Những lực lượng thiên nhiên không hề mang tính luân lý: chỉ có loài người sử dụng hoặc lạm dụng chúng mà thôi. Điện năng thì hữu ích thật đấy - miễn là mỗi chỗ ta ngồi đều không được biến thành ghế điện. Lửa dùng để nấu chín thức ăn thì tốt, nhưng để đốt phá nhà cửa thì quả là xấu xa. Thuốc men dùng để giúp ta bớt đi những cơn bệnh đau đớn, nhưng nếu rơi vào tay kẻ tội phạm thì tai hại vô cùng. Cũng thế, bom nguyên tử chẳng đe dọa ai cả. Chính con người mới làm ta phập phồng bất an.

Thế nhưng tại sao loài người lại hao phí công sức tìm cách hủy diệt nhau? Câu trả lời áp dụng cho thời đại ngày nay là: chính sự thoái hóa. Ngày nay người ta quá quen với khái niệm tiến hóa, loài người nhiệt tình đã có lúc cho rằng nhân loại tiến bộ là chuyện đương nhiên và chắc chắn. Nhưng ngày nay họ không còn thú vị gì khi cho rằng gốc gác con người là do khỉ vượn tiến hóa mà thành. Người bình dân ít còn nghĩ ngợi về sự tiến hóa, thì sự thoái hóa lại được nêu ra một cách thật đáng buồn. Sự thể là con người càng chế ngự được thiên nhiên chừng nào thì họ lại không làm chủ được bản thân chừng ấy. Con người đã trở thành nạn nhân cho chính những phát minh của mình.

Sự thoái hóa của con người trải qua 3 giai đoạn, giống như trường hợp ta thấy được trong câu chuyện kể về cậu con quay lưng lại với cha mình, người đã dùng thái độ nhân từ, thương yêu và tha thứ để khuyên nhủ con mình phải tuân giữ lề luật đạo đức.

Giai đoạn đầu tiên là sự dửng dưng: cậu con lảng tránh người cha, không màng chi đến lời dạy dỗ. Cậu nghĩ rằng những lời giáo huấn này chỉ tổ hạn chế tự do của mình, không cho mình làm theo những gì mình thích. Khẩu hiệu của cậu lúc này là “Ông già lỗi thời rồi”.

Giai đoạn thứ hai: khi cậu con càng ngày càng dấn thân vào đời sống vô luân, thì sự dửng dưng sẽ biến thành căm ghét. Cậu không còn nghĩ cha mình là người cha nữa, và gọi ông là “đồ điên”.

Giai đoạn thứ ba: sự căm ghét cha mình được mở rộng ra thành sự căm thù cả thế giới. Cậu thanh niên phàn nàn “chẳng ai hiểu cho mình cả”. Lương tâm cậu không cho phép cậu sống an ổn với chính mình và do đó cậu chẳng thể sống hòa hoãn với bất kỳ ai.

Con người xa khỏi lòng yêu mến Cha trên trời của mình cũng theo trình tự ba giai đoạn như vậy. Giai đoạn đầu: y từ chối có Thiên Chúa. Y cho rằng các điều răn của Chúa chỉ là “kỳ đà cản mũi” không cho mình sống thoải mái. Để biện hộ cho các hành vi sai phạm y cho rằng “Thiên Chúa chỉ là chuyện hoang đường”.

Ở giai đoạn hai: con người chối bỏ luôn bản tính của Thiên Chúa: y coi Thiên Chúa như kẻ thù. Bọn Pharisiêu cho Chúa Giêsu là quỷ sứ; họ cho Ngài là Chúa của sự ác chứ không phải là Chúa của sự thiện.

Ở giai đoạn ba: sự căm ghét Thiên Chúa biến thành nỗi căm thù đồng loại. Kẻ nào đã ra công tìm giết Thiên Chúa bao giờ cũng đi xa hơn nữa: họ tìm cách giết anh em, vì kẻ nào đã cắt đứt một sợi dây yêu thương nào đó rồi, kẻ ấy không thể yên tâm được và phải ra tay cắt đứt cho bằng hết mới thôi. Tục ngữ Tây Ban Nha có nói: “Ai phỉ nhổ Trời, kẻ ấy tự phỉ nhổ vào mặt mình”. Nền văn minh nào đã xua đuổi Thiên Chúa đi, tất yếu các thành viên sẽ trở nên độc ác và tàn bạo với nhau. Lòng căm thù đồng loại, kết quả của lòng căm ghét Thiên Chúa, được biểu lộ hữu hình ở bom nguyên tử: con người đã không thể sống với Chúa nay lại không thể chia sẻ quả đất này với anh em mình nữa.

Câu trả lời không nằm ở việc “kiểm soát nguyên tử”, mà nằm ở việc kiểm soát con người. Khi những em học sinh liệng đá làm vỡ kiếng cửa sổ, hẳn ta không tìm cách kỷ luật hòn đá mà là phải kiểm soát các học sinh. Các tổ chức quốc tế chẳng thể ngăn chặn được ngòi nổ chiến tranh nguyên tử bao lâu con người chưa biết tự kiềm chế và yêu mến phục vụ Thiên Chúa - đó mới chính là công việc của mỗi cá nhân mà chẳng có “hội nghị” nào làm thay được cả. Chỉ có một cách duy nhất để xóa sạch lòng hận thù trên thế gian này: con người chỉ có thể biết yêu thương anh em, và hơn nữa yêu cả kẻ thù, khi nào họ biết quay về với chính Đấng Yêu Thương, và nhìn nhận Ngài là Đấng tác tạo nên mọi người và yêu thương hết thảy. Chỉ khi đó họ mới yêu thương nhau được.

Những người “thực tế” có thể phản đối không chấp nhận như thế, họ vặn lại rằng nếu thế giới này chỉ có 50% biết quay về với Thiên Chúa, và 50% kia vẫn tiếp tục căm ghét Ngài thì sao? Điều này giống như trường hợp một đứa bé cứ sợ vấp té khi đi lên cầu thang vậy. Nhưng bên cạnh chú bé vẫn có người cha hằng để mắt đến và sẵn sàng ra tay nâng đỡ khi chú sắp té. Vậy thì lo gì? Nếu có Chúa ở cùng ta, ta còn phải sợ gì ai?

 

SỰ TIẾN BỘ

G.K Chesterton có lần đã nói: “Trên thế gian này có một cái chẳng hề tiến bộ chút nào, đó là ý tưởng về tiến bộ”. Ý ông muốn nói rằng nếu ta không xác định rõ thế nào là tiến bộ thực sự, thì chẳng khi nào ta biết ta có tiến bộ hay không. Vô phúc thay vẫn có nhiều người thay vì theo đuổi lý tưởng này, họ lại chuyển qua lý tưởng khác và gọi đó là tiến bộ. Ta chẳng bao giờ biết được rằng ta có tiến bộ trên đường từ Chicago đến San Francisco hay không nếu ta lầm New York là San Francisco. Chỉ khi nào xác định rõ ràng được mục tiêu, ta mới bắn trúng được đích. Mọi sự trên mặt đất và cả dưới lòng đất đều nhắm đến tương lai: sông ngòi rồi sẽ đổ về biển cả, cậu bé con rồi sẽ lớn lên thành người lớn, người người suy tư về những điều tương lai. Hết thảy đều chứa đựng xung lực hướng về phía trước như ý Chúa sắp đặt sẵn. Những ai mất phương hướng thường chỉ tập trung vào những việc đang diễn ra và tìm thú vui ở đó mà thôi. Họ hào hứng lật từng trang sách nhưng chẳng bao giờ đọc xong chuyện nào cả. Họ cầm cọ vẽ nhưng rồi chẳng vẽ được bức tranh nào, họ đi khắp biển cả nhưng chẳng biết được bến cảng nào. Họ hăng hái vận động không vì mục tiêu nào cả, mà chỉ là như con quay. Họ quay cuồng chỉ vì thích quay, thế thôi.

Sự hoàn thiện nằm ở chính con người chứ không phải ở hành động của họ. Nó không nhằm vào một hành động nào mà là vào việc kiện toàn nhân cách. Không gì làm cuộc đời bất hạnh hơn là sự vô nghĩa. Và cuộc sống sẽ mất đi ý nghĩa khi nó chẳng có mục đích. Có cả hàng vạn hàng ngàn mục đích vụn vặt, nhưng chỉ có một mục đích vĩ đại là hoàn thiện nhân cách về mặt đạo đức. Cuộc sống hết sức đa dạng, bởi vậy kẻ nào không tìm ra cách thế qui tụ mọi sự để thánh hiến linh hồn mình, kẻ ấy hẳn đã đánh mất ý nghĩa cuộc đời rồi vậy.

Có lần con trai Khổng Tử hỏi ngài rằng: “Con đã chăm lo học hỏi đủ điều, chẳng khi nào quên lãng những điều giúp con trở nên thông minh và khôn ngoan, vậy mà con chẳng thấy tiến tới chút nào cả”. Đức Khổng Tử trả lời: “Con hãy bỏ bớt một số tham vọng con đang đeo đuổi thì con mới khá được”. Đời sống con người hằng đổi thay, biến động và thiếu nhất quán, tựa như con trẻ mải mê săn hoa bắt bướm vậy. Chúng mải mê đến độ quên cả lối về. Không phải càng xa dần nguồn nước, sông ngòi càng phải cạn đi. Giòng sông tâm hồn cũng thế, nó cũng chảy, chảy mãi, càng lúc càng nở rộng và sâu thêm cho đến lúc gặp được đại dương Yêu Thương của Thiên Chúa và chan hòa với biển cả bao la.

Nhiều khi, động lực thúc đẩy tiến bộ là lòng bất mãn. Không hài lòng với cây bút viết, loài người sáng chế ra máy in; không thỏa mãn với xe kéo và tàu lửa, con người chế ra phi cơ. Trong mỗi người đều ẩn tàng một động lực, bó buộc tinh thần họ phải liên lỉ vỗ cánh như con chim kia bị nhốt trong lồng trần gian này, vỗ cho đến khi bật cả máu ra. Chỉ khi nào tâm hồn con người nhận định được động lực sâu kín này, họ mới đủ sức từ bỏ những gì có sẵn để hướng về cái chưa có, mới đủ kiên trì đào tìm các giòng suối ngọt ngào nơi miền sa mạc nóng bỏng, và leo lên núi cao chót vót để nhìn cho rõ trời xanh cao thẳm. Bấy giờ họ mới thấy rằng họ được lôi kéo về với Thiên Chúa, Đấng đã tạo nên họ.

Cảm thấy hài lòng với cuộc sống thiêng liêng đang đạt được thì giống như cây kia dương dương tự đắc mình cao hơn bụi cỏ, hoặc như con sâu róm hả hê với những vằn vện trên thân và dám cả tiếng chê bai con bướm sặc sỡ chập chờn trên cao. Chẳng ai sống nhờ vào lời khen cả, cũng như chẳng ai cho rằng mình sống nhờ kỷ niệm cả. Phải để các lời chúc khen ngày xưa qua một bên và dấn bước về phía ơn gọi siêu nhiên đang vẫy gọi, hãy quên đi những gì đã qua. Chim muông phải quên tổ đi, bông hoa phải quên chồi nụ đi, có như thế ta mới đạt tới đích. Lo lắng quá hoặc năng nổ quá đều không nên, vì hạnh phúc cuộc đời nằm ở chỗ chờ mong cho được sự toàn hảo và thánh thiện.
 

Đức cha Fulton Sheen. (Nguyên tác: Way to Happiness)