Jason Gibbs
Gửi cho BBC từ San Francisco
Một
ca
khúc
ít
được
biết
đến
của
cố
nhạc
sĩ
Phạm
Duy
nhưng
phản
ánh
rơ
mong
muốn
và
lập
trường
của
tác
giả
giữa
một
thời
kỳ
lửa
đạn
ở
Việt
Nam,
theo
lời
cây
bút
Jason
Gibbs
viết
nhân
100
ngày
mất
của
ông
Phạm
Duy.
Bài
ca "Kể
chuyện
đi
xa"
của
Phạm
Duy
theo
nhịp
slow
rock
(12/8)
bắt
đầu
với
tiếng
trumpet
như
kèn
lệnh.
Có
những
đoạn
của
các
con
hát
(viết
chữ
ngả)
được
ban
Bốn
Phương
(các
nữ
ca
sĩ
Quỳnh
Giao,
Vân
Quỳnh,
Vân
Khanh
và
Vân
Ḥa)
biểu
diễn.
Bài
ca
được
thu
thanh
lần
duy
nhất
cho
băng
cát
xét
Jo
Marcel
25
năm
1972.
Đây
là
một
trong
những
bài
ca
của
Phạm
Duy
mà
ít
người
biết
đến,
chắc
v́
chỉ
có
tác
giả
mới
hát
được.
Bài
ca
này
có
tính
thời
sự
kể
về
tình
hình
toàn
cầu
và
Việt
Nam
cách
đây
hơn
40
năm.
Phạm
Duy
soạn
bài
ca
này
ở Mỹ
-
h́nh
như
ở
thành
phố
New
York
năm
1970.
Phạm
Duy
năm
ấy
là
du
khách
được
nhà
nước
Mỹ
ưu
đăi.
Trong
chuyến
đi
ấy
ông
được
biểu
diễn
nhiều
chỗ
kể
cả
trên
đài
truyền
h́nh.
Lời
ca
của
"Kể
chuyện
đi
xa"
có
một
tấm
nh́n
bao
quát
với
chất
tâm
sự,
tiêu
sử,
thời
sự,
và
lịch
sử.
Phạm
Duy
nhắc
đến
kinh
nghiệm
ông
trải
qua
được
kể
lại
cho
các
con.
Ông
cũng
ôn
lại
thông
tin
được
biết
đến
qua
sách
báo.
Và
tất
cả
các
sự
kiện
đi
qua
cái
lọc
của
bộ
năo
và
trái
tim
của
ông.
Dù
biết
ḿnh
được
ưu
đãi
- đã
có
điều
kiện
thăm
nhiều
xứ
đẹp
và
lạ
-
Phạm
Duy
coi
nhẹ
việc
của
ḿnh.
Nhạc
sĩ
kể
chuyện
chỉ
"lê
gót"
và
"la
cà".
Tiếng
kèn
đầu
bài
ca
chỉ
làm
mỉa
mai
chuyến
đi
này.
Còn
mặc
dù
được
nhiều
kinh
nghiệm
nhưng
ông
cũng
nhận
rằng
tấm
hiểu
biết
của
mình
còn
hạn
chế:
"Cha
đi
nhiều
mà
chẳng
bao
nhiêu."
Trí
tuệ
được
phát
triển
đến
lúc
mình
biết
rằng
trí
tuệ
của
mình
còn
thiếu,
không
đủ.
Đọc
lại
Hồi
kư
của
Phạm
Duy
th́
dễ
xem
rằng
thời
kỳ
vẻ
vang,
vui
thích
nhất
trong
đời
ông
từ
khi
ra
khỏi
nhà
bắt
đầu
sự
nghiệp
lưu
diễn
và
sáng
tác
của
ông.
Từ
khi
đi
theo
gánh
hát
cải
lương
Charlot
Miều
đến
khi
đi
theo
kháng
chiến.
Nhưng
trong
bài
ca
này
ông
nhắc
"Trong
lúc
xuân
t́nh
vừa
bừng
hơi
men
/
Cha
bỗng
se
ḿnh..."
Nghĩa
là
t́nh
h́nh
của
dân
và
nước
ḿnh
đang
càng
tồi
tệ,
là "như
điên"
- "Tiếng
khóc
la
rền
của
Mẹ
Gio
Linh
/
Chen
tiếng
vô
t́nh
của
bọn
yêu
tinh."
Bọn
yêu
tinh
là
ai?
Chính
là
những
kẻ "buôn
súng
buôn
tiền,
làm
giầu
lên
trên
/
Thân
xác
dân
hiền."
Các
kẻ
với
thế
lực
vô
hình
này
vô
ý
thức
và
vô
nhân
đạo
t́m
cách
để
làm
cho
cá
nhân
ḿnh
thêm
giàu
thêm
mạnh
mặc
kệ
ai
thực
sự
phải
trả
giá.
Vậy
kẻ
thù
của
cũng
khó
phát
hiện
ra
và
ngăn
cản.
Khủng
hoảng
cá
nhân
Đến
nửa
đời
Phạm
Duy
như
có
khủng
hoảng
cá
nhân.
Phạm
Duy
có
lý
tưởng
cao
muốn
đóng
góp
cho
một
nước
tự
do,
độc
lập,
hạnh
phúc,
an
bình,
bình
đằng.
Song
kinh
nghiệm
đi
nhiều
nơi
cho
Phạm
Duy
biết
rằng
các
chữ
vinh
quang
ấy
dễ
bị
trống
rỗng
hóa
-
các
"lời
cao
sang"
như
"Nhân
ái,"
"Nhân
quần"
được
nhắc
đến
nhiều
đến
mức
"ngập
Đại
Tây
Dương."
Nhưng
dân
thường
dễ
bị
lừa
bởi
các
ý
đẹp
này
đã
thành
công
cụ
của
"bọn
yêu
tinh"
ở
trên.
Về
riêng
tình
hình
ở
Việt
Nam
lúc
bấy
giờ
thì
dân
hiền
phải
"nghe
súng
bom
liền,
nổ
từ
hai
bên".
Nhạc sĩ Phạm Duy kể lại thời thơ ấu
Người nhạc sỹ lớn của nền tân nhạc Việt Nam, Phạm Duy, đă qua đời hôm 27/1 ở Sài G̣n, hưởng thọ 93 tuổi.
Đôi
chữ
"hai
bên"
rất
quan
trọng.
Hai
bên
đều
có
tội
vì
đều
cầm
và
bắn
súng.
Song
không
chỉ
hai
bên
mà
các
thế
lực
hữu
hình
và
vô
hình
ở
đằng
sau.
Đạn
bom
bắn
vào
mình
xuất
phát
từ
nguồn
nào
- từ
"bọn
lưu
manh"
nói
chung.
Phạm
Duy
đi
từ
quê
mình
đang
bị
lâm
vào
chiến
tranh
liên
miên
đến
"miền
Tân
Châu"
là
một
xứ
hiện
đại
và
văn
minh
chứ?
Xứ
sở
thịnh
vượng
này
cũng
sản
xuất
đầy
đủ
tiềm
lực
tài
chính
để
cuộc
chiến
này
được
thi
hành
đều
và
lâu
dài.
Phạm
Duy
đến
trung
tâm
tài
chính
của
nước
cung
cấp
vũ
khí
và
lính
tan
phá
nước
mình
mà
không
thấy
dấu
vết
nào
của
cuộc
chiến
tranh.
Dân
thường,
những
"gia
đình
gọi
là
văn
minh"
sống
không
biết
gì
về
chiến
tranh.
Cảnh
vui
tươi
của
mùa
Noel
với
"trẻ
đùa
xôn
xao"
làm
cho
Phạm
Duy
thêm
đau
đớn
về
tình
hình
ở
quê
mình.
Ông
bị
ám
ảnh
chợt
thấy
"đôi
bé
...
quý
gục
trên
mương"
thành
hình
ảnh
trên
hoa
đèn
công
viên.
Phạm
Duy
như
mỗi
người
ước
được
"kiếp
sống
thanh
bình,
người
người
mưu
sinh."
Mỗi
người
đều
có
ước
mơ
như
thế
thì
"sao
nước
non
mình
còn
nhiều
điêu
linh".
Ông
hỏi
"ai
đã
cố
tình
đẩy
cuộc
đua
tranh"?
Tất
nhiên
có
binh
lực
từ
ngoài
vào
- từ
Mỹ,
Liên
Xô,
Trung
Quốc,
Nam
Hàn,
Đông
Á,
Úc.
Nhưng
lực
lượng
quyết
định
là
người
cầm
súng
sẵn
sàng
bắn
vào
đồng
bào
mình.
Kết
quả
là
"cháu
con
mình
làm
vật
hi
sinh."
Một
trong
những
lư
do
nhạc
và
lời
của
Phạm
Duy
xuất
sắc
là
v́
ông
không
bao
giờ
che
mắt,
bịt
tai
ḿnh.
Ông
làm
công
dân
Việt
Nam
còn
là
công
dân
của
thế
giới
nói
chung,
vậy
muốn
biết
về
mọi
sự
xảy
ra,
mặc
dù "chỉ
buồn
thêm
thôi."
Bài
ca "Kể
chuyện
đi
xa"
có
kết
luận
"Thế
giới
âm
thầm,
thủ
phạm
lâu
năm."
Quả
đất
này
bốn
mươi
năm
sau
vẫn
thế.
Hiện
nay
Việt
Nam
được
hòa
bình
nhưng
"dân
hiền"
ở
Syria,
Zaire,
Iraq,
Myanmar,
Afghanistan
còn
bị
lâm
vào
chiến
tranh.
Vậy
Phạm
Duy
đặt
vấn
đề
cho
mọi
người
chúng
ta -
làm
sao
mà
"đi
tìm
một
niềm
vui
riêng"
lúc
mà
"cũng
thấy
thẹn
thùng
vì
tội
gom
chung."
Nhân
sinh
được
toàn
cầu
hóa
bắt
phải
liên
kết
với
nhau.
Gần
mỗi
sinh
hoạt
của
mình
có
ảnh
hưởng
cho
người
khác
-
người
hàng
xóm,
hay
người
cách
mình
một
nửa
trái
đất.
Nhưng
dù
được
như
thế,
mỗi
người
cũng
như
bó
tay
vì
những
yếu
tố
có
thế
lực
to
mạnh
hơn
mình
biết
bao.
Vậy
làm
người
có
ý
thức
như
Phạm
Duy
rất
khó
và
rất
buồn.
Song
Phạm
Duy
không
che
mắt
mà
còn
đòi
chúng
ta
không
che
mắt
nữa.
Ông
soạn
một
tác
phẩm
phản
ánh
một
thời
xa
xôi
khi
còn
chiến
tranh
ở
quê
ông,
nhưng
cũng
phản
ánh
thân
phận
của
mọi
người
với
lương
tâm
muốn
có
một
đời
sống
khai
hóa
và
nhân
đạo.
Nhạc
sĩ
Phạm
Duy
sinh
năm
1921
và
mất
ngày
27/1/2013
tại
Sài
G̣n.
Bài
viết
được
nhà
nghiên
cứu
người
Mỹ
Jason
Gibbs
viết
bằng
tiếng
Việt.