Nếu các thiên tài sống
lâu
Sinh thời, nhà thơ Đinh Hùng (1920-1967) từng nêu lên một câu hỏi như thế.* Ông nhấn mạnh rằng đây là một cách giả định của một thi sĩ Pháp, mà câu giả định đầy đủ của người này là “Nếu các thiên tài sống lâu, th́ nền văn chương nước Pháp sẽ ra sao?”
Áp dụng giả định ấy vào trường hợp Việt Nam, có lẽ chúng ta sẽ phải sửa lại câu hỏi, bởi v́ trên đất nước ta, nhiều nghệ sĩ có thể sống tới tuổi trên sáu mươi, như Quang Dũng (1921-1988) song năm 1951 (ba mươi tuổi), đang thời chiến tranh, là đại đội trưởng trong Trung Đoàn Thủ Đô chiến đấu ở biên giới Lào-Việt, ông bị giải ngũ và bị cấm viết, cho nên sinh mệnh văn chương của ông chỉ c̣n đáng nói nơi những bài đă xuất hiện trước đó, c̣n quăng đời sau tác giả của Tây Tiến, của Đôi Mắt Người Sơn Tây, tuy sống giữa Hà Nội mà chỉ c̣n là một con người cơm không có mà ăn, lúc nào cũng đói, như đa số đồng bào ông trong xă hội của thể chế xă hội chủ nghĩa, th́ cái sống ấy nào ích ǵ cho sự nghiệp thơ phú? Vậy th́ nếu đời sống văn chương của các nhân tài Việt Nam không bị hủy diệt, th́ nền văn chương của đất nước sẽ rực rỡ như thế nào? Hăy kiểm kê, tưởng tượng, hăy giả định, chúng ta sẽ thấy sự mất mát mênh mông, sự băng hoại thê thảm, sự thui chột năo nề, và tội ác của sự ngu dốt vĩ đại ngần nào trước lịch sử? Không phải chỉ có thế, chiến tranh, tù ngục, các tai họa khác cũng đáng bị nguyền rủa bên cạnh sự hèn mọn của kỳ thị Trung Bắc và sự phân loại và phe đảng. Đinh Hùng viết: “Kho tàng văn học nước nhà sẽ phong phú thêm bao nhiêu nếu chúng ta không sớm mất những Hàn Mặc Tử, Bích Khê, Phạm Hầu, Thâm Tâm, Nguyễn Nhược Pháp, J. Leiba, những Vũ Trọng Phụng, Lan Khai, Thạch Lam, Khái Hưng, Nam Cao, Nguyễn Đức Chính, Kim Hà, Vũ Trọng Can, Nguyễn Đ́nh Lạp, Nhượng Tống, Trúc Khê, Hoàng Tích Chu, Đào Trinh Nhất. Làng Họa, làng nhạc sẽ c̣n giầu thêm bao nhiêu thanh sắc nếu chúng ta c̣n đủ những Trần B́nh Lộc, Tô Ngọc Vân, Phạm Tú, Đặng Thế Phong...” Sau đây là những t́m kiếm của người viết bài này, để chúng ta cùng tiếp tục những ư nguyện mà người chủ soái Tao Đàn, “Tiếng nói của thi ca miền Nam tự do” đă nêu lên. Người đầu tiên chính là ông, đă từ trần mười năm sau khi nêu lên giả định.
Trăng ơi đừng bỏ
kinh thành
Hồ Hán Sơn
Xin mượn lời tác giả Mê Hồn Ca để tưởng niệm những tài năng mệnh yểu: “Số mệnh bất ngờ đă sớm t́m đến bắt họ bước vào thiên cổ, không một lời trao duyên nhắn gởi lại thế nhân, nên họ cũng chẳng có được một lời ai điếu tiễn chân.” Nhưng chúng ta, và đời sau, sẽ không quên họ. Họ đến rất sớm, và đi cũng rất sớm, và cũng v́ thế, nhân thế cũng có tên riêng để gọi họ: đó là những v́ sao băng rực sáng, rồi tắt ngấm. (*) Đinh Hùng, Nếu những thiên tài sống lâu, tạp chí Sinh Lực, Sài G̣n tháng 11.1958, in lại trên tạp chí Thời Tập số 8, tháng 7.1974. |