh Thánh như “Lời của Chúa”! Tôi thích nói Sách Thánh là lời của nhiều người mà qua đó chúng dần dần diễn tả một Lời, một sứ điệp của Thiên Chúa.

Thiên Chúa tỏ mình qua những biến cố mà những người được Thần Khí Chúa linh hứng, sẽ giải thích để loan truyền một sứ điệp, một Lời của Chúa. Lời và linh hứng là như những chìa khóa để hiểu ý nghĩa trong Kinh Thánh về Lời Chúa. Ngay từ bài tường thuật đầu tiên trong sách Sáng Thế, Lời Chúa đã luôn kết hợp với “hơi thở” của Chúa, với Thần Khí (ruah). Ở đâu phát sinh ra Lời, thì ở đó Thần Khí cũng thổi hơi.

“Muôn loài Ngài dựng nên, phải phụng thờ Ngài!  Ngài phán, chúng liền xuất hiện. Ngài gửi sinh khí tới,  chúng được tác thành. Tiếng Ngài phán ra nào ai chống nổi”! (Gđt 16, 14).

Và khi Lời Chúa nhập thể nơi Đức Giê-su, Ngôi Lời, là với tất cả sức mạnh sáng tạo của Thánh Linh. Lời của Người sẽ là “Thần Khí và Sự Sống”.

Qua dòng lịch sử thăng trầm của dân tộc tuyển chọn, Thiên Chúa thôi thúc nhiều vị trung gian, được tác động cách đặc biệt bởi Thần Khí Người, như Áp-ra-ham, Mô-sê, các ngôn sứ, các nhà khôn ngoan, hiền triết… họ đã diễn giải ý nghĩa sâu xa những biến cố lịch sử của dân và thẩm định một sự hiện diện sinh động của Thiên Chúa. Những biến cố kia trở thành những Lời của Chúa, những sứ điệp dễ hiểu để chuyển đạt tới toàn thể dân chúng.

Thiên Chúa tỏ mình dần dần theo nhịp tiến của lịch sử con người

Ít-ra-en là một dân tộc đã từ từ khám phá ra, qua những biến cố lịch sử bi hùng của mình, một vị Thiên Chúa luôn yêu thương, quan tâm đến vận mệnh của họ và không ngừng mời gọi họ đi vào tương quan, mà Sách Thánh gọi là Giao Ước với Người, để được hướng dẫn và giải thóat. Tóm lại, Người là một vị Thiên Chúa thốt lên “lời”, tự tỏ mình trong mọi tác động. Qua một chuỗi những biến-cố-lời, Thiên Chúa vén mở từng tí một, kế hoạch yêu thương của Người, về vận mệnh và cùng đích lịch sử của con người. Điều này giải thích tại sao trong Kinh Thánh toàn là những câu chuyện đầy chất “người”, từ việc cưới hỏi, chiến tranh, nổi loạn, tình yêu ngang trái, phản nghịch. Tất cả những gì kết dệt nên cuộc sống thường ngày của con người, đều là nơi Mạc Khải, là Lời của Chúa. Lời này không phải là một thông tin về Thiên Chúa chỉ cốt thoả mãn tính hiếu kỳ thuần tuý về mặt kiến thức, nhưng là một Mạc Khải bằng hành động của Người.

Con người trong Kinh Thánh khám phá ra mầu nhiệm Thiên Chúa qua những gì Người đã thực hiện cho loài người. Trước câu hỏi: “Thiên Chúa là ai?”, trẻ em Do-thái sẽ không trả lời như trong sách giáo lý cũ xưa của chúng ta: “Thiên Chúa là Đấng thiêng liêng, trọn tốt trọn lành, ở khắp mọi nơi…”, nhưng: “Đức Chúa, Thiên Chúa của chúng tôi là Đấng đã đưa chúng tôi ra khỏi Ai-Cập” .

Kinh Thánh luôn liên quan mật thiết với tôi, vì đó là một cách ưu tiên, một cuốn “sách của sự Gặp Gỡ”. Trong đó tôi khám phá biết được Thiên Chúa nói với con người như thế nào, Thiên Chúa nói với tôi ngày nay ra sao. Tôi đọc Kinh Thánh, vì trong đó tôi khám phá ra chính mầu nhiệm đức tin của tôi. Để sống ngày hôm nay của Chúa, tôi phải khám phá ra ngày hôm nay của Kinh Thánh.

Cùng với việc “linh hứng”, chúng ta phải thêm ngay chìa khóa thứ hai để hiểu Lời Chúa trong Sách Thánh, đó là “lịch sử tính”. Ta nói rằng Kinh Thánh được “linh hứng” vì chúng ta tin rằng Chúa Thánh Thần đã gợi hứng cho các tác giả Kinh Thánh, nhưng vẫn tôn trọng văn hóa, cách diễn tả, và nhất là bước tiến chậm chạp của họ về mặt tâm linh.

Mạc Khải không từ trời rơi xuống. Không có “đường giây nóng” giữa trời và đất để Thiên Chúa đọc cho chúng ta những chân lý có sẵn. Mạc Khải là kết quả của một cuộc đối thoại. Kinh Thánh là một thực tập đối thoại giữa Thiên Chúa và con người, nó tùy thuộc vào con người chúng ta, cũng như một bà mẹ dạy dỗ con, bà phải bập bẹ theo ngôn từ của con mình. Thánh Phao-lô nói: luật Mô-sê chính là môn sư phạm cần thiết để dân Chúa tiến bước đến với Mạc Khải tối hậu nơi Đức Ki-tô, Lời Thiên Chúa nhập thể.

Qua bao thế kỷ, Đức Chúa của Ít-ra-en đã được xem là Thiên Chúa của tổ tiên toàn thể chi tộc: là Thiên Chúa của Áp-ra-ham, I-sa-ác và Gia-cóp. Một Thiên Chúa thường tỏ ra rất thiện chiến, dành quyền định đoạt cho những chiến thắng hay chiến bại của dân, lên án hay tiêu diệt kẻ thù, kể cả người già lão, thiếu phụ và trẻ em! Điều đó làm ta khó chấp nhận, bởi vì có sự cách biệt quá lớn về thời gian, chúng ta đọc Kinh Thánh, bằng tâm thức của con người trong thế giới hiện đại của chúng ta ngày nay, những sự kiện đã xảy ra vào thời điểm của hơn hai mươi thế kỷ trước chúng ta!

Đây là cả vấn đề “lịch-sử-tính” của Lời Chúa. Thiên Chúa là một nhà mô phạm luôn kiên nhẫn, tôn trọng từng bước đi của con người. Chính qua lịch sử của họ mà con người, kể cả con người trong Kinh Thánh, dần dần thanh tẩy quan niệm của họ về Thiên Chúa và cách nhận biết hành động của Người trong đời mình. Ta có thể nói rằng Kinh Thánh vừa là Lời của Chúa vừa là lời của con người.

Lời Chúa không phải là một mớ những chân lý có sẵn, từ trời rơi xuống, một “kho chứa”, một truyền thống khô cứng, được bảo tồn cách tôn nghiêm và được lặp lại cách trung thành. Nhưng trong Sách Thánh, Lời Chúa là một cuộc khám phá từ từ ra một Thiên Chúa sống động, tự tỏ mình theo nhịp bước của lịch sử. Người để cho Lời của Người nẩy sinh nơi từng chuỗi biến cố, trong con tim, trong ngôn ngữ con người, như chúng có thể cảm nghiệm, có thể nói lên được. Chính điều này minh chứng rằng “Lời” luôn sinh động, luôn được cưu mang.

Kinh Thánh, một truyền thống sống động của lịch sử một dân tộc

Bạn có thể nói: Sách Thánh phức tạp quá! Mà đúng vậy, người ta có thể cảm thấy bị mất hút trong tất cả những cuốn sách, to, nhỏ, lại chẳng theo một thứ tự nào, mà từ lối hành văn đến ngôn từ, dường như quá xa cách với văn hóa, với những âu lo bận rộn của chúng ta hiện nay.

Ta nên nhớ rằng Sách Thánh, trong nhiều thế kỷ trước kia, đầu tiên đã chỉ là một truyền thống “truyền khẩu” rộng rãi trong dân gian. Giữa thời kỳ di dân của Áp-ra-ham (khoảng năm 1850 tr. CN), thời kỳ Xuất Hành với Mô-sê (khoảng năm 1250 tr. CN), và những văn bản đầu tiên được ghi chép dưới triều đại Đa-vít và Sa-lô-môn (khoảng năm 900 tr. CN), ta thấy tất cả có hơn tám thế kỷ truyền khẩu! Nói cách khác, một biến cố như việc Xuất Hành ra khỏi Ai-Cập, đã chỉ được ghi chép lại sau 350 năm truyền khẩu!

Là một dân du mục, các chi họ Do-thái thời ấy không có sách vở, cũng chẳng có đất đai cố định. Nhưng chỉ có một điều là họ đã không hề bị “quá tải” về những tin tức, để thường xuyên sống khép kín trong những tin tức thời sự hàng ngày như chúng ta hôm nay! Trái lại, họ đã có một “bộ nhớ” cộng đồng rất sống động, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ kia. Chiều đến, xum họp trong lều trại gia đình, hoặc quây quần chung quanh đống lửa cộng đoàn, những “người thuật chuyện” thường hâm nóng “bộ nhớ cộng đồng” bởi tài tường thuật những biến cố lịch sử dân tộc, với tất cả tình tiết, đặc biệt theo âm điệu nhịp nhàng của nó.

Một cách nào đó, việc sáng chế ra ngành in ấn đã hủy hoại đi “bộ nhớ vĩ đại” của tổ tiên chúng ta, nó đã có khả năng lưu truyền cách trung thực, qua nhiều thế hệ, biết bao bài tường thuật, biết bao vần thơ, điệu hát. Cứ như thế, mỗi chi tộc lưu truyền mọi kỷ niệm của nguồn gốc, của từng biến cố quan trọng, vui buồn đã kết dệt thành lịch sử dân tộc cùng với tổ tiên họ. Mọi biến cố đều được kể lại, được diễn giải và hiện thực hóa không ngừng.

Không chỉ có một, nhưng rất nhiều truyền thống “truyền khẩu”. Theo dòng thời gian và lịch sử của những người du mục này, nhiều chi họ khác nhau qui tụ lại và thành lập những cam kết mới, nên họ đã phải “tùy cơ ứng biến” mà sắp xếp lại hoặc thêm vào những tường thuật các biến cố liên quan đến toàn thể bộ tộc nới rộng! Tuy vẫn giữ tên tuổi các tổ tiên cũng như những biến cố quan trọng của toàn dân (dân Ít-ra-en đã chưa bao giờ được thống nhất hoàn toàn, vì thế họ cũng sẽ chẳng bao giờ chịu đóng khung trong một truyền thống duy nhất!).

Thế nên, khi các ký lục thời vua Đa-vít và Sa-lô-môn bắt đầu soạn thảo và ghi chép những tường thuật “truyền khẩu” kia thành văn bản, họ đã thu thập cả những chuyện kể đang lưu truyền trong các bộ tộc miền Bắc cũng như miền Nam. Và nhất là theo ánh sáng của niềm tin vào một Thiên Chúa duy nhất (thuyết “độc thần” đã dần dần được hình thành với thời gian), dưới sự linh hứng của Thần Khí, các ký lục đã cảm nhận được tác động của Thiên Chúa qua những biến cố kia. Một vị Thiên Chúa đã có sáng kiến tự tỏ mình, tự thông truyền, để đi vào tương quan với con người.

Sách Thánh, vì thế, không là tác phẩm của ông A, B hay C tự tay viết một lúc, nhưng là một cuốn sách vĩ đại của “toàn thể bộ nhớ”, của truyền thống sống động của cả một dân tộc, có thể nói đó thực sự là cả một “thư viện”, trong đó có những gia phả, lẫn lộn với những tường thuật về các kỷ niệm riêng của nhiều bộ tộc, về những cuộc giao tranh, những thắng bại, những ganh đua tranh chấp, những hy vọng cũng như thất vọng của dân tộc mình. Chúng là sản phẩm của rất nhiều người, đa số là vô danh. Hầu như toàn dân đều cùng ghi lại những gì họ đã trải qua, để nói lên quan niệm của họ về Thiên Chúa, ý nghĩa mà họ đã gán cho lịch sử của riêng mình và của toàn dân. Cứ thế, mỗi thế hệ lại thêm thắt, chỉnh sửa những văn bản thời trước, bằng cách thêm vào những gì họ vừa trải nghiệm. Cái di sản khổng lồ này luôn được đọc đi đọc lại, khiến nó có khả năng đối chiếu với niềm tin, với những xác tín của họ, trước những tình huống mới của cuộc đời và trước những nền văn hóa của mọi dân tộc khác.

Một dân tộc gương mẫu, một dân tộc rạng ngời

Nhưng chắc bạn sẽ hỏi tại sao lại ưu tiên chọn lịch sử dân này thay vì một dân tộc khác? Đúng là Thiên Chúa không thiên vị, và Thần Khí Người linh hứng trong tâm hồn mọi người. Có biết bao nền văn minh, có vô số sự khôn ngoan, hiền triết, tín ngưỡng khác nhau, minh chứng cho sự tìm kiếm ý nghĩa nơi con người đều được thôi thúc bởi Thần Khí. Nhưng Thiên Chúa, với sự tự do cao cả của Người, đã chọn một dân tộc du mục bé nhỏ này, làm nơi ưu tiên để từ từ vén mở căn tính và kế hoạch yêu thương của Người cho nhân loại. Cuộc đối thoại ưu tiên kia đã khiến cho dân tộc nhỏ bé này thành một dân tộc gương mẫu, một dân tộc rạng ngời. Qua dân tộc này, chính là toàn thể nhân loại đã được mời gọi đi vào cuộc đối thoại của tình yêu thương với Thiên Chúa duy nhất.

Ngay từ khi cuộc đối thoại khởi đầu trong lịch sử, với Áp-ra-ham, nó đã liên quan đến mọi người rồi: “Nhờ ngươi, mọi dân tộc trên mặt đất sẽ được chúc phúc” (St 12, 3). Thế nên, tôi đọc Sách Thánh, vì những trang sử dài của dân tộc này, là một lịch sử liên quan đến tôi và toàn thể nhân loại. Chính vì lý do này mà, đối với mỗi người chúng ta, Kinh Thánh vẫn luôn mãi còn là Lời Chúa.

Một “Lời” vẫn luôn còn là hiện thực

Thiên Chúa có còn nói với chúng ta hôm nay không? Đây mới là một câu hỏi quan trọng! Vì nếu ngày nay Người không nói với chúng ta nữa, thì việc Người nói trong quá khứ nào có gì quan trọng! Tác giả Kinh Thánh đã không ngần ngại viết rằng Lời Chúa không ngoài tầm tay của ta: “Nhưng Lời ở gần kề bên bạn, nó ở trong miệng, trong tim bạn, để bạn đem nó ra thực hành” (Đnl 30, 13-14).

Ta đã thấy rằng Sách Thánh là một sự đọc lại không ngừng những biến cố nền tảng của dân tộc được tuyển chọn. Văn liệu Talmud ngày nay của các giáo trưởng Do-thái vẫn còn tiếp tục kiểu “đọc lại” này. Việc hiện thực hóa Lời Chúa kiểu này có tầm quan trọng đặc biệt, đến nỗi các giáo trưởng gọi đó là “Luật truyền khẩu” của họ.

Chính Chúa Thánh Thần, qua dòng thời gian, cũng linh hoạt Giáo Hội và các tín hữu, làm họ có khả năng đọc, diễn giải và hiện thực hóa các sách Kinh Thánh như thế, nhưng nhất là biến cố Đức Ki-tô Giê-su. Thần Khí Thiên Chúa còn tiếp tục đi xuống chiều sâu của con người. Người linh hứng cho các tác giả Sách Thánh, và cũng chính Người, ngày hôm nay giúp chúng ta đọc lại lịch sử đời mình và lịch sử dân Chúa, như những nơi ưu tiên để “Người nói”.

Trong cuộc sống của mỗi tín hữu và của Giáo Hội, luôn có những biến cố mới, phát sinh và kéo theo nhu cầu cho sự cảm thông, cho sự giải thích Kinh Thánh một cách mới mẻ. Mỗi thế hệ, ki-tô hữu chúng ta đều được mời gọi để hiện thực hóa Tin Mừng, mà xưa kia đã không đề cập đến những vấn đề của thời hiện đại, như thụ thai trong ống nghiệm, gây chết êm dịu, qui chế của mạng viễn thông…

Vì nếu Lời Chúa đem đến cho đời ta một ý nghĩa, một hướng đi cho lịch sử, thì nó cũng cho phép chúng ta minh định những ứng dụng mới. Lời Chúa và những biến cố lịch sử làm giầu lẫn cho nhau. Lời Chúa soi sáng cho lịch sử, còn lịch sử giúp con người đào sâu ý nghĩa Lời Chúa. Sự hỗ trợ song phương nòng cốt này được Thần Khí Chúa hướng dẫn và đảm bảo cho sự liên tục và hoà hợp với Mạc Khải về căn tính con người và cùng đích của lịch sử.

Cuộc sống của mỗi người chúng ta đều kết dệt bằng những biến cố: hạnh phúc, bất hạnh, gặp gỡ, tranh chấp, vui vẻ, thử thách, dự án với thất bại… Và rất thường khi chỉ một thời gian dài, sau khi biến cố xảy ra, dù quan trọng hay bề ngoài xem như vô nghĩa, mà mỗi người mới nhận ra rằng những biến cố kia, thật sự mang tính quyết định cho những ngày còn lại của đời mình. Được Thần Khí Chúa soi sáng, ta có thể cảm nhận được, trong chính những biến cố ấy, một sự Hiện Diện đã đem đến cho những khúc quanh của đời ta một ý nghĩa. Niềm tin chính là “ánh sáng nội tâm” đã vén mở ra ý nghĩa chân thật cho những gì chúng ta đã sống, nó chiếu sáng trên hiện tại và soi dẫn tương lai của ta. Tất cả những điều này có thể trở thành “Lời Chúa” cho mỗi người.

Vì nếu trong Đức Giê-su Ki-tô, Thiên Chúa đã tỏ lộ điều chính yếu trong kế hoạch yêu thương của Người, thì chúng ta cũng phải nhập cuộc để không ngừng hiện thực hóa, Lời mà Người đã tỏ lộ cho chúng ta, theo dòng lịch sử. Thánh Linh Chúa giúp Giáo Hội, và các tín hữu đọc Sách Thánh, để luôn làm nảy sinh từ đó một Lời hiện thực. Một thí dụ cụ thể: con người chúng ta đã phải đợi biết bao thế kỷ để hiểu được rằng tình-bằng-hữu mà Thầy Giê-su mời gọi mỗi người ki-tô hữu chúng ta, đòi hỏi phải bãi bỏ chế độ nô lệ!

Quả thật Kinh Thánh là một nguồn linh hứng vô tận. Cách đọc và hiểu Sách Thánh thay đổi, vì điều kiện sống và lương tâm con người không ngừng thay đổi, tiến hóa. Ta chẳng bao giờ có thể kết thúc việc đọc, tìm hiểu và đào sâu Kinh Thánh, để kín múc từ đó những luồng sáng mới. Thường xuyên đọc Sách Thánh sẽ giúp ta ý thức hơn sự Hiện Diện của Thiên Chúa trong mọi biến cố đời mình để qua đó nhìn ra tác động của Người trong thế giới.

Vào buổi đầu của Giáo Hội, chính Thánh Linh Chúa thúc đẩy những tín hữu tiên khởi và các Giáo Phụ đọc các Ngôn Sứ theo ánh sáng Biến Cố Đức Giê-su Ki-tô. Cả Thầy Giê-su cũng thế, sau biến cố Vượt Qua, khi gặp các môn đệ trên đường về Em-mau: “Rồi bắt đầu từ ông Mô-sê và tất cả các Ngôn Sứ, Người giải thích cho hai ông những gì liên quan đến Người trong tất cả Sách Thánh” (Lc 24, 27).

Bám rễ sâu trong thái độ nghe trân trọng những khát vọng và những vết thương của con người thời đại, chúng ta không phải nói nhiều về Thiên Chúa, cho bằng nói “Lời Chúa” cho họ. Chúng ta được mời gọi, bằng trọn cuộc sống của mình, làm cho mọi người phát hiện ra rằng Lời Chúa là nguồn sáng và thẩm định, giúp con người thực hiện công việc Nhân tính hóa và Thiên tính hóa con người cách trọn hảo nhất.

Lời Chúa còn là Lời sáng tạo. “Mỗi ngày Thiên Chúa vẫn tác tạo nên tôi bằng chính bản thân tôi”, Emmanuel Mounier đã phải thú nhận như thế. Đón nhận, nghiền ngẫm và cầu nguyện Lời Chúa, là để mình được yêu thương, uốn nắn tùy theo cường độ tình yêu của Người.

Từ Công Đồng Va-ti-ca-nô II, các tín hữu đã ý thức hơn rằng Thiên Chúa không chỉ nói qua văn bản Sách Thánh, nhưng còn qua “mọi biến cố, với những lời nói liên quan mật thiết với chúng nữa”[2]. Công Đồng còn yêu cầu các tín hữu là những người được Thần Linh Chúa ngự trị cần nên rất mực thận trọng chú ý đến những “dấu chỉ thời đại”, vì nó có thể là Lời Chúa cho chúng ta ngày nay.

Những điều kiện để thẩm định, trong những biến cố hay cuộc sống của các ngôn sứ hôm nay, đích thực cũng là một “Lời Chúa” như đối với các ngôn sứ và mọi nhân vật khác trong Sách Thánh xưa kia. Một niềm tin biết lắng nghe, sẵn sàng cởi mở cho Thần Khí Chúa, để “nhìn một cách khác” cuộc sống cá nhân hay cộng đoàn. Tín hữu không thể sống niềm tin của mình mà không học biết thẩm định sự Hiện Diện sinh động như “tiếng nói” của Thiên Chúa, tận chiều sâu cuộc sống hằng ngày của mình cũng như của cộng đoàn. Sứ vụ đầu tiên của Giáo Hội phải là một dân tộc biết lắng nghe, biết chấp nhận để Lời Chúa thúc giục. Sự đổi mới và phong phú của các cộng đoàn tín hữu tùy thuộc vào mức độ hướng mở đến với Thần Khí Chúa, chiêm ngắm, nghiền ngẫm, sống và hiện thực hóa Lời Người.

Chỉ có thái độ cùng-nhau-lắng-nghe Lời Chúa, mới cho chúng ta sự táo bạo để bắt tay vào một công việc mênh mông là hội-nhập-văn-hóa, để dám nói “một cách khác” về Thiên Chúa, Thiên Chúa Ba Ngôi, Giáo Hội, Ơn Cứu Độ, các bí tích… trong sự hài hoà với những gì mà di sản của Tổ Tiên để lại cho chúng ta, với lòng biết ơn sâu xa đối với các vị tiền nhân.

Niềm tin của người ki-tô hữu hôm nay không đòi buộc phải ứng dụng mọi dữ kiện của những nền văn hóa trong Sách Thánh. Trái lại, niềm tin được tỏ ra như một sức năng động của cuộc sống, nó hướng dẫn cho sự hiện hữu của con người trong mọi thời đại. Chúng ta không bắt buộc phải chấp nhận quan điểm về nguồn gốc vũ trụ trong Kinh Thánh để tin vào Thiên Chúa Tạo Hoá. Đức Tin vượt trên mọi thể thức, mẫu mực.

 

http://vietvatican.net/

CASTELGANDOLFO. ĐTC Biển Đức 16 ca ngợi sáng kiến của Nhạc trưởng Damiel Barenboim dùng âm nhạc để phục vụ hòa bình và sự hòa hợp giữa các dân nước.

Ngài bày tỏ lập trường trên đây trong lời cám ơn vào cuối buổi hòa nhạc chiều ngày 11-7-2012, nhân lễ kính thánh Biển Đức, tại dinh thự Castel Gandolfo, với sự tham dự của Tổng thống Italia, Ông Giorgio Napoletano, và phu nhân, 5 HY và lối 200 khách mời. Ban nhạc đã hòa tấu hợp ca số 6 Fa trưởng và số 5 Do thứ của Ludwig von Beethoven.

Buổi hòa nhạc do Nhạc trưởng Daniel Baremboim đảm trách. Ông là người Argentina gốc Do thái. Hồi năm 1999 ông thành lập và điều khiển ban nhạc ”Divan Đông Tây” gồm nhiều nhạc sĩ người Israel, Palestine, Siri, Giordani, Ai Cập, Liban, Irak, Thổ nhĩ kỳ và Tây Ban Nha. Ban nhạc lưu diễn tại nhiều nước Âu Châu với mục đích thăng tiến đối thoại liên tôn và liên văn hóa.

ĐTC nói: ”Anh chị em có thể tưởng tượng tôi vui mừng dường nào khi tiếp đón một ban nhạc như ban nhạc này, được khai sinh từ xác tín, hay đúng hơn từ kinh nghiệm theo đó âm nhạc liên kết con người với nhau, vượt lên trên mọi chia rẽ; vì âm nhạc là sự hòa hợp những khác biệt.. Từ nhiều âm khác nhau của các nhạc khi đó thể nảy sinh một hợp thanh. Nhưng điều này không xảy ra một cách huyền bí hoặc tự động! Nó chỉ xảy ra nhờ sự dấn thân của nhạc trưởng và của mỗi nhạc sĩ. Một sự dấn thân kiên nhẫn, vất vả, đòi thời gian và hy sinh, trong nỗ lực lắng nghe lẫn nhau, tránh thái độ coi mình là nhân vật chính và dành ưu tiên cho sự thành công của tập thể”.

Và ĐTC kết luận rằng: Sứ điệp mà tôi rút ra ở đây là: để đạt tới hòa bình, cần phải dấn thân, gạt bỏ bạo lực và võ khí, dấn thân với sự hoàn cải bản thân và cộng đoàn, với đối thoại, kiên nhẫn tìm kiếm những thỏa thuận có thể” (SD 11-7-2012)

G. Trần Đức Anh OP

 

www.hiephoithanhmau.com

Gs. Trần Văn Toàn

Bài đăng ở tập san Định Hướng

2- Thời-kỳ viết « Bản thảo về Kinh-tế và Triết-lý »  

Khi còn làm báo ở Đức, Marx đứng trong khuôn-khổ tư-tưởng triết-học Đức và quan-niệm tự-do chính-trị. Đã có lần bị Nhật-báo phổ-thông ở Augsburg (Ausburger Allgemeine Zeitung), tố-giác là cộâng-sản, Marx trả lời trong số báo 296 của ông, ngày 23/10/1842, là ông chưa biết cộng-sản là gì, nhưng ông hứa là sẽ tìm hiểu[11]. Nay sang Pháp, ông làm quen được với phong-trào xã-hội chủ-nghĩa của Proudhon và nhờ Engels giúp, ông hiểu ra tầm quan-trọng của kinh-tế, cho nên thấy cần phải tổng-hợp những điều sở-đắc,  để nhận-định cho rõ lập-trường của mình. Đó là nguồn-gốc tác-phẩm ta bàn đến ở đây.

Đây mới chỉ là bản thảo, không có ý-định cho in ra, cho nên tư-tưởng chưa được xếp cho có thứ-tự lắm, và lời văn còn rườm-rà, chưa được gọt dũa, nhưng tư-tưởng rất mực quan-trọng, vì đây là trọng-tâm của tư-tưởng Marx. Cần phải nói là tác-phẩm này ít được để ý tới, một là vì Marx không cho in ra, hai là vì khi cách-mệnh cộng-sản thành-công ở Nga năm 1917, thì những người làm cách-mệnh chỉ căn- cứ vào bộ Tư-bản-luận và vào các bài viết lên trên báo chương. Sau này, biết là có Bản thảo đó, nhưng thấy là không cần in ra, vì chẳng có nó thì cách-mệnh cũng đã thành-công rồi ; vả lại đó là tác-phẩm triết-lý, nói về nền-tảng đạo-đức cách-mệnh, cho in ra thì e rằng không hợp với chính-sách thời đó. Cho nên khi có nhắc đến nó thì người ta chỉ nói suông rằng nó thuộc về giai-đoạn mà Marx chưa gột rửa được hết tư-tưởng duy-tâm. Phải chờ đến năm 1932 nó mới được xuất-bản tại Berlin trong bộ MEGA cũ, I / 3 [12] .

Bản thảo được viết ra trong ba cặp vở. Các đề-tài chưa được xếp cho có thứ-tự. Đại-khái có những đề-tài sau đây : đồng tiền lương, lợi lãi của tư-bản, địa-tô, sức lao-động bị vong-thân, quyền tư-hữu, quyền tư-hữu đấât đai, tư-bản và lao-động, Cộâng-sản, con người toàn-diện, vấn-đề phụ-nữ, vấn-đề Thiên-Chúa, các nhu-cầu của con người, quyền-lực của đồng tiền, phê-bình triết-học Hegel[13]. Cũng thời-kỳ đó, Marx trình bầy những tư-tưởng đó và căn-bản lý-thuyết cộng-sản trong chương nhất của cuốn sách Ý-thức-hệ bên Đức ; chương nhất đó lấy đầu đề là « Feuerbach » ; những chương sau thì không có gì đặc-biệt, có thể bỏ qua được.

Đối với đề-tài của ta ở đây, thì dĩ-nhiên là phải nói đến những trang viết về Thiên-Chúa, nhưng để hiểu cho rõ, cần phải xem quan niệm Marx về con người, con người lao-động bị vong-thân và con người toàn-diện, con người nhân-loại (Gattungswesen), nghĩa là theo đúng chương-trình của Feuerbach : lấy nhân-loại đặt thay vào chỗ Thiên-Chúa.

2.1- Con người toàn-diện và con người bị vong-thân 

2.1.1- Phần tiêu-cực : nền tảng do Feuerbach xây dựng

Trong thư viết tại Paris, gửi cho Feuerbach ngày 11/08/1844, Marx nói lên món nợ tinh-thần đối với nhà triết-gia hơn ông 14 tuổi và lúc đó đã nổi tiếng vì cuốn sách Bản-chất đạo Thiên-Chúa (1841).  Oâng viết : « Thưa Ngài, Nhân có dịp, tôi xin mạn phép gửi cho Ngài một bài tôi đã viết xong rồi, nhưng lại đang sửa chữa để cho ai nấy đều hiểu được. Trong bài ấy tôi có đưa ra mấy ý-kiến để phê-bình triết-lý của pháp-luật [14]. Tôi không nghĩ rằng bài này có giá-trị gì đặc-biệt, nhưng tôi mừng vì có dịp để thưa với Ngài là tôi rất tôn-trọng Ngài và – xin Ngài cho phép tôi nói – quí mến Ngài. Cuốn sách Triết-lý của tương-lai, cũng như cuốn Bản-chất đạo Thiên-Chúa của Ngài, tuy rằng không dài lắm, nhưng lại có giá-trị hơn tất cả các sách vở hiện-thời trong nước Đức. Tôi không biết Ngài có chủ-ý như thế hay không, nhưng trong những tác-phẩm đó, Ngài đã cho xã-hội chủ-nghĩa có một nền tảng triết-lý, và những người cộng-sản đều đã hiểu các tác-phẩm đó như thế. Ngườt ta thật có khác nhau, nhưng sự hòa-hợp giữa người với người, cái ý-niệm nhân-loại (Menschengattung) đã được đưa từ vùng trời trừu-tượng xuống quả đất có thực, đó là ý-niệm xã-hội, chứ không phải là gì khác » [15].

Marx có mời Feuerbach cộng-tác trong hoạt-động chính-trị. Feuerbach không trả lời. Từ đó hết liên-lạc. Feuerbach tiếp-tục phê-bình tôn-giáo[16], Marx tiếp-tục làm chính-trị, và bắt đầu viết một cuốn sách dài nhan-đề là Ý-thức-hệ bên Đức (1845), trong đó có dành cho Feuerbach chương nhất, có lẽ là chương độc nhất có giá-trị trong sách đó ; đồng thời lại thảo ra Mười một luận-đề về Feuerbach. Có một số chuyên-gia cho rằng những luận-đề về Feuerbach, tuy chỉ vẻn-vẹn có một trang giấy, nhưng có giá-trị triết-lý hơn cả dăm sáu trăm trang của cuốn Ý-thức-hệ bên Đức. Nói như thế cũng là quá đáng, vì một trang giấy thì quả thực là vắn tắt quá : muốn hiểu được cho rõ, độc-giả lại phải biết những điều Marx bàn-luận trong chương sách về Feuerbach trên đây, và trong Bản  thảo viết năm 1844, nghĩa là cùng thời đó.

Trong phần cuối của Bản thảo dành vào việc phê-bình triết-học Hegel, Marx công-nhận công-lao của Feuerbach như sau : « Đối với phép biện-chứng của Hegel thì Feuerbach là người duy-nhất có thái-độ nghiêm-chỉnh và phê-bình. Về phạm-vi đó, ông cũng là người độc nhất đã đưa ra được những sáng-kiến thiết-thực. Nói tóm lại, ông là người đã thắng vượt được triết-học cũ. Công việc ông làm thật là mênh-mông, ông đem nó ra công-bố cho thiên-hạ một cách vừa giản-dị lại vừa kín đáo, thật là khác xa lối làm ăn của những người khác » [17].

Như thế đã rõ là quan-niệm về con người và về xã-hội của Marx đã được xây-dựng trên căn-bản triết-lý của Feuerbach. Khởi-điểm là ý-niệm « vong-thân », có thể dùng để hiểu rõ tình-trạng không ổn-thỏa của con người. Không ổn-thỏa ở bình-diện ý-thức, cho nên đánh mất bản-thân trong tôn-giáo : đem các đặc-tính của con người mà đặt cho Thiên-Chúa, và đó là quan-niệm của Feuerbach. Tuy vậy Feuerbach không dừng lại ở bình-diện ý-thức, vì, như Marx đã nhận-định trên đây, Feuerbach đã có chủ-trương phải trở về với thực-tại cụ-thể : trong cuốn Triết-lý của tương-lai, ông đưa ra cho triết-lý hai phương-hướng là thân-xác (Leiblichkeit) và xã-hội (Gesellschaft)[18]. Nhưng cái xã-hội, cái nhân-loại ở đây, thì Feuerbach, tuy cũng biết là nó bao trùm cả những liên-quan pháp-lý, nhưng lại chú-trọng riêng đến cái liên-lạc giữa người phái nam và phái nữ . Marx cho như thế là lãng-mạn ướt-át, cho nên ông đi ngược lại và đặt trọng-tâm vào liên-quan chính-trị và nhất là kinh-tế nữa.  Vì thế ông đặc-biệt chú-ý đến cái không ổn-thỏa trên bình-diện thực-tế chính-trị, xã-hội và kinh-tế, cho đó là cái vong-thân thiết-thực.

Và để hiểu rõ cái vong-thân thiết-thực, ta lại cần phải biết con người toàn-diện, con người nhân-loại là như thế nào, nếu không vong-thân. Mà vong-thân – Marx đã quả-quyết theo như Feuerbach – là ở chỗ cái mà người ta gọi là Thiên-Chúa, thực ra chỉ là nhân-loại mà thôi.  Đó lại cũng là điểm mà Marx trình bầy trong phần phê-bình Hegel này. Như  thế tất-nhiên phải xem qua ảnh-hưởng của Hegel đối với Marx.

2.1.2- Phần tích-cực : vật-liệu do Hegel cung-cấp 

Tuy Marx tuyên bố là mình đã đảo ngược lại hệ-thống biện-chứng của Hegel mà ông cho là duy-tâm[19], thì ta cũng chẳng thấy rõ ông đảo ngược thế nào cho ra duy-vật biện-chứng cả. Thực ra Marx đã để tâm và bận tâm nhiều vào cuốn sách của Hegel về Triết-lý của Pháp-luật (1821). Trong thư viết cho Feuerbach, Marx đã gửi phần dẫn-nhập của bài phê-bình sách đó, và nói là còn đang sửa chữa thêm. Có điều là Marx chỉ phê-bình có 53 thiên, về phần cuối, từ thiên 261 cho đến thiên 313, nghĩa là chỉ phê-bình gần hết phần nói về quyền chính-trị trong nhà nước mà thôi[20]. Phần cuối cùng là 47 thiên, từ thiên 314 đến thiên 360, bàn về pháp-luật quốc-tế và lịch-sử thế-giới, thì không nói đến. Còn 260 thiên về phần trước, đặc-biệt là những suy-tư về lao-động và kinh-tế, thì Marx lấy lại mà không nói đến tác-giả nữa. Đọc sách đó của Hegel cho kỹ thì không thể nói rằng triết-gia đó là duy-tâm, chỉ  triết-lý suông, mà không biết gì đến thế-sự và lịch-sử, càng không thể cho rằng ông không có quan-niệm về con người toàn-diện

Theo thiển-ý thì phê-bình hay là đảo ngược cả một hệ-thống lý-sự như của Hegel không phải là truyện dễ, nhất là khi Marx còn bận tâm viết bài về chính-trị ; cho nên nếu không dùng được cả, thì tiện hơn hết là xem trong kiến-trúc đó, có gạch đá xà cột hay vật-liệu nào dùng được, thì tùy-tiện lấy ra mà xây nhà của mình  : đó cũng là lối làm ăn thường tình thiên-hạ. Thực ra cũng phải đợi 30 năm sau, nghĩa là đến năm 1873, mới thấy Marx trả món nợ tinh-thần đối với Hegel ; ông viết trong bài hậu-từ trong khi tái-bản sách Tư-bản-luận  một câu, nhưng câu đó chỉ nói trông-trống thôi về Hegel : « Thế là tôi đã công-nhận rằng tôi là học-trò của nhà tư-tưởng đại tài ấy » [21]. Như thế vật-liệu lấy từ Hegel ra để xây-dựng quan-niệm về con người quả thực là những suy-tư  triết-lý trong sách  Triết-lý của Pháp-luật về con người toàn-diện và giá-trị của lao-động.

Nên chú-ý là có nhiều người hiểu lầm rằng « con người » theo quan-niệm của Hegel và của Feuerbach thì có tính-cách duy-tâm và trừu-tượng, còn « con người » trong quan-niệm của Marx thì có tính-cách cụ-thể. Thực ra đã theo phương-pháp biện-chứng như Hegel, thì không có đặt vấn-đề một cách đơn-phương :« tâm sinh ra vật » hay là « vật sinh ra tâm » nữa, nhưng là tìm cách hòa-hợp cả hai. Có điều là khi muốn nói lên cho có mạch-lạc thì phải nói cái này trước, cái kia sau, theo thứ-tự nào cũng được. Ví-dụ trong Bách-khoa về các khoa-học triết-lý trong những nét căn-bản  (Enzyklopaedie der philosophischen Wissenschaften im Grundrisse, 1817) Hegel trình-bày theo ba giai-đoạn sau đây : trước hết là Khoa Lý-học (Wissenschaft der Logik), thứ hai là Triết-lý về Thiên-nhiên (Philosophie der Natur), thứ ba là Triết-lý về Tinh-thần  (Philosophie des Geistes). Trong sách Khoa Lý-học (Wissenschaft der Logik, 1812), ông lại theo ba giai-đoạn khác : một là Học-thuyết về Hữu-thể (Die Lehre vom Sein), hai là Bản-thể (Das Wesen), ba là Ý-niệm nhất-quán  (Der Begriff) [22]. Đại-khái trong hai ví-dụ trên đây thì giai-đoạn thứ nhất (tức là tiền-đề) luận về cái lý-sự trừu-tượng, giai-đoạn thứ hai (tức là phản-đề) luận về thực-tại cụ-thể, giai-đoạn thứ ba (tức là tổng-đề) đưa ra cái nhìn nhất-quán, nắm chặt được cả cái trừu-tượng lẫn cái cụ-thể. Nhưng không phải hễ cái gì nói ra trước thì phải coi nó là nguyên-nhân sinh ra cái sau, như trong khoa-học duy-vật.

Nay xin nói qua về sách Triết-lý của Pháp-luật [23], để nêu ra những yếu-tố được chuyển sang sách vở của Marx.

Vậy theo phương-pháp biện-chứng, Hegel chia tác-phẩm làm ba phần : 1) Pháp-luật (quyền-lợi) trừu-tượng ; 2) Đạo-đức chủ-quan bên trong ; 3) Đạo-đức khách-quan bên ngoài.

Phần thứ nhất nói một cách trừu-tượng về con người « linh ư vạn vật », nghĩa là có nhân-cách, lại có thân xác cùng ở trong một thế-giới với sự-vật tự-nhiên bên ngoài, cho nên có quyền dùng thân xác mà chiếm-hữu sự-vật bên ngoài. Nếu thân xác ta là nơi riêng ta hiện-diện trong trời đất, thì sự vật bên ngoài, những vật sở-hữu cũng như các dụng-cụ, không phải là như thế, cho nên người khác tiêu-dùng cũng được : tự bản-tính nó không phảøi là của riêng ta ; nó là của ta hay là của người khác, thì đó là do chúng ta thỏa-thuận lập khế-ước với nhau. Do đó mới biết thế nào là công-bình, thế nào là bất-công. Như thế đã rõ là liên-quan giữa ta và sự-vật bên ngoài đều bao gồm liên-quan giữa ta và người khác. Chính vì Marx lấy lại quan-niệm này mà ta không thể nói vu-vơ rằng Marx có lập-trường duy-kinh-tế,  và cố-tình bỏ qua liên quan giữa người với người.

Phần thứ hai nói về đạo-đức chủ-quan bên trong. Hegel gọi là « Moralitaet », người Pháp dịch là « Moralité », hay là « Moralité subjective » để phân-biệt nó với cái được thành hình ra bên ngoài, gọi là « Moralité objective ». Ngôn-từ dùng để chỉ luân-thường đạo-lý, thì người Pháp và người Aâu-châu thường gọi là « morale », hay là « éthique », hai ngôn-từ đó là do tiếng La-tinh « mores » và tiếng Hi-lạp « êthos », cùng có nghĩa là « phong-tục tập-quán », vì trong buổi đầu ngườt ta quan-niệm rằng ăn ở cho hợp vớùi phong-tục tập-quán cũng tức là hợp với luân-lý, với đạo-đức. Nhưng các triết-gia đã sớm đặt câu hỏi : chắc gì là phong-tục tập-quán bao giờ cũng hợp với đạo-đức, với công-bình ? Trong phần này, Hegel bàn đến các ý-niệm về đạo-đức-học, như : trách-nhiệm, dự-định, chủ-ý, cái chí thiện, v.v. ; cho nên không có liên-quan nhiều đến đề-tài của ta.

Phần thứ ba, Hegel gọi nó là « Sittlichkeit » , người Pháp quen dịch là « moralité », vì « Sitten », cũng như « mores » hay « êthos », là « phong-tục tập-quán », và « sittlich », « hợp với tập tục » được hiểu là « hợp với đạo-đức » (moral). Nhưng vì Hegel gán cho nó ý-nghĩa mới, như ta sẽ thấy, cho nên dịch-giả sách đó là André Kaan dịch ra Pháp-văn là « moralité objective », bây giờ có người lại dịch là « éthicité », cả hai lối phiên-dịch đều không nói lên được đúng ý, vì ở đây Hegel không nói đến đạo-đức trong thâm-tâm, không nói đến những sự-vật tự-nhiên có, nhưng nói đến những định-chế xã-hội, kinh-tế, chính-trị do tinh-thần của con người « linh ư vạn vật » tác-tạo và thấm-nhuần : đó là « tinh-thần dưới hình-thức khách-quan » (Objektiver Geist).  Tôi xin đề-nghị tạm gọi nó là « tập-tục khách-quan bên ngoài ».

Phần thứ ba này nói đến ba định-chế được thực-hiện ở ba cấp khác nhau trong đời sống xã-hội, đó là gia-đình, lao-động và nhà nước [24]. 

Cấp thứ nhất là gia-đình thì Marx không quan-tâm đến làbao nhiêu.

Cấp thứ ba là nhà nước. Marx phê-bình Hegel vì ông này dùng những ý-niệm trừu-tượng và những lập-luận quanh-co để minh-chứng rằng chế-độ quân-chủ lập-hiến, cha truyền con nối, của nước Phổ thời đó là hợp lý[25]. Thực ra Marx không chú trọng nhiều vào việc tìm cho ra một chế-độ chính-trị thích-hợp với dự-định của mình ; ông chú-trọng vào vấn-đề kinh-tế, vấn-đề lao-động, là vì cho rằng cứ giải-quyết xong các vấn-đề về hạ-tầng kiến-trúc, thì tự-nhiên các vấn-đề khác về thượng-tầng kiến-trúc, như chính-trị, tôn-giáo, cũng đều được thanh-toán cả[26]û. Nói cho đúng ra thì thái độ ấy là do ảnh-hưởng của phong-trào xã-hội chủ-nghĩa tại Pháp, vốn có cái mơ ước là phế bỏ cái xã-hội người cai-trị người (gouvernement des hommes), để thiết-lập tổ-chức người ta cùng nhau quản-trị tài-vật (administration commune des choses). Trong phong-trào ấy lại có một khuynh-hướng vô-chính-phủ (anarchisme). Lịch-sử thế-kỷ XX vừa qua đã cho ta thấy đó là cái lầm to. Vì khi cộng-sản nắm được chính-quyền ở Nga, thì Lê-nin, tuy vẫn nói là phải dần-dần tiêu-diệt nhà nước, nhưng thực ra đã nhân danh vô sản chuyên-chế thành-lập nhà nước rất mực kiên cố, khó bề lay chuyển được.

Cấp thứ hai là đời sống kinh-tế (lao-động) và xã-hội. Ở đây, tuy Marx không tuyên-bố ra, mà cũng ít ai nhắc lại, nhưng quả thực Marx đã lấy lại được những suy-luận tích-cực và độc đáo của Hegel để thiết-lập một cách cụ-thể quan-niệm về con người toàn-diện, con người nhân-loại của lý-thuyết cộng-sản. Nói tóm tắt một câu, đó là con người có trí khôn thông-minh, lao-động để biến đổi thiên-nhiên, có liên-quan ổn-thỏa với người khác, đồng thời ý-thức được về chính mình.  Nhưng vì thấy con người đó chưa được thực-hiện, cho nên Marx hiểu là con người đó chưa đạt-thân, nghĩa là còn vong-thân. Về vấn-đề vong-thân, Feuerbach đã bận tâm rất nhiều về vong-thân trong tôn-giáo, nhưng cũng biết là khi đặt con người thay vào chỗ Thiên-Chúa thì cần phải đặt một cách cụ-thể trên bình-diện xã-hội và chính-trị [27], tuy rằng ông không tìm hiểu cho rõ. Marx lấy lại chương-trình ấy khi nói đến vong-thân toàn-diện, bàn rộng thêm, và nhấn mạnh vào điểm then chốt là cái vong-thân về kinh-tế, cái vong thân trong lao-động.

2.1.3- Phần áp-dụng : lao-động bị vong-thân 

Trong tác-phẩm đã dẫn trên đây, Hegel suy-luận xem đáng lý ra bản-tính của lao-động là thế nào. Cần phải nói ngay rằng đây không phải là hoạt-động của con vật vô-linh theo như bản-năng của nó, nhưng là lao-động của con người “linh ư vạn vật”[28]. Con người chiếm-hữu sự-vật, để tiêu-thụ (chuyển nó thành ra thân xác của mình), để biến đổi hình-dạng cho nó thành dụng-cụ cho mình dùng[29]. Mà chế ra dụng-cụ tức là đem dự-định, đem ý muốn, đem cái tinh-thần của ta đặt vào trong sự-vật bên ngoài (những cái « ngoại thân chi vật »), làm cho nó có ý-nghĩa đối với chúng ta, có mục-đích và tham-gia vào đời sống của ta, để nới rộng tầm cảm-giác của giác-quan và tầm hoạt-động của chân tay ta. Đó là những suy-tư mà Marx tiếp-thu được của Hegel. Mà đã tiếp-thu như thế, thì khó mà đứng trong lập-trường duy-vật thuần-túy[30]. Marx không bao giờ làm như Engels, coi lao-động là hoạt động của con khỉ trên đường biến-hóa ra thành con người.

Bây giờ ta nói rộng hơn về lao-động bị vong-thân mà Marx trình-bầy trong Bản thảo (1844)[31].

Trước hết Marx phân-biệt một cách hết sức rõ-rệt lao-động của con người và hoạt-động của con vật. Điểm dị-biệt là ở chỗ con vật có sinh sống có hoạt-động, nhưng không có tự-kỷ ý-thức, không tự tách rời ra, không đặt mình ra bên ngoài hoạt-động của mình ; còn con người thì có tự-kỷ ý-thức, biết suy-nghĩ, biết phản-tỉnh lại về các hoạt-động của mình, coi các hoạt-động ấy là đối-tượng của tư-tưởng của mình. Như thế tức là có tự-do, và đó là một đặc-điểm của con người toàn-diện, con người nhân-loại (Gattungswesen). Đặc-điểm thứ hai là biết biến-đổi thế-giới thiên-nhiên và tạo nên đồ-vật, dụng-cụ, nghĩa là tạo nên một thế-giới nhân-vi (do con người làm nên). Không những sản-xuất các thứ mình cần dùng ngay bây giờ, mà còn sản-xuất rộng hơn phạm-vi nhu-cầu của cá-nhân, vừa để cho người khác dùng, vừa để sáng-tác nữa. Kết quả là : sự-vật trong thiên-nhiên, tuy không phải là thân xác ta, nhưng cũng như là thân xác của ta được nối dài ra vậy, vì chúng được tham-dự vào đời sống của ta. Nói thế khác, vũ-trụ thiên-nhiên gắn liền với đời sống của con người : thiên-nhiên được mang bộ mặt con người, mà con người cũng mang được bộ mặt thiên-nhiên.  Marx chủ-trương rằng quan-niệm cộng-sản vừa là nhân-hóa thiên-nhiên, vừa là thiên-nhiên-hóa con người, làm cho con người và thiên-nhiên không còn chống đối nhau nữa. Và đó là công-trình của lao-động vậy.

Còn về liên-lạc giữa người với người thì Marx không đi vào chi-tiết, không nói rõ là phải như  thế nào, vì ông không đào sâu về mối tương-quan chính-trị.

Sau khi đã tựa vào những phân-tích về lao-động (do Hegel truyền lại) để quan-niệm thế nào là con người toàn-diện, thay chỗ cho vị Thiên-Chúa của tôn-giáo, thì Marx có tiêu-chuẩn để trình-bầy lao-động bị vong-thân, bị đánh lạc bản-chất, theo bốn phương-hướng, như sau :

Phương-hướng thứ nhất : sự-vật được sản-xuất ra, đáng lẽ nó là nơi kết tụ của tinh-thần con người, là như thân xác con người được nối dài ra, thì nay nó nằm ở trong tay người khác, và thành ra xa lạ và còn đối nghịch với người đã sản-xuất ra nó. Càng sản xuất nhiều, thì càng bị mất mát tinh-thần và sức lực, mất bản-thân. Cho nên lao-động không còn phải là cách-thức thực-hiện các khả-năng  con người, nhưng chỉ còn là phương-tiện để duy-trì đời sống sinh-lý mà thôi.

Phương-hướng thứ hai : tác-động sản-xuất, đã bán cho người khác để lấy tiền tiêu vào việc cơm áo, cho nên không còn phải là của người công-nhân nữa, mà là của người khác. Vì thế đi làm mướn, tức là như bị kết án đi làm khổ-sai, làm khổ-lực, hay là “cu-li”.

Phương-hướng thứ ba :  nếu bản-tính con người là “con người nhân-loại”, như đã trình-bầy trên đây, thì đi làm mướn tức là đánh mất bản-tính của mình, vì lao-động không còn làm cho mình hòa-hợp với thiên-nhiên và với người đồng-loại nữa.

Phương-hướng thứ tư : liên lạc giữa người với người cũng vì thế mà không còn ổn-thỏa nữa.

Tóm tắt lại : người ta vong-thân trong lao-động, tức là vong-thân toàn-diện, mất tính người, không còn hòa hợp với thiên-nhiên và với người đồng-loại nữa. Và như thế chỉ là vì phải đi làm công, đi làm mướn. Tình-trạng đó là do chế-độ tư-sản : người có của thì có thể mua sức làm việc, mua người làm, như mua một thứ hàng hóa, một thứ đồ-vật. Như thế người đi làm mướn chỉ còn được coi là đồ-vật mà thôi. Vì thế muốn giải-phóng con người toàn-diện thì phải giải-phóng lao-động, tiêu-diệt chế-độ làm công và tiêu-diệt tư-sản.

Có hai câu hỏi cần phải đặt ra đây. Một là Marx hình như không nhìn nhận tính-cách biệt lập của yếu-tố chính-trị đối với yếu-tố kinh-tế, của thượng tầng kiến-trúc đối với hạ tầng kiến-trúc, vì cùng trong một chế-độ kinh-tế mà người ta có thể có những chế-độ chính-trị, những hệ-thống tư-tưởng khác nhau. Có thể giải-thích rằng khác nhau là vì người ta không ở trong cùng một giai-cấp. Nếu vậy thì vì sao Marx là một trí-thức tiểu-tư-sản, chưa bao giờ sống bằng tiền lương lao-động chân tay, lại có thể có ý-thức vô-sản còn hơn cả người vô-sản nữa ? Người ta có thể không có tư-sản, mà vẫn có quyền hành, có tư-sản mà không có quyền hành gì cả. Đủ biết vấn-đề không đơn giản như người ta nghĩ. Hai là giữa tư-tưởng tôn-giáo, mà Marx cho là ýù-thức vong-thân, và những cái vong-thân thiết-thực về kinh-tế và chính-trị, ta cũng không thấy tương-đương như thế nào. Có thể lại giải-thích rằng thực-tại có thể là đã thay đổi, nhưng ý-thức cũ vẫn không chịu tiêu tan đi để nhường chỗ cho ý-thức mới. Nhưng như thế tức là ý-thức không phải chỉ là phản-ảnh của thực tại. Hơn nữa, vì sao người ta lại có thể có ý-thức cộng-sản, khi chế-độ cộng-sản chưa có ? Đủ biết ý-thức còn có khả năng dự phóng được thực-tại chưa có.

Marx không đặt ra hai câu hỏi trên đây.

2.2- Phi bác chứng-lý biện-minh rằng có Thiên-Chúa

Những người đương thời của Marx còn nhớ bài học của Auguste Comte dạy rằng lịch-sử nhân-loại phát-triển đi từ thời-đại tôn-giáo, qua thời-đại siêu-hình-học, rồi đến thời-đại thực-nghiệm, và còn dạy lấy nhân-loại làm đối-tượng của tôn-giáo. Riêng Marx đã đọc mấy cuốn sách của Feuerbach viết về vấn-đề Thiên-Chúa, và thấy không cần phải nói thêm gì nữa. Feuerbach có một câu tuyên-bố thời danh : “Thiên-Chúa là tư-tưởng thứ nhất của tôi, lý-trí là tư-tưởng thứ hai, con người là tư-tưởng thứ ba và là tư-tưởng cuối cùng của tôi. Thiên-Chúa là đối vật của lý-trí, và lý-trí lại là của con người”[32] . Marx cho rằng làm như thế là quanh co, mất thì giờ vô ích, chi bằng bắt đầu ngay từ  con người, từ nhân-loại, từ con người nhân-loại. Nói thế khác, lập-trường nhân-bản, trực tiếp lấy con người làm gốc, ngay từ đầu, chứ không cần phải hạ bệ Thiên-Chúa rồi mới đề cao con người.

Có điều là vấn-đề không đơn sơ như thế, vì lẽ kinh-nghiệm trực tiếp của con người là thấy mình hữu hạn, nhỏ bé, thực-tại của con người là thực-tại chưa đạt-thân, chưa thành người thật ; còn cái con người nhân-loại (Gattungswesen), hòa hợp với thiên-nhiên và với người khác, như đã trình bầy trên đây, thì mới chỉ là một ý-tưởng chứ chưa có thật, chỉ là một lý tưởng còn phải được thực hiện trong lịch sử xã hội và nhân loại . Làm sao có thể lấy đó làm khởi-điểm ngay được ? Lạ thay, về điểm này Marx không có thắc mắc gì cả, và cũng sẽ không có thắc mắc gì nữa.

Đáng chú ý là trong Bản thảo Marx có để ra độ hai trang để phi bác chứng-lý biện-minh rằng có Thiên-Chúa. Nếu ta không kể luận-điệu phi bác có tính cách duy-tâm trong luận-văn tiến-sĩ (1841), thì đây là hai trang độc nhất[33] nói lên lập-trường riêng của Marx về vấn-đề đó. Có thể chia đoạn văn làm bốn khúc như sau đây :

2.2.1- Đặt vấn đề 

Marx viết :

“Một vật nào đó chỉ được coi là tự-lập, khi nó đứng vững được trên hai bàn chân ; và nó chỉ đứng vững được như thế, khi nó tự mình mà có. Người nào nhờ vào kẻ khác mà sống, tất phải coi mình là một vật tùy-thuộc. Tôi sống hoàn-toàn nhờ vào người khác,  không những vì tôi nhờ người đó mà có phương-tiện sinh sống, mà còn vì người đó tạo ra đời sống của tôi, là nguồn gốc đời sống của tôi, và nếu tôi không tự tạo ra được sinh-mệnh của tôi thì nền tảng sinh-mệnh tôi là cái gì ngoại lai. Vì thế quan-niệm rằng có một vị tạo-thành trời đất, là một quan-niệm khó mà đẩy ra khỏi ý-thức của dân-chúng. Nói rằng thiên-nhiên và con người tự mình mà có, thì dân-chúng không thể hiểu được, vì đó là điều đi ngược lại những cái tai nghe mắt thấy trong cuộc sống thực hành”.

Nhận xét :

Trong đoạn văn này Marx bàn luận về quan-niệm của nhà thần-học và triết-gia Friedrich Schleiermacher (1768-1834), cho rằng người ta có tôn-giáo là vì cảm thấy là mình tùy thuộc vào ngoại-giả. Marx nhìn nhận sự-kiện ấy là đúng : dân-chúng thường tin có một vị tạo thành trời đất, vì cảm thấy mình tùy thuộc vào ngoại-giả. Nhưng ông cho rằng có thể tương-đối-hóa sự-kiện đó : có thể là sự-kiện ấy không phải lúc nào cũng đúng. Và, như sẽ giải-quyết sau đây, nếu ta làm được cho người ta cảm thấy là mình tự-lập chứ không tùy-thuộc vào ai, thì tất nhiên vấn-đề Thiên-Chúa tạo thiên  lập địa cũng tiêu tan đi [34]û.

Cũng vào thời đó, Feuerbach lại giải-quyết vấn-đề theo lối khác : nếu người ta đặt ra thần-linh để trả lời cho câu hỏi về thân-phận tùy-thuộc của mình, thì rốt cục chính mình là mục-đích tối cao của tôn-giáo, nghĩa là chính mình là vô thần [35].

2.2.2- Chứng-lý khoa-học 

Marx viết :

“Quan-niệm cho rằng trái đất này đã được tác tạo nên, đã bị lung lay vì khoa-học nghiên cứu về quả địa cầu tự mình thành hình và biến chuyển (Geognosie). Quan niệm “tự nhiên nhi sinh” (generatio aequivoca) là lý thuyết duy nhất phi bác một cách thực tiễn quan niệm “tạo thiên lập địa”.

Nhận xét :

Để phi bác quan niệm tạo thiên lập địa, Marx muốn tựa vào khoa học đang ở vào thế đi lên, nhưng chưa đi tới giai đoạn suy nghĩ lại xem các ý niệm và các lý thuyết khoa học do người ta tác tạo nên có giá trị đến mức nào. Không cần phải đi sâu vào phương pháp phê bình khoa học ta cũng nhận thấy rằng các lý thuyết khoa học đã thay đổi rất nhiều để duy trì được cái nhìn lý sự nhất quán mỗi khi các sự kiện ta quan sát trở nên phiền tạp mâu thuẫn. Vấn đề không phải là đưa hai lý thuyết ra chọi với nhau, nhưng là xem lý thuyết có ăn khớp được các sự kiện hay không, đồng thời lại phải phân biệt ra nhiều loại sự kiện, nhiều loại kinh nghiệm khác nhau. Vì thế ta không biết đối với Marx, chứng lý này có tầm quan trọng là bao nhiêu.

2.2.3- Tìm về đệ nhất nguyên nhân 

Marx viết :

“Muốn giải thích cho một cá nhân đứng riêng rẽ, thì rất dễ. Ta chỉ cần lấy lại lập luận của Aristoteles : Anh là do cha mẹ anh sinh ra. Con người của anh chứng tỏ rằng hai người hợp với nhau, thực hiện công tác của loài người[36], mà sinh ra người. Như vậy anh thấy được rằng ngay trên bình diện vật chất, thì con người nhờ có con người mà có. Vì thế anh không được để mắt nhìn vào một khía cạnh duy nhất, vào câu hỏi truy nguyên cho đến kỳ cùng : ai đã sinh ra cha tôi, ai đã sinh ra ông tôi, v.v... Anh cũng phải xác nhận rằng trong cái tiến trình cụ thể của việc sinh sản, thì người vẫn ï sinh ra người, người vẫn tự sinh ra mình, tiến triển theo vòng tròn, và vì thế con người lúc nào cũng là chủ động.  Nhưng anh có thể vặn lại tôi rằng : nếu tôi nhận với ông là có tiến triển theo vòng tròn, thì xin ông cũng nhận cho tôi có quyền truy nguyên cho đến câu hỏi này : ai đã sinh ra người đầu tiên, đã sinh ra thế giới tự nhiên ? Đến đây tôi chỉ có thể trả lời cho anh như sau : cái câu hỏi của anh chính là một sản phẩm trừu tượng. Anh thử tự hỏi xem vì sao anh đặt ra câu hỏi đó ; anh thử tự hỏi xem có phải vì anh đặt câu hỏi trong một quan điểm lộn ngược, mà tôi không trả lời được. Anh thử tự hỏi xem có thể có tiến triển như thế hay không đối với một người có tư  tưởng lý sự. Nếu anh đặt câu hỏi về việc tác tạo con người và thiên nhiên, thì tức là anh đứng ra ngoài thiên nhiên và con người. Anh giả thiết là không có thiên nhiên, không có con người, rồi anh đòi tôi phải minh chứng là có. Vậy tôi bảo thực anh : Anh hãy bỏ cái lối suy luận trừu tượng như thế, thì câu hỏi của anh cũng tiêu tan đi ; nhưng nếu anh còn cứ giữ lối suy luận trừu tượng như thế, thì anh phải đi cho đến cùng : nếu anh cho rằng không có con người, không có thiên nhiên, thì anh cũng phải cho rằng không có anh, vì lẽ anh cũng là thiên nhiên và là người. Thôi, anh đừng tư tưởng gì nữa, đừng hỏi gì tôi nữa, vì hễ anh tư tưởng, hễ anh đặt câu hỏi, thì cái giả thiết rằng không có  thiên nhiên, không có con người, cũng thành ra vô nghĩa. Hay là anh chỉ biết nghĩ đến anh mà thôi, anh cho rằng tất cả đều là không có, thế mà anh lại muốn rằng có anh ?

Đến đây anh có thể vặn lại tôi mà nói rằng : tôi đâu có giả thiết là không có thiên nhiên v.v. ; tôi chỉ hỏi ông xem có tác động nào đã phát sinh ra thiên nhiên, cũng như tôi hỏi nhà sinh lý học cho biết bộ xương thành hình như thế nào”.  

Nhận xét :

Cái chứng lý theo lối truy nguyên, tìm về đệ nhất nguyên nhân, để minh chứng là có Thiên Chúa, đó là một chứng lý rất thông dụng ở Aâu châu, lại vừa dễ hiểu. Triết gia Đức là Kant nghĩ rằng chứng lý này chỉ có thể đưa ta tới một vị kiến trúc sư an bài vũ trụ (Weltbaumeister), chứ không đưa tới vị Thiên Chúa tác tạo nên vũ trụ. Nhưng Marx tránh không bàn đến lập luận đó, ông muốn gạt nó ra ngoài, bằng hai cách :

1)      Con người tự làm ra mình

Marx không muốn truy nguyên, đi từ hiệu quả trở ngược vềø nguyên nhân. Oâng dừng ngay lại ở bước đầu cho rằng trong tiến trình sinh sản thì “người vẫn ï sinh ra người, người vẫn tự sinh ra mình, tiến triển theo vòng tròn, và vì thế con người lúc nào cũng là chủ động”. Đây là một lối ngụy biện rất dễ vạch  ra : ai chẳng biết là người sinh ra người, cũng như trâu đẻ ra trâu, nhưng ai chẳng biết rằng người này sinh ra người kia, chứ không có người nào tự mình sinh ra mình cả. Thực ra chính Marx cũng đã phi bác cái ngụy biện đó trong cuốn Ý thức hệ bên Đức. Khi nói rằng người ta tùy thuộc lẫn nhau thi ông viết : “Quan niệïm này lại có thể được hiểu theo lập trường suy luận duy tâm, quá sức tưởng tượng, cho rằng ‘chủng loại tự mình sinh ra mình’, làm như thể là cái chuỗi các cá nhân kế tiếp nhau có thể được coi như là hiện thân của cái mầu nhiệm “tự mình sinh ra mình”. Ta thấy rằng các cá nhân tác tạo nên nhau, về bình diện vật chất cũng như tinh thần, nhưng không có tự tạo ra mình, như quan niệm vô lý của thánh Brunô, hay của (tác giả sách) Con người duy nhất”[37].

2)      Đặt vấn đề như thế là phi lý

 Nếu trên đây Marx chuyển lập luận truy nguyên theo đường thẳng, đi từ hậu quả trở thẳng về nguyên nhân, thành ra đường vòng (con người tự làm ra mình), thì là vì ông cho rằng việc truy nguyên như thế cho đến kỳ cùng là một việc vô lý, vì đi không bao giờ đến, như trước đó 23 thế kỷ Aristoteles đã nhận định, và nói là phải biết dừng lại (anankê stênai). Marx đã mất bình tĩnh trước một đối thủ cứ nhất định đòi truy nguyên theo đường thẳng như thế, ông bảo : như thế tức là giả thiết rằng không có thiên nhiên, không có con người, rồi đòi ông phải minh chứng là có. Nhưng đối thủ không chịu và nói rằng mình không có giả thiết như thế. Câu trả lời của Marx không thỏa mãn được đối thủ, vì người ta chỉ hỏi làm sao mà có những cái đang có bây giờ, thế thôi.

Nhưng bây giờ chúng ta cứ giả sử là đối thủ đặt ra giả thiết như Marx gán cho họ, nghĩ là họ tư tưởng rằng không có thiên nhiên và không có con người. Như thế kết quả ra sao ? Marx nói rằng như thế thì đối thủ bó buộc phải tư tưởng rằng chính mình cũng không có nốt ! Nhưng Marx không thể bắt buộc như thế được, vì như đã nói ở đầu bài này, theo như suy luận của Descartes, ai nấy đều biết là : tôi tư  tưởng, thì tất nhiên  là có tôi (je pense, donc je suis) , nghĩa là tôi không thể nói là không có tôi, vì câu nói đó tự nó hủy diệt nó[38]. Vì thế theo đúng như đòi hỏi của Marx, người đối thủ lại bó buộc phải nhận rằng mình là có thực !

2.2.4- Chứng lý lấy từ đời sống thiết thực trong xã hội 

Marx viết :

“Nhưng đối với người theo xã hội chủ nghĩa thì tất cả cái gọi là lịch sử thế giới chẳng qua chỉ là sự sản xuất ra con người do lao động của con người[39], chỉ là sự biến chuyển của thiên nhiên theo hướng con người (das Werden der Natur fuer den Menschen), như thế là có được chứng cớ hiển nhiên không chối cãi được, là con người tự mình sinh ra mình, chứng cớ về lịch trình phát sinh ra mình. Vì lẽ rằng thực tại cốt yếu của con người đã xuât hiện ra tỏ tường trong thiên nhiên[40] ; vì lẽ rằng thiên nhiên là nơi người ta có mặt đối với nhau một cách thực tiễn, tỏ tường, ai nấy đều cảm thấy được, cho nên trong thực tế không còn có thể đặt vấn đề xem có một thực thể nào khác, ở ngoài và ở trên thiên nhiên và con người : vì đặt vấn đề như thế tức là nhận định rằng thiên nhiên và con người không có gì là chính yếu cả. Chính vì thuyết vô thần là phủ nhận cái nhận định ấy, cho nên nó cũng thành ra vô nghĩa, vì vô thần là phủ nhận Thiên Chúa để khẳng định thực tại của con người ; nhưng xã hội chủ nghĩa tự nó không còn cần đến thứ môi giới quanh co như thế ; vì bước đầu của xã hội chủ nghĩa là, trong lý thuyết cũng như  trong thực hành, ý thức ngay rằng con người và thiên nhiên là có thực. Như  thế là con người trực tiếp ý thức được về chính mình một cách tích cực, mà không cần gián tiếp đi qua giai đoạn phủ nhận tôn giáo nữa ; cũng như đời sống thiết thực là thực thể tích cực của con người, ta trực tiếp nhận ra thực thể đó mà không cần gián tiếp đi qua giai đoạn tiêu diệt tư sản, và đó là cộng sản [41]. Cộng sản là yếu tố tích cực, nó không nhận cái phủ nhận, vì thế nó chính là giai đoạn con người tự giải phóng, lấy lại được bản thân của mình, đó là giai đoạn cần thiết cho bước tiến triển tới đây của lịch sử. Cộng sản là hình thức cần thiết của động lực đưa tới tương lai gần đây, nhưng tự nó không phải là mục đích con người phải tiến tới, không phải là hình thức của xã hội loài người”.

Nhận xét :

Đoạn này khá dài dòng văn tự  - nên nhớ đây chỉ là cặp vở ghi chú, chỉ là bản nháp, không định để cho in. Đại ý là các vấn đề đặt ra không thể có câu giải đáp lý thuyết, nhưng phải giải đáp bằng thực hành.

Trong thực hành, lao động đóng một vai trò quan trọng, không phải là để cho con khỉ biến thành con người, như Engels quan niệm, nhưng là để đem tinh thần của con người vào trong thiên nhiên, biến đổi thiên nhiên, đem dự định của con người thực hiện trong sự vật, làm cho thiên nhiên có bộ mặt quen thuộc của con người; đồng thời con người thực hiện bản tính của mình trong thiên nhiên, và vì thế cũng có một bộ mặt thiên nhiên. Các sự vật trong thiên nhiên được chuyển thành dụng cụ, như thể là chân tay con người nối dài ra vậy. Như vậy thiên nhiên không còn phải là môi trường xa lạ đe dọa con người : nhờ có lao động mà con người sống an ninh trong thiên nhiên như trong nhà mình vậy.

Đối với duy tâm chủ nghĩa, thì liên quan giữa con người và vũ trụ là liên quan lý thuyết : vũ trụ là đối tượng của tri thức. Lấy thực hành, lấy lao động thay vào tri thức, Marx cho rằng vũ trụ chỉ được coi là có, khi nó có liên quan thực hành với con người biết lao động. Người duy tâm cho rằng bên ngoài tư tưởng thì không có gì hết, cũng thế Marx cho rằng không có gì ngoài thực hành cả. Nói thế khác, ngoài thế giới thiên nhiên đã được lao động làm cho có bộ mặt người, thì có gì, không có gì đáng kể cả. Chính vì thế mà ta không còn lý do gì để đặt câu hỏi xem ở ngoài và ở trên thiên nhiên và con người, còn có ai, hay là còn có gì không. Vì thế Marx chủ trương rằng lập trường của ông vừa là nhân bản (humanismus) vừa là nhiên bản (Naturalismus).

Đến đây ta thấy rõ là con người theo quan niệm Marx, lao động và sống trong xã hội, đã thành ra thực thể toàn diện, và thay thế cho tinh thần tuyệt đối của Hegel. Nhưng nếu ta nhớ lại rằng tinh thần, theo quan niệm của Hegel không phải là trừu tượng, nhưng còn tự thể hiện trong vật chất cụ thể, trong lao động, trong hoạt động kinh tế và chính trị, thì ta có cảm giác rằng Marx lấy lại quan niệm của Hegel, nhưng gọi khác tên đi, thay vì tinh thần thì nói vật chất, thế nhưng tựu chung thì trong tư  tưởng biện chứng thì tinh thần và vật chất không tách rời nhau được !

Cần phải nói thêm cho rõ, là các chứng lý cổ điển biện minh rằng có Thiên Chúa đã được đưa ra trong cách lập vấn hoàn toàn khác. Các chứng lý đó chỉ có tính cách lý thuyết mà thôi. Vì một là những người đưa ra chứng lý như thế họ đã tin có Thiên Chúa rồi, chứ không đợi phải có chứng lý đó mới tin ; hai là khởi điểm của lý luận là thiên nhiên có đó trước mắt, chứ không phải là thiên nhiên đã do bàn tay con người nhào nặn biến đổi. Vì không do con người biến đổi, cho nên thiên nhiên xuất hiện như  không phải là do con người tạo ra; từ đó người ta truy nguyên cho đến nguyên nhân đệ nhất.

Trong quan điểm biện chứng thì khác : ta trông vào thiên nhiên, thấy nó đã do con người nhào nặn, định hình rồi,  cho nên không tìm xem thiên nhiên tự nó là thế nào, từ đâu mà có ; chính vì người ta đã lao động và chiếm hữu thiên nhiên cho nên không thấy nó xa lạ, ỏ ngoài con người nữa. Vì con người lao động để thể hiện bản tính của mình trong thiên nhiên , cho nên Marx coi đó là chứng cớ hiển nhiên làm cho ta thấy rằng con người ta tự mình sinh ra mình, tự mình làm nên mình, không cần hỏi xem có ai tạo ra mình hay không.

Trong bộ sách dân tộc học, hơn một chục cuốn, Nguồn gốc ý tưởng Thiên Chúa (Ursprung der Gottesidee) xuất bản rải rắc trong tiền bán thế kỷ XX, Wilhelm Schmidt nhận định rằng các dân tộc sơ khai, hái quả và săn thú vật mà sống, chứ không can thiệp vào thiên nhiên, thì có ý tưởng về Thiên Chúa ; còn khi biết lao động, biết dùng kỹ thuật sản xuất, thì thấy rằng các sự vật trước mắt đều  là do con người làm cho nó ra như thế. Vì thế người ta không hiểu được những chứng lý cổ điển [42].

Nhưng phải chăng những chứng lý đó đã thành ra vô giá trị trong thời đại kỹ thuật ? Vấn đề cần phải xét lại cho rõ. Dĩ nhiên là thế giới chúng ta ở bây giờ là do lao động và kỹ thuật mà có. Nhưng lao động và kỹ thuật chỉ áp dụng được vào cái gì đã có sẵn đó trước, kỹ thuật của ta không tạo ra các định luật khoa học, nhưng phải tựa vào những định luật không do ta tạo ra, mới có công hiệu.  Thực ra kỹ thuật và lao động của ta đã định hình cho thiên nhiên có bộ mặt mới, chứ không tạo ra thiên nhiên.

Marx đã nhận thấy rằng ý tưởng tạo thiên lập địa đã in sâu vào tâm thức của dân chúng, vì không ai thấy một cách hiển nhiên rằng người ta tự mình sinh ra mình. Vì thế câu trả lời thực hành trên đây của Marx chỉ nhằm giải quyết một nửa vấn đề mà thôi.

Nhưng ngay một nửa vấn đề đó mà thôi thì thực hành của nhân loại cũng chưa giải quyết được bao nhiêu. Triết gia Pháp, đi theo học thuyết  của Marx, là Henri Lefèbvre đã viết về điểm đó như sau : “Trong vũ trụ này thì cái phần mà người ta chưa làm chủ được vẫn còn rất mênh mông. Trong phạm vi thiên nhiên, cái phần đó là các sự kiện [43], và những cái hoàn toàn ngẫu nhiên. Còn trong bản thân con người ta, cái phần chưa làm chủ được, đó là những hiện tượng bộc phát (spontanéité), những hiện tượng vô ý thức, đó là cái định mệnh trong đời sống tâm lý và xã hội. Cái phần đó gồm tất cả những tác động mà người ta không định hướng nổi, cũng không làm cho vững được, nghĩa là những cái mà người ta chưa “làm ra” (produit) được cho nhau. Đó là cái phần của thực tại chung quanh con người và chính ở trong con người, nhưng chưa được nhân hóa, chưa được tác động thực hành động chạm tới”[44]. Tác giả còn nhắc tới một vấn đề trong phạm vi đó là cái chết, nhưng không có bàn rộng ra. Tác giả cũng nghĩ rằng : đứng trước cái phần chưa làm chủ được, thì người ta thường phản ứng bằng cách dùng phù thủy ma thuật, giải thích bằng huyền thoại và tôn giáo, nhưng chỉ có khoa học là có thể giúp cho người ta làm chủ được vũ trụ.

Quan niệm đó đúng là tin tưởng của Marx : làm thế nào để tất cả những cái gì người ta chung nhau làm ra, như các sản phẩm, các định chế xã hội, đều không được biệt lập ra ngoài con người và chống lại con người. Nhưng chắc gì là người ta có thể hủy diệt được những sự kiện tự nhiên có đó và không do ta tác tạo nên, ví dụ như cái chết, vì dù sao cũng phải nhận rằng con người có giới hạn [45]. 

Có thể nói là tư tưởng của Marx tự đóng khung trong cách lập vấn của ông. Cái gì ông nghĩ con người ta làm chủ được thì ông xét, cái gì không làm chủ được thì ông cho là không có vấn  đề. Vì thế khi có đối thủ đặt câu hỏi mà ông không trả lời được, ví dụ như vấn đề Thiên Chúa, thì ông gạt đi, cho rằng không được hỏi, vì không có vấn đề. Theo đúng lập trường đó, Marx viết ra câu tuyên ngôn[46] :

“Nhân loại chỉ đặt ra những vấn đề mà mình có thể giải quyết được”

Như thế thiết tưởng có bàn luận thêm cũng không đi đến đâu cả.

__________

Chú thích