Mới đây trong một hội nghị có một phụ nữ đã chất vấn một chính khách tiếng tăm như sau: “Tại sao các lãnh tụ chính trị chúng ta chẳng khi nào nói đến máu, mồ hôi, nước mắt và hy sinh, mà chỉ nói về chuyện tiền nong họ sẽ mang lại cho giới nông dân, giới sản xuất và các công đoàn khi họ đắc cử thôi vậy? Vị chính khác trả lời bằng cách trích dẫn một chính khách khác, nhưng dường như ông ta đã không hiểu được ý nghĩa sâu xa của câu hỏi do người phụ nữ đặt ra. Thực vậy, bà là phát ngôn nhân cho đại bộ phận dân Mỹ. Họ hiểu biết khá rõ về lịch sử và tâm lý, và biết rằng không một dân tộc hay một cá nhân nào có thể hoàn thành được công trạng gì nếu không biết hy sinh và từ bỏ mình.

Toynbee đã cho thấy: trong số 19 nền văn minh từ khởi thuỷ lịch sử đến nay, có đến 16 nền văn minh bị suy sụp là do bên trong, chỉ còn lại 3 nền văn minh bị suy sụp là do bên ngoài tấn công. Thường tình thì khi bị ngoại xâm, dân tộc nào cũng đoàn kết lại và tự củng cố tinh thần. Lincoln có lần tuyên bố: ông không lo sợ nước Mỹ bị kẻ thù bên ngoài đánh bại, mà sợ suy sụp từ bên trong. Lênin cũng có lần cho rằng nước Mỹ sẽ suy vong do sự tiêu xài phung phí, và điều này không hẳn là còn rất lâu nữa mới xảy đến, khi mà số tiền nợ của quốc gia đã lên đến gần 300 tỷ đô la.

Walter Whitman cũng nói về thời đại của chúng ta (cũng là thời đại của ông). Ông viết: “Xã hội ngày nay đã bị suy đồi, thô lận, đầy mê muội và thối nát… Dường như chúng ta không còn niềm tin đích thực nữa. Các đô thị lớn đầy dẫy nạn cướp bóc và trấn lột. Lối sống thời thượng là thói suồng sã, yêu đương qua quít, thiếu chung thuỷ, sống với mục đích nhỏ nhen hoặc không có mục đích, sống cho qua ngày. Dường như chúng ta sống trong một thân xác dư dật nhưng lại vô hồn”.

Nỗi ưu tư của Whitman hẳn cũng là tâm tư của người phụ nữ trên đây, bởi lẽ bà đã khắc khoải vì chúng ta dửng dưng, hững hờ và vô cảm. Điều đang ngày càng hiển nhiên xảy ra trong đất nước chúng ta là nền giáo dục được coi là tiến bộ thực ra lại cực kỳ lạc hậu. Sự băng hoại nơi giới trẻ, tội phạm, sự ăn chơi truỵ lạc, các “xì căng đan” chính trị - tất cả các hiện tượng này đều là con hoang của một nền thuyết lý giáo dục không chịu phân định đâu là chân đâu là giả, cho việc tự chế là đồng nghĩa với huỷ diệt nhân cách. Mọi bản năng và xung động dù của người lớn hay trẻ em không nhất thiết là phải sản sinh ra hậu quả tốt đẹp. Bản năng săn bắn của con người khi họ đi săn nai là điều tốt đẹp, nhưng khi họ nhắm bắn cảnh sát thì thật là tệ hại. Tình trạng thiếu lòng tôn trọng quyền bính nghĩa là điên rồ cho rằng mỗi cá nhân đều có thể tự quyết định lấy thật – giả, ngày nay đã biến thành tình trạng vô luật pháp ngày càng phổ biến.

Rồi sẽ có lúc các nhà giáo dục sẽ thức tỉnh và nhận ra các yếu tố nền tảng này của giới trẻ.

1. Giới trẻ có tri thức và ý chí. Tri thức là nguồn mạch kiến thức, ý chí là cội nguồn các quyết định. Nếu sai lầm khi lựa chọn, giới trẻ đương nhiên sai lạc dù cho họ có tri thức nhiều tới đâu đi nữa.

2. Sự giáo dục qua việc truyền đạt kiến thức không nhất thiết làm cho người ta thành kẻ thiện hảo; nó có thể mang đến những sự dữ “đầy trí tuệ” thay vì những sự dữ “ngu ngốc”.

3. Sự giáo dục chỉ thành công khi biết cách huấn luyện trí óc nhìn ra được các mục tiêu chính đáng, và bắt ý chí phải chọn chúng thay vì chọn các mục tiêu sai lạc.

Ngày nay trong lối sống Mỹ có xuất hiện hai chiều hướng: một theo chiều phát triển tính cách luân lý trong mỗi cá nhân và trong cả dân tộc; một theo hướng giao phó luân lý và trách nhiệm cho một quốc gia xã hội chủ nghĩa, và sẽ không còn luân lý nào ngoài nền luân lý – nhà – nước, không còn lương tâm nào ngoài lương tâm nhà nước. Trong hai chiều hướng thì chiều hướng đầu vẫn mạnh thế hơn mặc dù không nhận ra được điều này trong đời sống chính trị kinh tế. Một số nhà giáo dục chúng ta đã quay lưng lại với môn tâm lý học về trẻ em hư hỏng. Trước kia họ nhận định rằng một đứa trẻ được coi là tiến bộ nếu nó thực hiện tất cả những gì nó muốn; nay họ trở lại chuyện là phải suy tư một chút, hành động một chút gì đó để lôi ta ra khỏi tình trạng băng hoại trong giới trẻ, cũng như tình trạng luân lý kiệt quệ.

Giới trẻ rất mong muốn một cái gì cứng rắn. Họ không còn tin vào các thầy cô khi các thầy cô bảo quan điểm này tốt, quan điểm kia xấu, còn chuyện họ tin vào điều gì thì chẳng quan hệ. Họ muốn xác định việc này xấu xa do đó phải chống lại, còn việc kia thì tốt do đó phải tuân theo và thậm chí dám chết để bênh vực nó. Năng lực tiềm tàng máu – mồ hôi – nước mắt trong giới trẻ Mỹ trong thế hệ tới sẽ bị lạm dụng do một trong các lực lượng sau: hoặc bởi một chính khách quái gở nào đó hướng những khát vọng muốn được hy sinh này vào chủ nghĩa Quốc xã, Phát xít hay Cộng sản; hoặc bởi những nhà lãnh đạo trong các lãnh vực chính trị, giáo dục, luân lý, họ muốn làm gương cho kẻ khác noi theo bằng một lối sống có kỷ cương can trường.

Trách nhiệm nặng nề nhất nằm trên vai các vị lãnh đạo tôn giáo. Sứ điệp của họ phải là sứ điệp mà người phụ nữ đã đòi hỏi ở giới chính khách – họ đang kêu gọi chính quyền trấn áp ảnh hưởng của sự ác, và mời gọi mọi người sống vị tha trong tình yêu mến Thiên Chúa.

Đức cha Fulton Sheen. (Nguyên tác: Way to Happiness)