“Bởi thế, để có thể cải tiến trào lưu ‘văn hóa tử vong’ hết sức nguy hại này, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II, vào ngày 27-6-1998, đã chia sẻ với các vị giám mục Hoa Kỳ sang Rôma đợt 9 dịp ad limina của các ngài, đã nêu lên giải pháp (xem lại phần đầu của cùng bài Đức Thánh Cha nói đây trong cuốn sách này ở trang 233-241) như sau: 

 

·        “Trong việc giảng dạy chân lý về lương tâm và mối liên hệ nội tại của nó với chân lý luân lý, qúi huynh sẽ phải đương đầu với một trong những mãnh lực cả thể trong thế giới hiện đại. Thế nhưng, nhờ đó, quí huynh mới đang cống hiến cho thế giới tân tiến này một việc phục vụ cao cả, vì quí huynh sẽ nhắc nhở cho thế giới về nền tảng duy nhất có thể bảo tồn văn hóa tự do: đó là điều mà Các Vị Lập Quốc của quí huynh gọi là các chân lý ‘minh nhiên’ (self-evident)…

 

“Phẩm vị nội tại và những quyền lợi căn bản bất khả xâm phạm của chúng ta không phải là kết qủa của việc xã hội đồng ý chung: chúng có trước tất cả mọi cuộc trưng cầu dân ý xã hội nữa và còn cung cấp cho những qui định thấy được tính cách hợp lý của các cuộc trưng cầu dân ý ấy. Lịch sử của thế kỷ 20 này là một cảnh giác nghiêm nghị về các sự dữ gây ra bởi sự kiện con người bị suy giảm đến mức độ thành đồ vật bị quyền lực tham lam vị kỷ hay những luận lý ý hệ lạm dụng …

 

“Việc sống còn của một nền quân chủ riêng biệt nào đó chẳng những tùy thuộc ở cơ cấu tổ chức của nó mà còn ở một lãnh vực lớn lao hơn nữa là tinh thần gợi hứng và thấm nhập đường lối của nó vào việc lập pháp, hành pháp và tư pháp. Tương lai của một nền dân chủ thực sự lệ thuộc vào thứ văn hóa có khả năng làm nên những con người nam nữ sẵn sàng bảo vệ một số sự thật và giá trị.

 

“Nếu không có một tiêu chuẩn khách quan để phán quyết giữa các ý niệm khác nhau về sự thiện chung cũng như riêng thì các thể chế dân chủ bị giảm xuống thành một cuộc tranh giành quyền lực sống sượng. Nếu lề luật thuộc hiến và lập pháp không dựa vào lề luật luân lý khách quan là các nguyên lý đệ nhất của công lý và bình đẳng, là bởi vì các nguyên lý này đã trở thành những vấn đề thuộc ý kiến riêng tư.

 

“Không khí của trào lưu luân lý tương đối thì không xứng hợp với nền dân chủ. Thứ văn hóa này không thể đáp ứng các vấn đề căn bản cho một cộng đồng chính trị dân chủ: ‘Tại sao tôi phải coi đồng hương của tôi bình đẳng như tôi?’; ‘Tại sao tôi phải bảo vệ quyền lợi của người khác?’ ‘Tại sao tôi phải hoạt động cho công ích?’. Nếu các chân lý luân lý không được công khai tuyên nhận như thế thì không thể nào có dân chủ được (xem Thông Điệp Rạng Ngời Chân Lý, đoạn 101)”.

 

(tuần san L’Osservatore Romano, ấn bản Anh ngữ, 1-7-1998, đoạn 5 và 6)

 

 

Về “ánh sáng sự sống” thực sự đã chiếu soi bóng tối “văn hóa tử vong” trong thời đại văn minh của con người trước ngưỡng cửa của ngàn năm thứ ba đây cũng như mãi mãi sau này, phải kể đến Thông Điệp “Rạng Ngời Chân Lý” của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II ban hành ngày Lễ Chúa Biến Hình trên núi 6/8/1993. George Weigel, Tác giả cuốn “Witness to Hope” (Cliff Street Books, 1999, trang 686-695), người viết về cuộc đời của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II, đã phân tích thời cuộc liên quan đến văn hóa hiện đại theo “ánh sáng sự sống” của bức thông điệp Veritatis Splendor  “Rạng Ngời Chân Lý” này rất sâu sắc và chính xác như sau.

 

·        “Công Đồng Chung Vaticanô II đã có ít thời gian để bàn đến vấn đề thần học luân lý. Tuy nhiên, cho dù Công Đồng có tương đối hơi thiếu chú trọng đến chủ đề này đi nữa, cũng có lúc nhiều người đã đồng ý với nhau là cần phải canh tân lại khoa thần học luân lý. Có một ít vấn đề xẩy ra sau Công Đồng đã làm phát sinh nỗi nóng lòng này và đã gây ra việc bàn cãi công khai như là chiều hướng của việc canh tân ấy.

 

“Đối với không ít các nhà thần học, linh mục và giám mục, việc buộc phải dùng các cuốn cẩm nang để dạy khoa thần học luân lý ở các chủng viện Công giáo, cũng như ở các phân khoa thần học cao cấp, là điều quá đáng. Việc liên hệ của thần học luân lý với thần học tín lý và tu đức cũng bị suy giảm đi, như việc nghĩ đến đời sống luân lý không dính dáng gì tới ý nghĩ của Giáo Hội về sự sống mới của ân sủng trong Chúa Giêsu Kitô cũng vậy. Điểm đối chiếu chính yếu của khoa thần học luân lý thời tiền Công Đồng là Mười Điều Răn chứ không phải là Bài Giảng Trên Núi – nói như thế không phải cho rằng Thập Điều sai, mà là cấp trật hợp pháp của nó phải được nhìn trong mối tương quan Kitô giáo chuyên biệt. Người ta nghĩ rằng các Mối Phúc Thật và Mười Điều Răn cần phải được liên kết lại với nhau. Đời sống luân lý phải được tái nhận thức như là một sự sống lớn lên trong phúc đức, những yếu tố làm cho chúng ta xứng đáng với định mệnh của mình, tức là xứng đáng với sự sống đời đời trong ánh sáng và tình yêu của Thiên Chúa Ba Ngôi Chí Thánh.

 

“Khoa thần học luân lý thời tiền Công Đồng cũng gặp phải những khó khăn kiến thức đối với quan niệm về tự do của con người. Bởi thế, đời sống luân lý có khuynh hướng được phác họa như là một cuộc đối chọi giữa ý muốn của tôi với ý muốn của Thiên Chúa, nên trong mọi trường hợp vẫn xẩy ra vấn đề là ‘Tôi có thể làm tới đâu trước khi tôi bị bó buộc phải làm theo ý muốn có quyền hơn tôi?’ Ân sủng, nguyện cầu và ơn Chúa Thánh Thần soi sáng cho linh hồn tất cả đều đóng một vai trò tầm thường, thậm chí bị quên lãng, nơi những gì được các cuốn cẩm nang thần học luân lý tiền công đồng có chiều hướng phác tả như là một cuộc đấu lộn khủng khiếp giữa ý muốn của tôi với các mệnh lệnh của Thiên Chúa.

 

“Công Đồng kêu gọi phát triển khoa thần học luân lý Công giáo được hoàn toàn bảo đảm. Cuộc tranh luận bùng lên sau Công Đồng Chung Vaticanô II đã bàn đến bản chất của vấn đề phát triển này, cũng như đến các mối liên hệ của nó với các nguồn thần học luân lý Công giáo trong Thánh Kinh, theo các Giáo Phụ xưa kia và theo Thánh Tôma Aquinas. Các đấu thủ thường được phác họa thành hạng ‘cấp tiến’ và ‘bảo thủ’. Những vấn nạn được tranh cãi càng sâu xa và hào hứng thì càng tỏ ra cho thấy các nhãn hiệu ấy.

 

“Tính cách luân lý của một tác động phải được phán đoán chính yếu bởi đặc tính của chính tác động ấy, hay bởi việc tính toán căn cứ vào các ý hướng của con người và các thành quả của tác động? Mối liên hệ giữa việc quyết định căn bản được Kitô hữu tỏ ra trong việc chọn lựa Chúa Kitô  – ‘một chọn lựa nồng cốt’ theo một số nhà thần học hậu công đồng – với những tội đặc biệt mà tất cả mọi Kitô hữu vấp phạm trong cuộc sống Kitô hữu của mình là gì? Có chăng một ‘lề luật’ luân lý được ghi khắc nơi bản tính con người và trong cơ cấu lựa chọn về luân lý, một việc lựa chọn có thể nhờ lý trí biết được? Có chăng một số tác hành, tự bản chất của mình, là sự dữ theo nội tại, ở bất cứ lúc nào và ở bất cứ nơi nào, không hề có luật trừ? Phải chăng tự do là một đặc tính luân lý trung dung của ý muốn, có khả năng gắn bó mình một cách thân tình với bất cứ một đối tượng nào? Hay phải chăng tự do phải được hiểu là một thứ tự do tuyệt hảo, như phương tiện giúp cho con người lớn lên trong sự thiện nhờ việc họ chọn lựa sự thiện?

 

“Trong cuộc đối chọi với ý nghĩa của tự do, việc người Công giáo bàn cãi về thần học luân lý đã chạm phải một số vấn nạn từng được sôi nổi tranh luận về đời sống công cộng ở vào cuối thế kỷ 20 này. Thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor được chính thức viết cho các vị giám mục thuộc Giáo Hội Công Giáo và nhằm mục đích phác họa cái khung sườn cho việc phát triển cho một nền thần học luân lý Công giáo chuyên chính. Thế nhưng, thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor không phải là một thông điệp tầm thường, hay thậm chí là việc Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II tỏ ra mạnh mẽ nhập cuộc nội chiến với các nhà thần học luân lý Công giáo. Trái lại, cần phải đọc thông điệp này như là một nhắc nhở cho con người nam nữ về nét cao cả của một sự thật cần họ phải sống hòa hợp với, cũng là một sự thật giúp cho họ đạt thành định mệnh của họ, ở vào giây phút quyết liệt trong việc Đức Giáo Hoàng tìm kiếm một chủ nghĩa nhân bản mới.

 

“Thông Điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor không phải chỉ được viết cho các người Công giáo mà thôi, cũng không phải là việc Đức Giáo Hoàng muốn khiển trách thành phần tội nhân cố ý làm theo ý riêng của họ. Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II cũng có kinh nghiệm làm mục tử trong việc thấy rằng những cái hư hỏng thuộc cuối thời điểm thế kỷ 20 này có một cái gì đó rất mới mẻ. Chúng không phải chỉ nguyên là câu truyện thành Sôđôma và Gômôra, như Sách Khởi Nguyên thoáng cho thấy. Có một cái gì đó mới lạ ở vào giai đoạn cuối thế kỷ 20 này, ngoại trừ người thất học không có khả năng làm cho nhau thấy được cảm quan về luân lý.

 

“Những cuộc tranh luận ở vào sát thời điểm thế kỷ 21 ấy cho thấy những gì con người rất thường hay bị lẫn lộn hết sức. Con người không đồng ý với nhau về ý nghĩa lẫn lộn của những từ ngữ như ‘đúng’ và ‘sai’, ‘nhân đức’ và ‘nhiệm vụ’. Điều nhóm này cho là ghê tởm thì lại là nhân quyền của nhóm kia. Điều được một số người coi là nhân đạo thì lại bị những người khác cho là việc lợi dụng để sát nhân. Khi xẩy ra những vụ tranh cãi về luân lý thì thế giới tân tiến rất thường hay tỏ ra thái độ cóc cần xưa kia của quan Phongxiô Philatô qua câu vấn nạn cho xong của ông: ‘Chân lý hả? Chân lý là cái gì?’ (Jn 18:38). Philatô, cũng như nhiều người tự cho mình là tân tiến, nghĩ rằng vấn nạn nêu lên đó là việc để giải quyết cho xong một cuộc tranh cãi. Theo thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor thì Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II cho đó mới chỉ là bước khởi đầu mà thôi.

 

“Cái quan niệm tuyên truyền rằng, người ta có thể sống tự do mà không cần dựa vào các sự thật về luân lý bó buộc, đó là một đặc tính có một không hai của đời sống hiện đại. Từ Núi Sinai (nơi mà Mười Điều Răn được hiểu là những điều kiện luân lý cho dân Yến-Duyên được sống tự do) đến Bản Tuyên Ngôn Độc Lập của Hiệp Chủng quốc (làm cho người Hoa Kỳ tuyên bố mình là một nước độc lập căn cứ vào những sự thật luân lý ‘hiển nhiên’), con người đã từng hiểu rõ ràng là tự do và chân lý có rất nhiều liên hệ với nhau. Điều này không còn nữa. Tự do không dính liền với sự thật đã đi theo một đường hướng không hề luyến tiếc gì cả. Tách khỏi sự thật, tự do trở thành một môn bài hành quyền, và môn bài cho phép hành quyền này là cớ để tự do bung thoát. Sự thật về luân lý không được công nhận làm cho con người chỉ biết sống theo chủ trương ý-muốn-quyền-lực của mình. Do đó đã gây ra tình trạng chao đảo lộn xộn. Và vì con người sợ bị chao đảo lộn xộn nhất, nên họ sẽ tiến tới chỗ sử dụng những xiềng xích tàn bạo để đem lại trật tự cho cuộc sống xã hội. Tự do thoát ly sự thật nó trở thành một kẻ tử thù của chính bản thân mình.

 

“Tuy nhiên, cái tư tưởng cho rằng mọi người được quyền tạo nên cho mình một sự thật riêng – tức là điều ‘đối với tôi’ là đúng – lại trở thành một yếu tố chủ chốt trong việc lẫn lộn về luân lý hiện đại. Cái sai lệch thời tân tiến hay ‘hậu tân tiến’ về khuynh hướng lòng thòng này, gây ra bởi việc cho rằng mọi thể chế về luân lý là một cấu trúc theo văn hóa ‘được lưu truyền lại’. Tôi được phép nghĩ rằng, tôi có quyền định giá tự do và cái ‘tự do’ đó có một ý nghĩa khách quan. Nghĩ như thế, theo các lý thuyết gia thời hậu tân tiến, là tôi đang đánh lừa mình, vì quan niệm về ‘tự do’ của tôi là một quan niệm ‘đóng khung theo văn hóa’, như người ta cho rằng hy sinh đứa con là một tư tưởng cao cả vậy.

 

“Chống lại với những bại hoại ấy nơi màn thảm kịch luân lý về thân phận con người, trong thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II đã nhấn mạnh là chúng ta thực sự có tự do và tự do của chúng ta là điều kiện cho bất cứ một ý tưởng nghiêm chỉnh nào về ‘luân lý’. Đồng thời Đức Giáo Hoàng cũng lập luận rằng, tự do có sẵn một bộ phận, một năng lực làm phát sinh ra nơi mọi người một ước vọng hướng đến thiện hảo và tuyệt hảo. Thông Điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor mở đầu bằng một bài suy niệm dài của Đức Giáo Hoàng về đoạn Phúc Âm thuật lại câu truyện con người trẻ giầu có đến cùng Chúa Giêsu mà hỏi: ‘Lạy Thày, tôi phải làm gì để được sự sống đời đời?’ (Mt 19:16). Qua các thế kỷ, nhiều nhà dẫn giải Công giáo đã cho con người trẻ giầu có này như là một đứa con trai đi tìm ơn gọi làm linh mục. Đối với Đức Gioan Phaolô II thì anh ta cũng như Mọi người, ở chỗ nêu lên một vấn nạn ám ảnh, cũng là một vấn nạn làm phấn khởi, mọi cuộc sống của con người – đó là tôi phải làm điều thiện nào để hoàn thành định mệnh đời đời của tôi?

 

“Với những ai không công nhận là yếu tính nơi hoàn cảnh của con người tân tiến là tính cách đa diện của nó, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II cho họ biết rằng, quí vị đúng đấy – đó chính là lý do tại sao chúng ta phải suy nghĩ kỹ lưỡng hơn về những khả dĩ của các sự thật luân lý, cũng như về mối liên hệ của những sự thật này với việc sống theo tự do. Hơn thế nữa, Đức Giáo Hoàng còn cho việc trao đổi công khai chính đáng về những vấn đề này là một khả dĩ thực sự. Trong chiều hướng kiến thức bị chi phối bởi tương đối thuyết, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II đã nêu lên những chủ trương đáng kể trong thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor, bằng việc nhấn mạnh là có một lề luật luân lý phổ quát sẵn có nơi thân phận con người – một thứ lề luật làm ‘văn phạm’ cho cuộc trao đổi về vấn đề luân lý quan trọng giữa dân chúng của các nền văn hóa khác nhau cũng như của những kinh nghiệm sống khác nhau. Đức Giáo Hoàng còn thêm, việc hiểu biết về căn gốc của đời sống luân lý này nơi bản tính chung của con người là nền tảng để có thể xây dựng một thứ nhân bản mới có khả năng bảo vệ phẩm vị con người.

 

“Việc nhất trí của bức thông điệp về sự kiện có những hành động tự nó là xấu (vì, theo từ ngữ chuyên môn, có ‘những qui tắc luân lý bất miễn trừ’) cũng đã đưa người đọc vượt ra ngoài những cãi cọ có tính cách học giả để đi vào những vấn đề công cộng khẩn trương. Đối với lập luận cho rằng, những hành động bối rối không biết phải làm sao có thể được biện minh bằng những thành quả của chúng, hay được căn cứ vào sự kiện có nhiều điều lành hơn dữ bởi đó mà ra, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II nhấn mạnh rằng, người ta không bao giờ được làm điều dữ để đạt điều thiện. Cũng thế, đối với chủ trương rằng không một hành động nào, nơi nó và bởi nó, là xấu ở bất cứ nơi đâu và bất cứ lúc nào, Vị Giáo Hoàng liệt kê ra những hành động sát nhân, tàn sát, nô lệ, mãi dâm, buôn bán phụ nữ cùng trẻ em, và phá thai bao giờ cũng là những sai lầm trầm trọng, vì tự bản chất của mình, chúng gây tai hại nặng nề cho nạn nhân cũng như cho chính ngay cả can phạm nữa.

 

“Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II cũng tấn công cả lập luận cho rằng tính cách tế nhị về mục vụ đòi phải giảm bớt phán đoán nghiêm thẳng đối với thực tại của sự dữ cũng như đối với những tác dụng của nó liên quan đến sự phức tạp nơi đời sống của mỗi một con người. Các thứ thần học luân lý theo ‘thành quả thuyết và ‘cân xứng thuyết’ có thể đã được các mối quan tâm mục vụ chân chính khơi dậy. Thế nhưng, việc các thứ thần học này chú trọng nhiều đến ý hướng và thành quả đã làm xoay hướng bản chất luân lý của những hành động riêng biệt, cũng như làm xoay hướng cách thức chúng hình thành nên đặc tính của những người thực thi hành động riêng biệt ấy. Kết quả trông thấy là chúng càng gây ra khó khăn hơn trong việc bác bỏ sự dữ chủ yếu ở một thế kỷ đã bị sẹo vết bởi những hậu quả yểu tử và bầm dập của nó.

 

“Đức Giáo Hoàng cũng lập luận rằng, việc công nhận  thực tại luân lý đối với những hành động tự chúng là xấu có những ngụ ý chung quan trọng đối với một xã hội tự do.

 

“Loài người chênh lệch với nhau rõ ràng nơi các khả năng về thể lý, tâm trí và thẩm mỹ, thế nhưng, quyền bình đẳng của tất cả mọi người trước luật lệ vẫn là một nguyên tắc rường cột của thể chế dân chủ. Làm sao chúng ta có thể làm cân đối tình trạng hiển nhiên bất bình đẳng với việc chúng ta dấn thân hoạt động cho quyền bình đẳng về pháp lý và chính trị? Câu giải đáp của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II nằm ở nơi quan niệm trách nhiệm luân lý bình đẳng. Khi công nhận là mọi người có trách nhiệm như nhau trước các qui tắc luân lý cấm làm sự dữ có bản chất xấu là một nền tảng vững chắc nhất trong việc bảo vệ nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật. Cũng có thể nói tương tự như thế đối với việc bảo tồn một xã hội dân sự thiết yếu cho đời sống chính trị dân chủ. Những mối liên kết thân hữu dân sự càng được hình thành an toàn hơn, nhờ cảm quan đối với những bó buộc hỗ tương về luân lý phát xuất từ những tiêu chuẩn luân lý được chấp nhận, hơn là từ những bó buộc thuần tính cách giao kèo với nhau. Các thứ thần học luân lý Công giáo hậu công đồng hạ giá hay thực sự chối bỏ tầm quan trọng của các hành động tự nó là xấu đã vô tình làm vững mạnh thêm những khuynh hướng văn hóa tương đối của vấn đề ‘tôi làm theo kiểu của tôi’. Những bàn luận mập mờ về đời sống luân lý theo chủ trương riêng của mình, tức những thứ thần học luân lý như thế cũng chẳng giúp gì vào việc tái kiến tạo những nền tảng luân lý cho một xã hội tự do và đạo hạnh.

 

“Cũng có những trớ trêu thê thảm về luân lý thần học trong thời sử Công giáo hậu công đồng đã được thông điệp Rạng Ngời Lý Veritatis Splendor trực tiếp đối diện.

 

“Nhiều nhà thần học luân lý Công giáo, thành phần mạnh mẽ phê bình chỉ trích những ‘cuốn cẩm nang’ thời tiền công đồng vì tính cách cứng ngắc và luật phép của chúng, chưa bao giờ thực hiện một cuộc dứt khoát hẳn với tính chất cứng ngắc và pháp lý ấy – tức là với tính cách đồng nhất giữa tự do và ý muốn, cũng như với tính cách phản nghịch nhau giữa lề luật và tự do phát xuất từ ý nghĩ về đời sống luân lý như là một cuộc đối chọi giữa ý muốn Thiên Chúa với ý muốn của tôi. Cái vấn nạn căn bản có chiều hướng sai lạc vẫn còn nguyên – ‘Tôi có thể được phép làm tới đâu?’. Một số tân thần học gia về luân lý, bằng việc lái tâm điểm của cơ cấu luân lý từ tác động luân lý sang ý hướng của tác nhân cũng như sang thành quả của hành động, đã hạ thấp cái ngãng trở luân lý Công giáo xuống khi cho rằng, đúng thế, ‘các bạn có thể đi xa hơn nữa’. Thế nhưng, điều này đã làm cho đời sống luân lý tuôn trôi đi mất cái thảm kịch cũng như những công trạng vốn có của nó, và đã không giải quyết được vấn nạn thuộc tâm thức về tự do cũng như về mối liên hệ của nó với sự thật và sự thiện.

 

“Có nới lỏng hơn bản văn của các cuốn cẩm nang nặng về luật phép cũng không thể coi đó là đã thực hiện được một cuộc cải tiến chính yếu nơi ý nghĩ của Công giáo về đời sống luân lý. Bức thông điệp cho rằng cuộc canh tân khoa thần học luân lý sẽ xẩy ra ở chỗ lấy lại và phát triển tư tưởng là tự do được lý trí hướng dẫn phải hướng về sự thật và phải nên trọn nơi sự thiện – nơi các mối phúc thật – của việc thăng hoa con người, chứ không phải nơi việc thắng được một ít lần đối chọi nhau trong cuộc tranh đấu giữa ý muốn giằng co quyết liệt giữa Thiên Chúa và tôi.

 

“Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II kết luận là, sự thật về thảm kịch của đời sống luân lý cũng như về tự do được tỏ hiện qua gương mẫu của những ai sẵn sàng chết đi hơn làm những gì họ biết là sai trái. Chứng từ của các vị tử đạo là một đối thủ dũng mãnh nhất chống lại chủ trương cho thấy rằng phẩm vị của tự do là làm mọi sự theo như ý của mình. Vị tử đạo dạy cho chúng ta bài học tự do thực sự là một cái gì đó riêng tư và là một cái gì đó thực sự giải thoát khi nó tìm kiếm sự thiện và từ bỏ sự dữ, cho dù con người có phải chết đi nữa. Không phải ai cũng được kêu gọi để trở thành một vị tử đạo. Nhưng mọi người đều được kêu gọi để làm chứng nhân cho sự thật về luân lý, mà ‘chứng nhân’ là nguyên nghĩa của chữ ‘tử đạo’ vậy.

 

“Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II thoạt loan báo ý định nói đến ‘những vấn đề hoàn toàn và sâu xa hơn liên quan đến chính nền tảng của khoa thần học luân lý’ trong bức tông thư Thần Linh Chúa Spiritus Domini năm 1987, một văn kiện ban hành để kỷ niệm 200 năm qua đời của Thánh Anphôngsô Liguori, nhà thần học luân lý có tiếng tăm của thế kỷ 18. Thế là thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor đã có cả 6 năm để thực hiện.

 

“Việc hoàn thành bức thông điệp này đã phải chờ đợi cho cuốn Giáo Lý của Giáo Hội Công Giáo phát hành trước, một cuốn giáo lý được Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II ghi nhận trong bức thông điệp này là ‘chứa đựng giáo huấn về luân lý Kitô giáo được trình bày đầy đủ và mạch lạc’. Nếu muốn nhấn mạnh đến cả hai dự phóng thực hiện này thì cần phải trình bày một cách tích cực trọn vẹn kiến thức Công giáo về đời sống luân lý nơi cuốn Giáo Lý trước. Người ta nghĩ rằng như thế sẽ dọn đường cho những suy tư chuyên biệt sắc bén hơn về những nền tảng của lập luận luân lý, cho việc bình phẩm những khó khăn trở ngại nơi khoa thần học luân lý hiện đại, và cho việc phân giải mối liên hệ giữa các căn bản của luân lý Công giáo với cuộc khủng hoảng của nền văn hóa tân tiến.

 

“Việc sửa soạn cho thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor bao gồm một số ủy ban giáo hoàng. Trong tiến trình soạn thảo, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II đã bàn với các vị giám mục và các thần học gia khắp thế giới. Cũng dễ dàng thấy được ảnh hưởng của họ nơi bản văn đúc kết bức thông điệp. Việc bức thông điệp phê bình tư tưởng tự-do-là-ý-muốn và tư tưởng đề cao tự-do-trên-hết, là việc đi song song với việc làm của Servais Pinckaers, một tu sĩ Đaminh người Bỉ và là giáo sư luân lý thần học ở Đại học Fribourg nước Thụy Sĩ. Những trích dẫn dài căn cứ vào Thánh Âu-Quốc-Tinh và những đề tài theo Thánh Bonaventura cho thấy những khuynh hướng kỳ cựu của Đức Hồng Y Joseph Ratzinger. Bản chất của hành động luân lý cũng như việc khai sáng theo triết lý và thần học về các hành động ‘tự nó là xấu’ đã liên quan đến mối chú tâm của Tadeusz Styczén, SDS và Andrzej Szostek, MIC, là những bạn học của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II ở Đại học Công giáo Lublin. Cũng như bất cứ một văn kiện nào của Đức Giáo Hoàng, bức thông điệp này chắc chắn đã được ngài đem bàn với nhà thần học ở nội cung giáo hoàng là Georges Cottier, một tu sĩ Dòng Đaminh người Thụy Sĩ.

 

“Tuy nhiên Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor là một bức thông điệp của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô nhiều nhất, cả về tư tưởng cũng như hình thức. Phần thứ nhất của bức thông điệp, phần về việc Mọi người tìm kiếm sự thiện để được sự sống đời đời, là phần phản ánh những đề tài nhân loại học thảm khốc đã được Karol Wojtyla trình bày từ những ngày còn ở Sân Khấu Rhapsodic. Kinh nghiệm sống ở Lublin đã giúp cho ngài hiểu được những vấn đề chính trong cuộc khủng hoảng của triết thuyết về luân lý hiện đại. Việc ngài đối chọi với cộng sản đã làm cho ngài sâu xa thâm tín hơn rằng, bạo tàn là những gì bị con người, thành phần tự do tác hành theo lương tâm dưới sự hướng dẫn của các sự thật luân lý, phản kháng lại nhất. Từ cuối thập niên 1980, ngài đã khai triển đề tài về mối liên kết giữa sự-thật-và-tự-do là vấn đề quyết liệt cho tương lai của các thể chế dân chủ cũ cũng như mới. Bởi thế, tư tưởng cho rằng cần phải đọc thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor không phải như là một văn kiện thực sự của giáo hoàng, mà là như một sản phẩm pha phôi của ‘các nhà thần học Vatican’ khác nhau (theo như ý kiến của một số phê bình gia) là những gì không có lý. Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II là lực đẩy về tâm thức ở đằng sau sản phẩm bức thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor ấy. Còn có ý nghĩ cho rằng Đức Giáo Hoàng muốn khơi lên đặc sủng vô ngộ của mình trong bức thông điệp này, và Đức Hồng Y Ratzinger cần phải nói lên đặc sủng ấy, cũng là một ý nghĩ sai lầm, theo như chính Đức Hồng Y Ratzinger cho biết.

 

“Báo chí viết về bức thông điệp đã mạnh mẽ tiên đoán là Đức Giáo Hoàng sẽ tái xác nhận nền luân lý về tính dục Công giáo cổ thời, thật ra những vấn đề này lại ít khi được đề cập đến trong thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor; không hiểu tại sao các nhà tường thuật cứ thích tường trình là Đức Giáo Hoàng vẫn tiếp tục cho rằng tà dâm là sai quấy. Vào những tháng trước khi ban hành bức thông điệp đã có những suy đoán lan truyền cho rằng Giáo Hoàng ‘tuyên chiến’ với những vấn đề cấp tiến thần học, như thần học gia người Đức là Giáo sư Norbert Greinacher ở Đại học Tubingen đặt ra. Greinacher đã nói như thế theo các bản tường thuật ở Ý được căn cứ vào những tin tức lọt ra từ một bản thảo chắc ăn của bức thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor. Báo chí Công giáo Anh quốc còn làm cho các vấn đề bị lẫn lộn hơn nữa, khi tường thuật rằng ‘nền tảng của văn kiện này… là nguyên tắc về thẩm quyền của giáo hoàng’ – lời tường thuật này hoặc là coi thường hay cốù ý đọc sai đi tư tưởng của Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II về những vấn đề quyết liệt. Một tuần báo Công giáo Anh quốc khác cho rằng Đức Giáo Hoàng đã bị bắt buộc viết lại tất cả bức thông điệp vì có những phản ứng chống lại ‘bản thảo’ bị lộ. Vấn đề Đức Giáo Hoàng đang bàn đến những vấn nạn có tầm mức quan trọng quyết liệt đối với những xã hội tự do thì ít khi được nhắc đến nơi những nỗ lực trước khi ban hành bức thông điệp, để có thể thấy được rằng Đức Giáo Hoàng chỉ chọn lựa thành phần thần học gia nào thôi.

 

“Sau khi ban hành bức thông điệp, Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II đã thường xuyên nhận được phản ứng cả tích cực lẫn tiêu cực về văn kiện Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor. Thế giới thần học nói tiếng   Đức đã đặc biệt phê phán văn kiện này, cho rằng Đức Giáo Hoàng đúng nơi những gì Ngài bài bác, nhưng họ lại chủ trương rằng bức thông điệp không phê phán một thần học gia hữu trách nào đã viết hay dạy một lý thuyết riêng biệt về ‘giải pháp căn bản’ (tức là chiều hướng sống của một người là do thành quả về luân lý cao cả hơn là do một số những hành động riêng nào đó, bất kể là những hành động ấy có xấu đi nữa). Cũng có những lời phê phán tương tự như thế từ các thần học gia Hoa Kỳ. Charles Curan đã nói một cách thản nhiên rằng ‘bức thông điệp không phác họa hình ảnh thực sự của khoa thần học luân lý Công giáo ngày nay’. Lawrence Cunningham ở Viện Đại Học Đức Bà Notre Dame đã diễn tả Veritatis Splendor như là một ‘Humani Generis của thế hệ này’ và trách cứ là bức thông điệp cố áp đặt những quan điểm của một trường phái thần học duy nhất trên toàn thể Giáo Hội. Nicholas Lash ở Đại Anh quốc cũng trách cứ như vậy, nhưng ở đây là việc áp đặt ‘một trường phái duy nhất của triết thuyết luân lý’.

 

“Nhiều thần học gia phê phán về bức thông điệp lấy văn kiện này như là một nước cờ của giáo hoàng trong cuộc đấu chọi về quyền lực của kiến thức trong Giáo Hội. Nỗ lực của bức thông điệp là để làm kiên vững các nền tảng luân lý của một xã hội tự do, một nền tảng hầu như không được để ý đến gì cả. Phản ứng thần học Công giáo về việc bình luận đối với bức thông điệp cũng không nắm vững được việc Đức Giáo Hoàng cho thấy là vì khoa thần học luân lý ‘mới’ là một cái gì khác về luật phép nên nó đã bị bác bỏ thẳng tay. Việc phát triển thực sự về khoa thần học có thể sẽ bị trễ cơ hội, gây ra bởi những phản ứng hoàn toàn có tính cách chính trị đối với một bức thông điệp nhắm đến việc làm cho khoa thần học luân lý Công giáo nghĩ lại về sự thiện cũng như về phúc đức như là chân trời của cuộc sống luân lý.

 

“Một số thần học gia luân lý nổi tiếng bên Tin Lành và các triết gia luân lý người Do Thái có xu hướng đọc bức thông điệp này một cách nghiêm chỉnh, thậm chí một cách cảm mến hơn. Gilbert Meilaender ở Đại học Oberlin College, một người Tin Lành Luthêrô Hoa Kỳ, đã kết thúc bài bình luận trang trọng bằng những lời nói lên là ông ta ‘khó lòng nghĩ được rằng sẽ có một lời tuyên bố nghiêm cẩn tương đương nào khác về bản chất của luân lý thần học trong lúc này ở nơi tổ chức Tin Lành’. Mỉa mai thay, một khi các thần học gia Tin Lành muốn ‘bảo tồn những vấn nạn của Phong Trào Cải Cách cũng như trọng tâm của ngôn từ đức tin’ nơi thần học luân lý của mình thì họ đã phải thực hiện việc trao đổi với bức thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor. Hadley Arkes ở Đại học Amherst College lấy làm lạ lùng cho rằng, tại sao một vài thần học gia phê phán bức thông điệp đã không nắm được những gì đang xẩy ra nơi nền văn hóa hiện đại: ‘Trên hai mươi năm qua’, Arkes viết, ‘mọi người tài xế taxi đều biết rằng các viện đại học của chúng ta đã trở thành những chủng viện trong một niềm tin mới về chủ nghĩa luân lý tương đối’. Arkes còn thêm, đó là một tin rất buốn cho các thể chế dân chủ. Chúng ta đánh giá tự do của mình và tôn trọng tự do của người khác vì chúng ta hiểu mình và những người khác như là những tác nhân bình thường, có khả năng hiểu được đúng sai. Những gì thế giới tân tiến đã lãng quên và những gì Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II đã cố gắng lấy lại, đó là ‘mối liên hệ giữa tự do và nền tảng luân lý của nó’, một nền tảng được các chủ trương sống tự do công nhận và gắn bó.

 

“Cái khung sườn của bức thông điệp Rạng Ngời Chân Lý Veritatis Splendor cho việc khai triển khoa thần học luân lý Công giáo sẽ tiếp tục làm cho cuộc sống Công giáo trong thế kỷ 21, và có thể còn xa hơn thế nữa, được hình thành tốt đẹp. Thế hệ học giả trẻ ngày nay có được một loạt qui điểm đáng tin mà họ ưng ý. Hơn cả các vị giáo sư của mình, thế hệ trẻ này tỏ ra muốn vật lộn với đề bạt của bức thông điệp, đó là thế hệ thời công đồng của các thần học gia luân lý Công giáo phải tái xác nhận các qui lệ của luật phép luân lý trong một trò chơi bị hụt hẫng. Phản ứng đối với bức thông điệp, nhất là ở Bắc Mỹ, cho thấy là những triết gia và thần học gia Công giáo trẻ này sẽ tìm được những người cùng mình trao đổi, nơi các nhà tư tưởng Tin Lành và Do Thái, những người mà cộng đồng của họ đã thoạt nghiệm thấy được những hậu quả tàn hại của chủ nghĩa luân lý chủ quan và luân lý tương đối.