100 năm « Đi t́m thời gian đă mất »

Marcel Proust năm 1900
Marcel Proust năm 1900
(wikipedia)

 

Thanh Hà

Thế giới kỷ niệm rầm rộ bộ tiểu thuyết « À la Recherche du temps perdu - Đi t́m thời gian đă mất » tṛn 100 tuổi. Ngày 14/11/1913, nhà văn Marcel Proust đă cho công bố tập đầu tiên « Du côté de chez Swann – Bên phía nhà Swann ». Proust được xem là một trong ba nhà văn đă khởi xướng cuộc cách mạng tiểu thuyết trong thế kỷ XX. Trong tất cả các cuộc b́nh chọn, « À la recherche du temps perdu » luôn được coi là một trong 10 tác phẩm suất sắc nhất mọi thời đại.

 
Không chỉ là một trong những văn hào vĩ đại của Pháp, Marcel Proust (1871-1922) c̣n được coi là một trong những người cầm bút có ảnh hưởng lớn nhất đối với nhiều thế hệ nhà văn sinh ra vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Sách của ông đă được dịch ra rất nhiều thứ tiếng và đă ngấm vào ḷng độc giả toàn năm châu. Bộ tiểu thuyết gồm 7 tập nổi tiếng của Proust, « À la recherche du temps perdu - Đi t́m thời gian đă mất » làm say mê độc giả từ Nhật Bản đến Mehicô, từ Thổ Nhĩ Kỳ đến Achentina.

Chỉ riêng tại khu vực Trung Cận Đông, tác phẩm của Proust đă được dịch ra nhiều phiên bản Ả Rập khác nhau. Syria đang trong khói lửa, năm nay cũng vừa cho in lại tác phẩm này của nhà văn người Pháp.

Đương nhiên, nhiều thế hệ độc giả Việt Nam gắn bó với văn chương đă từng « dứt không ra » với những « À l'ombre des jeunes filles en fleurs – Dưới bóng những cô gái đương hoa » hay « Le temps retrouvé - Thời gian t́m thấy lại »

2013, thế giới vinh danh Proust : Từ Chicago đến Stockholm, từ Luân Đôn đến Seoul hay từ Roma đến Damas, đă có rất nhiều các cuộc hội thảo để cùng nh́n lại sự nghiệp của Marcel Proust. Bởi v́ sách của ông đă từng được biết bao nhiêu thế hệ các nhà nghiên cứu, giới phê b́nh mang ra mổ sẻ, trên bục giảng đường hay tại các cuộc hội thảo. Như nhà văn Pháp Eugène Nicole, một người đang giảng dậy tại Hoa Kỳ đă ghi nhận : Thế giới ngày nay cần đến Proust, cần có được một tác phẩm như « À la recherche du temps perdu ». Bởi v́ « Proust đă đưa nhân loại vào một thế giới tuyệt vời ».

Ấy thế mà cách nay đúng 100 năm, chẳng một nhà xuất bản nào đoái hoài đến Marcel Proust. Tất cả các nhà in lớn trên đất Pháp thời bấy giờ đều đóng chặt cửa khi ông t́m đến họ. Cuối cùng, Proust phải tự bỏ tiền túi ra để cho in sách của ḿnh.

Nhưng rồi chỉ trong một thời gian ngắn, văn phong của ông đă chinh phục được ḷng người. Sau Đệ Nhất Thế Chiến, khi đất nước ḥa b́nh, tập thứ nh́ của « Đi tim thời gian đă mất » mang tên « À l'ombre des jeunes filles en fleurs » được cho ra mắt công chúng và tác phẩm này đă đoạt giải thưởng văn học Pháp – Prix Goncourt năm 1919.

Đó là hồi thứ nhất của huyền thoại Marcel Proust

Nhân kỷ niệm 100 năm « Đi t́m thời gian đă mất », tại Pháp các nhà xuất bản thi nhau in lại các tác phẩm của Proust, hoặc phát hành sách mới nói về những đóng góp to lớn của ông cho nền văn học của thế kỷ XX. Qua những chuyện t́nh đổ vỡ của các nhân vật, qua những đoạn tả t́nh, tả cảnh về một cuộc sống xa hoa và phù phiếm ở vào đầu thể kỷ trước, Marcel Proust đă ngược thời gian để trở về với những hương vị của tuổi thơ. Đó chỉ là vị thơm một cái bánh, của một mùi hoa hay cảm giác ngọt ngào của nụ hôn nhẹ phớt trên đôi má …

Nhưng tất cả những thứ đó là những cảm giác phổ quát mà con người, bất luận tuổi tác hay màu da, đều đă cảm nhận thấy … Cũng chính những dư âm của tuổi thơ đó, mà như lời một nhà triết học Pháp đă nói, chúng « giúp cho con người trở nên tốt hơn ». Có lẽ v́ thế mà trong một ngàn năm nữa độc giả của Marcel Proust vẫn sẽ bị ông mê hoặc.

Một nhà báo người Ư, bà Lorenza Foschini, vừa cho ấn hành một cuốn sách rất cảm động nói về tác giả của « Le temps retrouvé » : « Chiếc áo choàng của Proust ». Trong đó, tác giả kể lại rằng thiếu chút nữa th́ những bản thảo của Marcel Proust đă bị cho vào sọt rác như một phần lớn những đồ vật lỉnh kỉnh trong căn pḥng nhỏ bé của ông.

Trong vô số những vật dụng hàng ngày từng gắn bó với suốt cuộc đời của Proust, có một chiếc áo choàng ông luôn khoác trên người, kể cả khi ngồi viết văn hay tiếp khách … trên giường ngủ.

Ai cũng biết, sinh thời, Marcel Proust bị bệnh suyễn kinh niên. Vào những năm cuối đời, sức khỏe ông lại càng suy sụp. Đôi khi cả tháng trời, Proust không bước chân ra khỏi pḥng ngủ của ḿnh. Ông ngồi trên giường và sáng tác. Thế nhưng, trong mắt nhà báo Lorenza Foschini, th́ chiếc áo choàng đó là biểu tượng của sự cô đơn triền miên đă bao phủ lên một thiên tài.

Sinh ra và lớn lên trong một gia đ́nh trưởng giả, là một người có nhiều kiến thức, hiểu sâu biết rộng, say mê với văn học và nghệ thuật của thế giới, nhưng Proust lại rất cô đơn. Gia đ́nh không bao giờ chấp nhận Proust là một người đồng tính. Proust không thể nào chia sẻ được những ẩn ức của ḿnh với người chung quanh. Cả cuộc đời, ông mang mặc cảm tội lỗi v́ biết rằng bố mẹ đă thất vọng nhiều về ḿnh : Khác với người em trai, kém ông hai tuổi, Marcel Proust không lập gia đ́nh và không có con nối dơi.

Ngày 18/11/1922, Marcel Proust qua đời sau một cơn bạo bệnh, thọ 51 tuổi. Ông về an nghỉ bên cạnh người mẹ yêu tại nghĩa trang nổi tiếng của Paris, Père- Lachaise.

RFI