TÌNH HÌNH THỜI CUỘC 2017

Afghanistan, cuộc can thiệp quân sự dai dẳng nhất trong lịch sử Hoa Kỳ

Trước hết về Afghanistan, 15 năm sau khi khai mào cuộc chiến đầu tiên thời hậu biến cố 11 tháng 9, Washington vẫn chưa tìm ra ngõ thoát. Mỹ đã gửi quân sang Afghanistan vào tháng 10/2001 với mục đích phá vỡ sào huyệt của tổ chức khủng bố Al Qaeda chọn quốc gia Nam Á làm địa bàn hoạt động nhờ sự bao che của quân Taliban. Hoa Kỳ tính một công đôi việc : vừa tiêu diệt Al Qaeda, vừa lật đổ chính quyền Taliban ở Kabul. Bước kế tiếp Washington dựng lên một chính quyền mới, đem lại một chút hy vọng cho người dân Afghanistan sau 20 năm chiến tranh.

Tưởng là xong việc, lính Mỹ sẽ hồi hương. Nhưng tình hình trên thực địa đã xấu đi đáng kể. Quân Taliban lại vùng lên, đe dọa an ninh và cả tiến trình chuyển đổi chính trị tại Afghanistan. Tương tự như Anh Quốc và Liên Xô trước kia, Hoa Kỳ đã sa lầy.

Trong hai nhiệm kỳ tổng thống, Barack Obama vẫn bất lực trên vấn đề Afghanistan. Kế hoạch rút toàn bộ quân khỏi quốc gia này bị gián đoạn.

15 năm sau ngày khởi động cuộc chiến, vẫn còn 8.400 lính Mỹ đóng tại quốc gia này. Trên nguyên tắc, đầu năm 2017 Hoa Kỳ phải điều thêm 300 lính hải quân đến Helmand, thành trì của quân Taliban.

Ngay sát cạnh với Afghanistan, Pakistan cũng khiến chính giới ở Washington đau đầu không kém : Islamabad vừa là đồng minh của Mỹ trong cuộc chiến chống khủng bố, nhưng cũng là một quốc gia bao dung cho quân Hồi giáo cực đoan từ Afghanistan tràn sang. Đấy là chưa kể Pakistan còn có vũ khí hạt nhân trong tay. Nhà báo Adrien Jaulmes kết luận : không có giải pháp đơn giản và dễ dàng nào cho ông Trump trên hồ sơ này. Mỹ mà rút khỏi Afghanistan, chế độ Kabul có nguy cơ sụp đổ và Taliban sống lại.

Nhìn tới Irak, Mỹ cũng không thể dễ dàng rút khỏi mặt trận này. Cuối năm 2011 quân đội Hoa Kỳ rời khỏi vùng Mésopotamie. Hậu quả là 1/3 lãnh thổ rơi vào tay quân thánh chiến Hồi giáo chỉ trong vòng ba năm sau đó. Daech đã vào đến tận gần sát thành Bagdad trước khi bị quân đội Mỹ cản đường. Cực chẳng đã, tổng thống Obama trong hai năm 2015 và 2016 đã phải đưa quân và chuyên gia quân sự trở lại Irak để tăng cường cho lực lượng an ninh nước này.

Nhưng với tổng thống Trump cũng như người tiền nhiệm, Irak là một hồ sơ hết sức nhạy cảm. Thứ nhất, cho đến tận giờ phút này, cả khu vực Trung Đông vẫn có ác cảm với Hoa Kỳ từ sau khi chính quyền Bush can thiệp quân sự năm 2002 lật đổ tổng thống Saddam Hussein. Thứ hai, Irak ngày nay là một quốc gia bị chia rẽ giữa hai hệ phái Sunni và Shia, chính quyền trung ương trong tay phe Shia bị suy yếu và chịu ảnh hưởng của nước láng giềng sát cạnh là Iran. Cuộc chiến chống Daech vẫn chưa tới hồi kết.

Hiện vẫn còn khoảng 5.000 quân nhân và cố vấn Mỹ đồn trú tại Irak cùng với một số các tổ đặc nhiệm được cử sang để giúp Irak chiếm lại Mossul. Giúp Bagdad tiêu diệt tổ chức Nhà nước Hồi giáo vô hình chung biến Washington thành đồng minh bất đắc dĩ của Teheran. Nhà Trắng phải giải thích sao với công luận về điều ấy ?

Những tiếng nói chỉ trích mạnh mẽ nhất tổng thống Georges W. Bush tấn công Irak đã quay lại phê phán tổng thống Barack Obama không can thiệp vào Syria. Thái độ do dự đó đẩy Trung Đông vào thế « dầu sôi lửa bỏng ». Cuộc nội chiến tại Syria kéo dài và Washington đã mở đường cho Matxcơva trở lại khu vực. Việc Mỹ hỗ trợ người Kurdistan tại Syria chống Daech theo phóng viên của báo Le Figaro, Adrien Jaulmes, đã đẩy Hoa Kỳ vào thế khó xử với Thổ Nhĩ Kỳ, một đồng minh chiến lược của Mỹ và điều ấy cũng đã góp phần làm gia tăng tinh thần bài Mỹ trong vùng.

Cho dù các chiến dịch quân sự của Không quân Hoa Kỳ tại Syria có mang lại những thành quả cụ thể nhưng bên cạnh việc nhắm vào cơ sở của tổ chức Nhà nước Hồi giáo, Mỹ cũng đã nhắm tới một số các tổ chức ly khai khác của Syria.

Chính quyền Trump chủ trương hợp tác với Nga để tiêu diệt Daech nhưng giải pháp đó sẽ càng củng có thêm vai trò của Matxcơva và Teheran trên quê hương của tổng thống Bachar Al Assad.

Năm 2011 viện lý do nhân đạo, Anh và Mỹ can thiệp vào Libya, nhưng kết quả đã không được như mong đợi. Triệt hạ được nhà độc tài Kadhafi, nhưng Libya lâm vào nội chiến, chia rẽ giữa các phe phái thù nghịch để trở thành mảnh đất màu mỡ cho quân thánh chiến. Vấn đề nằm ở chỗ Libya quá gần với châu Âu về mặt địa lý và không ai kiểm soát vùng sa mạc Sahara rộng lớn. Sau vụ đại sứ Hoa Kỳ tại Benghazi bị ám sát năm 2012, Washington rút lui khỏi điểm nóng này.

Nhưng sự bành trướng của tổ chức Nhà nước Hồi giáo tại Libya đã buộc Mỹ năm ngoái phải can thiệp trở lại để giữ được thành phố Syrte. Từ đó tới nay, quân đội Hoa Kỳ liên tục tiến hành các chiến dịch không kích và tấn công đánh trúng mục tiêu.

Tác giả bài báo ghi nhận cho dù tổng thống Trump có muốn phủi tay với Libya nhưng vì chiếm một vị trí chiến lược cả về mặt quân sự lẫn dầu hỏa, Washington không dễ để cho Matxcơva lấp vào chỗ trống trên quê hương Kadhafi. Sớm muộn gì Libya cũng sẽ là hồ sơ cần được ông Trump để mắt đến.

Tình huống tại Yemen rối ren không kém. Là quốc gia nghèo nhất trong khối các nước Ả Rập, Yemen từ năm 2011 bị chia rẽ giữa miền bắc ủng hộ tổng thống Ali Saleh, liên tục cầm quyền từ hơn ba thập niên, lại chịu ảnh hưởng của Iran, và ở phía nam Yemen, là phe được Ả Rập Xê Út yểm trợ.

Năm 2014 phe Houthi trung thành với tổng thống Saleh chiếm được thủ đô Sanaa và cảng Aden, cánh cổng mở ra Hồng Hải. Tháng 3/2015 Ả Rập Xê Út dẫn đầu liên quân quốc tế gồm 10 nước Hồi giáo theo hệ phái Sunni để giành lại Sanaa. Anh, Pháp, Mỹ hậu thuẫn cho Liên minh Ả Rập. Lợi dụng tình hình tranh tối tranh sáng, các tổ chức Hồi giáo cực đoan, như Aqpa (chi nhánh của Al Qaeda trong vùng) hoạt động mạnh không kém Daech. Năm ngoái Mỹ trực tiếp can thiệp vào chiến sự Yemen, qua nhiều kênh : hỗ trợ hậu cần cho không quân Ả Rập Xê Út, điều tàu chiến đến Địa Trung Hải và dùng máy bay không người lái tấn công các tổ chức thánh chiến tại Yemen. Vấn đề nằm ở chỗ, liên quân các nước Ả Rập đang sa lầy tại Yemen và Mỹ chưa thể nhanh chóng khép lại mặt trận này.

Cuối cùng, với Somalia, về mặt chính thức Hoa Kỳ đã rút khỏi vùng đất này từ năm 1993 sau vụ đặc nhiệm Mỹ thất bại nặng nề ở Mogadishiu. Trên thực tế, thời gian gần đây Washington đã kín đáo trở lại mảnh đất này, mở màn « một cuộc chiến bí mật » chống các phong trào Hồi giáo cực đoan như Al Chebab, thề trung thành với Al Qaeda.

Năm 2016 có từ hai đến ba trăm đặc nhiệm Mỹ cùng với lực lượng quân sự Kenya, Ouganda, và Somalia mở ba đợt tấn công Al Chebab. Nhưng dù dưới hình thức nào, khi đã lao vào cuộc, Washington khó có thể rút lui khỏi Somalia mà không sợ để cho khu vực mang tính chiến lược về mặt giao thương hàng hải này biến thành địa bàn của Al Qaeda ở châu Phi.

Liệu Donald Trump thật sự muốn chiến tranh?

Tổng thống Mỹ Donald Trump tại sân bay quốc tế Palm Beach, Florida, ngày 13/04/2017.

Thông tin tấn công Syria được đích thân ông Donald Trump thông báo cho vị khách mời đặc biệt Trung Quốc Tập Cận Bình, lúc đó đang thưởng thức món tráng miệng “bánh sôcôla ngon nhất mà chị (phóng viên của Fox Business) chưa từng thấy bao giờ”. 59 tên lửa hành trình được phóng từ hai tầu khu trục nhắm vào Syria. Chủ tịch Tập Cận Bình bất động khoảng 10 giây, sau đó yêu cầu người phiên dịch nhắc lại. Ông Tập hiểu đó là một ngụ ý cảnh báo : Mục tiêu tiếp theo có thể là Bắc Triều Tiên.

Là người luôn phản đối mọi can thiệp vào Syria và dường như dửng dưng với số phận của Bachar Al Assad, tổng thống Trump bỗng nhiên quay ngoắt 180 độ. Từ một người theo chủ nghĩa biệt lập, không muốn là “sen đầm” của cả thế giới, ông trở thành người theo khuynh hướng can thiệp. Thường xuyên chỉ trích NATO và các đồng minh châu Âu, ông lại trở nên ôn hòa hơn từ khi vào Nhà Trắng. Danh sách các “đe dọa” của ông Trump còn dài, như hồ sơ hạt nhân Iran, chuyển trụ sở sứ quán Mỹ tại Jerusalem, rời khỏi thỏa thuận tự do mậu dịch Bắc Mỹ Alena… thế nhưng, ông vẫn chưa làm gì cả.

Theo nhận xét của Philip Gordon, cựu cố vấn trong chính quyền Obama, “cách hành động của ông Trump cho thấy ý định công bố bất kỳ quan điểm nào, miễn là phù hợp với thời điểm đó và phục vụ lợi ích chặt chẽ của ông trong ngắn hạn, nên ông ấy không cảm thấy chút đắn đo khi đổi ý”.

Tuần báo Le Point cho rằng ông Donald Trump từng “phá” các quy ước hay nghi thức ngoại giao. Ông không đọc báo cáo của quan chức ngoại giao, nên liên tục mắc sai lầm với các đồng minh, như cúp ngang điện thoại với thủ tướng Úc, không bắt tay thủ tướng Đức trước các nhà báo…

Trong thời gian vận động tranh cử tổng thống, ứng cử viên Trump hứa làm cuộc cách mạng đối với chính sách đối ngoại. Nhưng khi đặt chân vào Phòng Bầu Dục, ông phải dàn xếp theo thực tế.

Ví dụ cụ thể là trong cuộc điện đàm với tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn vào tháng 12/2016, tổng thống tân cử lúc đó cho rằng phải xem lại chính sách một nước Trung Hoa duy nhất. Ngay lập tức, ông Tập Cận Bình tức giận và từ chối nói chuyện. Cuối cùng, Nhà Trắng phải ra thông cáo chấp nhận yêu cầu của Bắc Kinh. Tương tự với Nga, chính quyền tổng thống Trump buộc phải giữ khoảng cách với điện Kremlin vì những cáo buộc Matxcơva can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ. Cuộc tấn công Syria dội thêm gáo nước lạnh vào quan hệ Washington và Matxcơva.

Dù sao, theo Le Point, chính sách đối ngoại của Donald Trump dần phù hợp với quy ước hơn. Vị cố vấn dân tuý Stephen Bannon bị gạt khỏi Hội Đồng An Ninh Quốc Gia. Tướng Micheal Flynn, người cực đoan nhất trong Hội Đồng An Ninh Quốc Gia, bị thay thế bằng tướng Herbert McMaster, người gần với đường lối truyền thống của đảng Cộng Hòa và ủng hộ duy trì các quan hệ đồng minh và tự do mậu dịch…

Những thay đổi của tổng thống Mỹ khiến các nhà ngoại giao châu Âu an tâm hơn. Ông Donald Trump từng ủng hộ Brexit, nghi ngờ Liên Hiệp Châu Âu, nhưng dưới sự ảnh hưởng của cố vấn Bannon. Dường như sự nghi kị bớt dần đi vì thủ tướng Đức Angela Merkel cũng như nhiều lãnh đạo châu Âu khác đã bỏ khá nhiều thời gian để ca ngợi với tổng thống Mỹ những giá trị của Liên Hiệp Châu Âu.

Tuy nhiên, cảm giác không chắc chắn vẫn còn đó. Tổng thống Mỹ sẽ giải quyết loạt khủng hoảng sắp diễn ra như thế nào, mà bắt đầu từ Bình Nhưỡng? Vẫn giữ bản chất khoa trương, ông nói với Financial Times : “Nếu Trung Quốc không giải quyết vấn đề Bắc Triều Tiên, chúng ra sẽ làm”. Nhưng làm như thế nào, thì ông lại không đưa ra bình luận.

Syria : Liệu Trump đã vượt quá giới hạn?

Khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết” không còn tính thời sự. Khi tấn công vào một sân bay tại Syria, tổng thống Mỹ đảm nhận vai trò một nhà chỉ huy quân sự, song cũng đối mặt với nguy cơ leo thang không kiểm soát được. Tuần báo Courrier international tổng hợp nhận định từ một số báo quốc tế xung quanh sự kiện này.

Theo tờ The Atlantic (Washington), khi đưa ra những quyết định tấn công Syria, ông Trump có lẽ cảm thấy phải hành động để bảo vệ hình ảnh cứng rắn của mình. Còn Matxcơva nên nắm lấy cơ hội Mỹ quay lại Syria để thoát khỏi ngõ cụt tại đây, theo nhận định của một chuyên gia Đông Phương học trên tờ Vedomosti (Matxcơva).

Khi cộng đồng quốc tế không còn yêu cầu tổng thống Bachar Al Assad ra đi, Damas cho tiến hành tấn công hoá học thường dân, vì cho rằng sẽ không bị trừng phạt như đã từng làm năm 2013 vì đã có Nga bảo trợ. Song với tờ L’Orient-Le Jour (Beyrouth), Bachar Al Assad đã tính lầm. Hoa Kỳ ngay lập tức đổi thái độ, lại đặt việc tổng thống Syria ra đi là ưu tiên hàng đầu. Còn Donald Trump thì không ngần ngại gọi Bachar Al Assad là “kẻ sát nhân”.