Hết thảy các trường hợp nhân hậu nêu ở trên đều thiếu nguyên tắc cơ bản này: lòng nhân hậu chính là sự hoàn thiện đức công bằng. Tiên vàn không phải là lòng nhân hậu, mà là đức công bằng. Phải thực thi công bằng trước đã, sau đó mới tỏ lòng khoan nhân. Công bằng mà không khoan nhân thì hơi khắt khe, ngược lại khoan nhân mà không dựa trên nền tảng công bằng là quá nghiêng về tình cảm. Khi khoan nhân bị tách rời khỏi công bằng, nó không còn được gọi là yêu thương nữa. Hễ ta yêu thương ai thì ta phải chống lại những gì có hại cho đối tượng mình yêu. Biết phẫn nộ chính đáng không phải là dấu chỉ cho thấy thiếu lòng thương xót hay thiếu tình yêu. Trái lại, đó mới là bằng chứng của lòng khoan nhân. Đối với tội ác, nếu ta cứ khoan nhượng, thì có nghĩa là ta đã bằng lòng với tội ác đó. Kẻ nào hô hào phóng thích bọn sát nhân, phản bội… với lập luận rằng “ta phải nhân từ như Chúa Giêsu nhân từ”, hẳn họ đã quên mất điều này: Chúa Giêsu, Đấng Cứu Chuộc nhân lành cũng đã nói rằng Ngài đến không phải để đem lại an bình mà là gươm giáo. Người mẹ yêu thương con thì cũng sẽ căm ghét bệnh hoạn là thứ đang đe dọa sinh mạng con mình. Thiên Chúa cũng chứng tỏ rằng Ngài yêu mến sự Thiện khi Ngài ghét sự ác lăm le hủy diệt linh hồn con người. Đem ví một bác sĩ nương tay với vi trùng thương hàn hoặc bại liệt, hoặc một quan tòa khoan nhượng tội hiếp dâm lấy cớ là phải bắt chước Thiên Chúa nhân từ là một lối so sánh hết sức khập khiễng, bởi lẽ Thiên Chúa không bao giờ chấp nhận tội lỗi cả.

Kẻ nào không nghiêm khắc bao giờ hoặc không biết phẫn nộ thì hoặc là kẻ ấy không có tình thương, hoặc không còn khả năng phân định phải trái nữa. Tình yêu có thể mang tính nghiêm khắc, cưỡng chế và kể cả dữ tợn nữa như ta đã thấy nơi Đấng Cứu Thế. Há Ngài đã chẳng có lần ra tay đánh đuổi bọn con buôn ra khỏi đền thánh đó sao? Ngài cũng hết sức gay gắt khi trả lời Hêrôđê. Ngài cũng thẳng thừng tuyên bố với Toàn quyền Roma, nhắc cho ông biết rằng ông chẳng có quyền gì cả nếu Thiên Chúa không ban cho ông. Trong câu chuyện với người đàn bà bên bờ giếng, sau khi đã nói bóng gió nhẹ nhàng mà bà vẫn bỏ ngoài tai, Chúa Giêsu đã nói thẳng ra rằng bà đã qua 5 đời chồng. Khi những kẻ xưng mình là chính trực muốn gài bẫy Ngài, Ngài đã lột mặt lạ họ để họ lộ nguyên hình là bọn giả hình và Ngài gọi họ là “nòi giống rắn độc”. Khi Chúa hay tin những người Galilê bị cắt cổ lấy máu, Ngài hết sức gay gắt: “Cả các ngươi nữa, nếu không có lòng ăn năn hối cải thì cũng sẽ bị hủy diệt như họ”. Ngài cũng nghiêm khắc lên án những kẻ nào xúc phạm, làm gương mù gương xấu cho trẻ em: “Kẻ nào làm hư hỏng lương tâm của một trong những trẻ nhỏ này, tốt hơn là nên cột cối đá vào cổ y rồi quăng ra biển”.

Ngài dạy thà rằng móc mắt, chặt bỏ tay chân nếu chúng nên cớ cho người ta phạm tội mất phần linh hồn. Khi một môn đồ đến xin Ngài nghỉ việc tông đồ để về chôn cất cha mình, Chúa bảo ông: “Hãy theo Ta và cứ để mặc kẻ chết chôn kẻ chết”. Thấy Matta lo lắng dọn bữa tiệc đãi mình, Chúa Giêsu đã nói với bà rằng có một điều khác cần hơn. Thấy các tông đồ say ngủ, Ngài đánh thức họ và quở trách họ thiếu cầu nguyện. Và dù Toma đã tuyên xưng rồi, Chúa vẫn lên tiếng trách móc ông thiếu lòng tin. Có khi chỉ một cái nhìn của Ngài là đủ xuyên thấu lòng người, phát hiện hết mọi yếu hèn và xấu xa trong lòng người, cái nhìn đó đã làm một môn đệ của Ngài phải cảm động khóc ròng.

Nếu như lòng nhân từ chỉ là sự tha thứ hết mọi lỗi lầm, không đòi hỏi phải đền bù, không cần đến lẽ công bằng thì nó càng làm cho sự sai trái gia tăng bội phần. Lòng khoan nhân chỉ nên dành cho kẻ không lạm dụng; và kẻ nào biết sửa đổi điều sai trái thành điều ngay thẳng theo như lẽ công bằng đòi hỏi, kẻ ấy hẳn không lạm dụng lòng khoan nhân. Cái mà ngày nay người ta gọi là khoan hồng thực ra chẳng phải khoan hồng gì cả, mà chỉ là tấm nệm êm ái đỡ đần cho kẻ không ăn ở công bình, và như thế càng làm gia tăng tội lỗi xấu xa. Người đạo đức không phải là kẻ nhu nhược, không biết xúc cảm trước bất công. Đúng hơn, người đạo đức phải là người vừa dịu dàng vừa nghiêm khắc, có thể nổi giận lên khi thấy bất công, sẵn sàng ra tay bảo vệ công lý như thiên thần Micae, Đấng Chính Trực của Thiên Chúa.

 

TẠI SAO KHÔNG TỐT LÀNH HƠN?

Lý do tại sao ta không tốt lành hơn là vì chính chúng ta không hề quyết chí trở nên tốt lành hơn. Kẻ tội lỗi và người lành thánh chỉ khác nhau vì những quyết định nhỏ nhoi trong tâm hồn. Trong lãnh vực tâm linh, chưa khi nào hai trạng thái trái ngược lại ở cận kề nhau như thế. Giữa giàu và nghèo là cả một vực sâu ngăn cách, người ta phải cậy vào sự hỗ trợ của hoàn cảnh bên ngoài, hoặc phải có vận may mới vượt qua được vực thẳm đó. Giới tuyến phân cách kẻ ngu đần với người thông thái cũng rất sâu rộng: một người dốt nát muốn trở thành thông thái đòi hỏi phải có lòng hiếu học và trí thông minh. Nhưng để chuyển từ tội lỗi thành nhân đức, từ sự hèn kém nên sự thánh thiện, người ta chẳng cần gì tới “vận may” hoặc phải cậy dựa vào sự hỗ trợ của hoàn cảnh bên ngoài. Người ta chỉ cần một hành động hữu hiệu là quyết tâm cộng tác với ơn Chúa, thế là đủ.

Thánh Toma đã dạy rằng: “Chúng ta không phải là thánh bởi vì chúng ta không quyết tâm nên thánh”. Cần lưu ý rằng ngài không nói “vì chúng ta không muốn nên thánh”. Thực ra nhiều người chúng ta vẫn muốn nên thánh đấy thôi. Nhưng muốn đơn thuần chỉ là sự ước ao điều gì đó sẽ xảy đến một cách tự nhiên không đòi hỏi ta phải ra tay hành động. Quyết tâm nghĩa là ta có kế hoạch hẳn hoi và phải thực hiện cho bằng được với bất cứ giá nào, với hết sức lực và hy sinh.

Chúng ta thường tự đánh lừa mình khi tưởng tượng ra rằng mình luôn quyết chí trở nên tốt lành hơn, nhưng đồng thời trong thực tế ta vẫn giữ lại quá nhiều nết cũ, vẫn quyết định không đổi thay nhiều thói quen xấu đang có. Như thế lòng ao ước chỉ là một ước muốn ơ hờ. Chìa khóa để đạt được tiến bộ trong đời sống thiêng liêng được tìm thấy trong kinh Tin Kính: “Ngài xuống ngục Tổ tông, ngày thứ ba Ngài sống lại”. Cũng thế mỗi người phải xuống đến cõi vô thức, tận cùng sâu thẳm của linh hồn, nơi chất giấu các nề nếp cũ xưa của mình. Chính các nết cũ này, rất khó nhận ra, đã làm ta lóa mắt khi xem xét mọi sự, tựa như các cánh cửa kiếng sặc sỡ biến đổi các chân lý của thực tại bên ngoài khi các chân lý này trồi lên vùng ý thức của ta. Nếu các nếp cũ của ta là thành kiến, thói xấu, kiêu ngạo, tham lam, ghen tỵ… thì thực tại sẽ bị bóp méo đi và ta chẳng thể nào có sự phán đoán lương hảo được. Bấy giờ chân lý sẽ bị nhào nặn sao cho phù hợp với những khiếm khuyết của ta; ta tự dối mình để khỏi phải thay đổi, khỏi phải dứt bỏ những thói xấu mà ta trân trọng đó.

Đa số chúng ta sống bám theo hình ảnh ngụy tạo của chính bản thân mà ta chẳng muốn rũ bỏ, ta kinh hãi đau khổ khi khám phá ra rằng ta không được cao thượng như ta vẫn hằng tin. Ta nhào nặn chân lý theo khuôn mẫu mình thích, gạt bỏ hết mọi chân lý làm ta khó chịu. Cách đo lường chân lý theo ý riêng như thế quả gây lầm lẫn vô cùng; tựa như khi ta tự định đặt một phím nào đó trên đàn piano làm âm Đô vậy. Vô ích, chúng ta có thể cứ cho phím nào ta dễ chơi nhất là nốt đô đi, nhưng kết quả thật là thảm hại: thay vì hòa âm, chúng ta chỉ có được toàn là nghịch âm. Chớ nên nhào nặn chân lý thuận theo ý mình.

Chính các nếp cũ đeo đẳng này…cũng như các thái độ sống mà ta không muốn dứt bỏ được thay đổi… đã tác động lên và làm lệch lạc óc phán đoán của ta. Trước khi bước vào miền đất hoan lạc của Đấng Chân Thật, ta phải nhào xuống cõi địa ngục, nơi chôn kín các lỗi lầm ta muốn chối bỏ này. Điều này đòi hỏi ta phải phân tích kỹ càng con người của mình, bằng ánh sáng của lề luật vĩnh cửu của Thiên Chúa.

“Đừng tự lừa dối mình”. Trong lãnh vực tâm linh, câu cảnh cáo này quả là một lời khuyên hay. Không gì làm cản trở bước tiến trên đàng nhân đức của ta cho bằng sự ích kỷ. Kẻ ích kỷ lúc nào cũng tự lừa dối mình, lúc nào cũng có những lầm lỗi đối với Thiên Chúa mà y không muốn sửa đổi, và y cũng chẳng chấp nhận rằng mình có các sai phạm đó nữa.

Đó là lý do tại sao con người vị kỷ của chúng ta phải hết sức lùng kiếm cho ra mọi thói hư ẩn náu trong mọi ngõ ngách tâm hồn mình. Ta cần thấy được cái tôi thực sự của mình, chứ không phải cái tôi do ta ngụy tạo. Ta phải yêu mến Chân lý hơn cả chính mình, phải quyết tâm từ bỏ mọi lỗi phạm, có như thế ta mới mong thấy được Chân lý đích thực.

Không gì làm cho đời sống thiêng liêng què quặt cho bằng các thứ “chấy rận” núp ẩn trong linh hồn. Chúng có thể là một trong bất cứ những lỗi phạm thiếu sót thông thường như tự phụ, cay cú, ganh tỵ, căm thù… Những ai thực tâm muốn đến gần Thiên Chúa hơn mà không có tinh thần xét mình hẳn ngạc nhiên khi thấy rằng sao mình lại hay thất bại quá: lý do chắc chắn là trong tâm hồn họ có con ngựa thành Troie làm nội gián, con ngựa đó chính là lỗi lầm chủ chốt chưa được nhận ra. Chỉ đến khi nào tìm được rồi thú nhận lỗi lầm đó với Thiên Chúa và quyết tâm tận diệt nó đi, họ mới thực sự tiến tới trên đàng nhân đức. Thánh Augustinô đã nói: “Người tôi tớ đẹp lòng Thiên Chúa nhất là kẻ không chỉ chuyên tâm lắng nghe Lời Chúa, mà còn quyết tâm thực thi Lời Ngài nữa”.

Đức cha Fulton Sheen. (Nguyên tác: Way to Happiness)