Cảm Nghiệm Chiêm Niệm là gì?

 

 

Tia sáng sự sống và sinh hoạt thường nhật cùng nhau sánh bước, một sự sống của thân tình và yêu thương: Áp dụng điều này vào mối liên hệ giữa mình và Thiên Chúa, qúi bạn sẽ có được một cảm nghiệm chiêm niệm thực sự. Trong việc trung thành yêu thương hằng ngày, dù bước đi với nhau hay với Thiên Chúa, chúng ta có lúc sẽ bị mù mịt, có lúc được sáng tỏ, “những giây phút cao điểm”, những lúc thân tình và hiệp thông. Tất cả đều là cảm nghiệm chiêm niệm.

 

Những giây phút chiêm niệm này thường xẩy ra ở đâu? Chúng ta có nhiều gương của các bậc thày chiêm niệm đã cảm nghiệm được Thiên Chúa nơi cảnh trí thiên nhiên diệu vợi: như Thánh Phan-Sinh Assisi, Thánh Bơ-Na Clairvaux và vị sư phụ  thời đại về Thiền là D.T. Suzuki, ít là một số tên tuổi như vậy. Thánh Phan-Sinh nổi tiếng với “Bài Ca Anh Mặt Trời”, cũng như với những câu truyện về việc ngài quở trách các bông hoa: “Hãy im đi! Hãy lặng tiếng! Hỡi các ngươi là kẻ nói với ta về Đấng Yêu Dấu của ta. Ta chịu hết nổi rồi!”.

 

Tới Thánh Bơ-Na, một nhà thần bí và là hồn sống của Dòng Xi-Tô thế kỷ 12, vị đã bị đè dưới cả một thế giới “nặng nề sự cao cả của Thiên Chúa” (theo lời của thi sĩ chiêm niệm mới đây là Gerard Manly Hopkins). Thánh Bơ-Na đã tâm sự cảm nghiệm của mình cho một người bạn thân như sau:

 

“Bạn hãy tin tưởng tôi như là một người từng trải thì bạn sẽ cảm nghiệm chiêm niệm nơi cây cối hơn là nơi các sách vở bạn từng đọc. Cây cối và sỏi đá sẽ dạy cho bạn những gì bạn không bao giờ nghe thấy nơi một vị sư phụ nào. Bạn nghĩ rằng bạn không thể hút mật từ tảng đá và chất dầu từ viên đá cứng nhất hay sao, núi non không thể nhỏ ngọt ngào và đồi nương không thể chảy sữa với mật hay sao; thung lũng không thể ngập đầy những bắp ngô hay sao? Nhiều điều đã xẩy đến với tôi tới độ tôi có thể cho bạn hay rằng tôi khó lòng mà cầm minh được đó”.

(Ep. 105. PL 182:242; tr. B.S. James,

The Letters of St. Bernard of Clairvaux;

London: Burn & Oates, 1958; Letter 107, p.156).

 

Cũng dễ thấy một con người như Thánh Bơ-Na, một đan sĩ chìm ngập trong cảnh trí thiên nhiên nơi một đan viện của thế kỷ 12, tìm kiếm và thấy được Thiên Chúa ở cái thế giới thiên nhiên chung quanh mình. Đan viện Xi-Tô được xây trong một thung lũng hoang vu ẩm thấp, bằng việc khởi công cho thoát đi các thứ bùn lầy. Nó là một sự thật cay cực song nó cũng đem  các đan sĩ xích lại gần với trái đất và với các yếu tố thiên nhiên. Để rồi, ngay trong tình trạng không quên được mảnh đất này, cũng như tình trạng khắc nghiệt nơi các yếu tố thiên nhiên đó, các đan sĩ đã nhận ra rằng Thiên Chúa đang nói với họ một cách mới mẻ và thân tình. Như Shakespeare có lần đã nói:

 

“Miệng lưỡi ở nơi cây cối,

Sách vở nơi những khe nước chảy,

Bài giảng ở nơi sỏi đá,

Và thiện hảo ở nơi mọi sự”.

(Shakesear, As You Like It. Act 2, Scene I).

 

Những lời này nói lên như thể Shakespeare đã hiểu được sứ điệp ấy. Hẳn rằng ông không lấy tư tưởng này của Thánh Bơ-Na. Oâng có thể đã chưa từng viếng thăm một đan viện nào, song ông cũng đã tự thấu hiểu. Chúng ta không biết nhiều về cuộc đời của ông, thế nhưng, chắc hẳn ông đã không phải là một kẻ xa lạ đối với cảm nghiệm chiêm niệm. Đó là lý do tại sao ông đã có thể uốn nắn nên những lời tinh khéo và sâu xa như vậy.

 

Các vị sư phụ về Thiền cũng sảng khoái tìm kiếm cảm nghiệm chiêm niệm nơi những yếu tố giản dị và tự nhiên trong cuộc sống. Theo lời của một trong những tác giả tôi ưa chuộng là D.T. Suzuki thì:

 

“Khi tâm trí bừng lên sốt sắng, người ta cảm thấy như có một cái gì đó, nơi mọi lá cây dương xỉ hoang dại và sỏi đá cứng cỏi, thật sự vượt trên tất cả mọi cảm nhận của con người, một cái gì đó nâng người ta lên thực sự ngang hàng với một cái gì siêu việt. Người ta được một khả năng đặc biệt để thấy được một sự cao cả nơi tất cả những thường tình trên thế gian, một cái gì đó vượt trổi trên tất cả tầm mức khối lượng. Họ dìm mình vào chính nguồn của việc sáng tạo, và ở đó, họ uống từ sự sống tất cả những gì sự sống này ban tặng. Họ không những trông thấy các sự vật bằng một cái nhìn, họ còn đi vào tận nguồn mạch của các sự vật nữa, và biết chúng ở chỗ mà cuộc sống của chúng ta được hình thành”.

(Suzuki and Fromn, Zen Budhism and Psychoanalysis;

New York: Harper, 1970, p.2.)

 

“Ở chỗ mà cuộc sống chúng ta được hình thành” này là một chỗ không còn chiều kích và là một giây phút không còn thời gian. Nó luôn luôn như vậy ở nơi nó gặp gỡ. Khi chúng ta bừng tỏ cảm nghiệm về chính “việc hiện hữu” thì tất cả mọi hình thái hiện hữu man vàn sẽ hợp lại thành một ca đoàn yêu thương. Không còn sợi cỏ hay cây dương xỉ hoang dại nào là quá ti tiểu nữa, cũng không còn giây phút nào quá bình thường mà không nhẩy múa theo vũ điệu yêu thương vẫn diễn tiến nơi mọi phần tử của trái đất, dù chúng ta có tỉnh táo để ý đến nó hay không. Chính việc hiện hữu của chúng là tất cả những gì chúng ta cần biết để vươn mình ra vô hạn.

 

Tôi tin rằng những “giây phút” này xẩy đến với hầu hết tất cả chúng ta. Chẳng hạn, bao nhiêu người đã cảm kích sâu xa khi thấy quang minh rạng đông bừng lên vào một buổi sớm, khi thấy nét ngây thơ vô tội nơi một em bé, hay khi thấy vẻ đẹp ngây ngất của tình yêu phối ngẫu? Trong cuốn Sự Hiện Diện của Thiên Chúa, Đức Hồng Y Jean Danielou đã trích lại lời của một người bạn nói về chồng bà: “Khi con ở cạnh nhà con, con hình như lúc nào cũng có cảm giác về Sự Hiện Diện thực sự của Thiên Chúa”. (Jean Danielou, The Presence of God, a translation of Le Sign du Temple by Walter Robert; London: A. R. Mowbray & Co. Ltd, 1958, p. 12.)

 

Trong cuốn Tha Thiết Với Các Ước Vọng của Mình Philip Sheldrake đã viết một đoạn cảm kích như sau:

 

“Mấy năm trước đây, tôi có giúp cho một ông lớn tuổi có gia đình cấm phòng. Trong khi cầu nguyện, ông ta chăm chú vào hình ảnh của viên thợ gốm ở những câu mở đầu chương 18 của Sách Tiên Tri Giêrêmia. “Phải, hỡi Nhà Yến Duyên ơi, như cục đất sét trong tay viên thợ gốm thế nào thì người cũng ở trong tay Ta như vậy”. Khi nhận mình là cục đất sét thì ông ta bỡ ngỡ thấy rằng ý nghĩ về bàn tay Thiên Chúa uốn nắn ông, nhất là tái tạo ông, hết sức là kinh hoàng. Chúng tôi đồng ý để cho ông trở lại với cùng đoạn Thánh Kinh này ở buổi cầu nguyện ngày hôm sau, xem ông có thêm soi động gì nữa chăng. Mặc dầu không sửa soạn trước, cũng không theo thể thức nguyện cầu bình thường của mình, ông ấy cảm thấy mình nhìn được bàn tay Thiên Chúa đang giang ra về phía ông. Oâng đã cố gắng một cách chân thành kêu mời Thiên Chúa hãy uốn nắn ông. Thế nhưng ông đã không thể nào làm được; ông cảm thấy hết sức run sợ.

 

“Khi ông diễn tả cho tôi nghe trong buổi nói chuyện ngày hôm sau thì ông đã từ từ bỏ cuộc, chỉ còn biết ngồi thừ ra đó, không còn nghĩ gì đến mình, đến nỗi sợ hãi của mình và đến Thiên Chúa nữa. Đột nhiên, hình ảnh bàn tay giang ra về phía ông lại xuất hiện. Tuy nhiên, trước khi cơn sợ có thể tái diễn, ông đã thấy được bàn tay của Thiên Chúa chính là bàn tay của vợ ông, bàn tay đã âu yếm chăm sóc cho ông nhiều lần trong cuộc sống hôn nhân dài của hai người. Đó là một kinh nghiệm hoán cải sâu xa về nhiều phương diện: tâm trạng sợ hãi hình ảnh Thiên Chúa đã rõ ràng chữa được  chứng bệnh hững hờ của ông đối với người vợ của ông. Nhờ đó ông đã hạ vũ khí bảo thủ xuống để mà tin tưởng người vợ của mình hơn. Tuy nhiên, cảm động nhất là khi người đó hiểu được rằng việc giao chạm của Thiên Chúa đã là tâm điểm cho tất cả khối tình yêu nhân bản của ông cũng như cho mối thân mật phái tính của ông”.

(Philip Sheldrake, Befriendling Our Desires;

Notre Dame, Indiana: Ave Maria Press, 1944, p. 70.)

 

Những giây phút cảm nghiệm chiêm niệm này xẩy ra cho tất cả chúng ta. Tôi xin chia sẻ một trong những “giây phút” bé mọn này, có thể là chủ quan, của tôi với qúi bạn. Tôi cảm thấy phấn khích làm điều này là vì lời của Thần Ra-Phiên nói với Tôbia: “Cần phải khôn ngoan giữ kín bí mật của nhà vua, thế nhưng, công việc của Thiên Chúa thì lại cần phải được công bố và phơi bày” (Tobit 12:7).

 

Cảm nghiệm chiêm niệm riêng của tôi có liên hệ sâu xa với các mầu nhiệm của đức tin Kitô giáo. Chính trong việc hiện thực của mối tình thân loài người của chúng ta đối với Thiên Chúa cũng như với Chúa Giêsu Kitô của chúng ta mà cá nhân tôi mới có thể xác định được “những giây phút cao độ nhất” của cảm nghiệm chiêm niệm nơi mình. Thế nên, nói đến việc mô tả kinh nghiệm cầu nguyện của tôi ở đây có lẽ cũng không lỗi thời. Vậy tôi xin trình bày cách thức làm thế nào để một nếm hưởng dù nhẹ nhàng của cảm nghiệm này lại có thể mang đến một niềm vui không bao giờ phai nhạt.

 

Những tiền biến cho cảm nghiệm đặc biệt này như sau: trước hết là việc tôi hằng ngày đọc và suy niệm Lời Chúa; sau đó đến việc tôi đọc nhiều các bản văn thần bí của Thánh Bơ-Na, và sau cùng là giai đoạn tôi suy niệm kỹ để cố “giải đáp” câu Zen koan. (Xin đọc chương 8 bàn về công-án thiền ở trang 97-104). Công-án tôi suy niệm là câu sau đây:

 

“Tay không mà lại cầm cái cuốc!

Bước đi mà lại cưỡi trâu nước!”

(Isshu Miura & Ruth Fuller Sasaki, The Zen Koan;

New York: A Harcourt Brace Publishers, 1965, p. 4.)

 

Qua một thời gian dài tôi đã suy nghĩ về câu uẩn khúc Thiền này. Tôi thầm nghĩ: “Làm thế nào một bàn tay không mà lại đang cầm đồ vật được nhỉ? Và cũng làm sao mà một người bước đi trên mặt đất lại cảm thấy mình như cưỡi được chăng?” Thế nhưng, một khi cứ suy về những câu công án này, người ta sẽ “giải đáp” được cái uẩn khúc của chúng, khi mà tất cả các ý nghĩ lưỡng đối này biến đi để họ nhận ra các sự vật bằng một tâm thức mới, được gọi là tuyền thức (pure consciousness). Đó là khi tôi xuống tới chỗ sâu thẳm nhất, khi tôi bỏ đi mọi suy tư để đi đến chỗ trống rỗng con người của tôi thì Sự Thật đã tỏ Mình ra. Như Thánh Phaolô viết về Chúa Giêsu:

 

“Tuy thân phận là Thiên Chúa, song Người đã không tự cho mình cứ phải ngang hàng với Thiên Chúa mới được. Trái lại, Người đã tự hủy mình ra như không, mặc lấy thân phận tôi đòi, được sinh ra làm người như con người. Là người như mọi người, nhờ đó Người đã tự hạ,  đã vâng lời cho đến chết và chết trên thập giá. Bởi thế, Thiên Chúa đã tôn vinh Người và ban cho Người một danh hiệu vượt trên mọi danh hiệu, để khi nghe thấy tên Giêsu thì trên trời, dưới đất và âm phủ, tất cả mọi đầu gối đều phải qùi xuống và tất cả mọi miệng lưỡi đều phải tuyên xưng Chúa Giêsu Kitô là Chúa, cho vinh quang của Thiên Chúa là Cha” (Phil.2:6-11).

 

Với tâm thức mới này, người ta nhìn thấy tất cả mọi sự vật như là “một”; người ta sẽ nhận thấy một thực tại hoan lạc nơi câu nói của Thánh Phaolô sau đây:

 

“Tất cả mọi sự thuộc về anh em,

anh em thuộc về Chúa Kitô,

và Chúa Kitô thuộc về Thiên Chúa” (Col.3:22-23)

 

Thiên Chúa không phải “ở ngoài kia” trong khi chúng ta lại “ở đây”. Chúng ta ở trong Thiên Chúa và Thiên Chúa ở trong chúng ta. Điều này đã xẩy đến cho tôi. Sau một thời gian dài trăn trở với khúc công án về bàn “tay không” ấy, thì vào một ngày mùa đông năm 1972, khoảng lúc 2 giờ sáng, tôi đi từ phòng vệ sinh về tổ trú (cell) của mình trong khu nhà ngủ. Trên quãng đường dọc theo hành lang ấy, thình lình như có một cái gì vụt đến với tôi và khơi động cả con người tôi lên, làm tôi cảm thấy một cảm giác chưa bao giờ có sau bao nhiêu năm là một đan sĩ. Tôi đã cảm thấy mình như được mang đi trên mặt đất, mặc dầu tôi hoàn toàn tỉnh táo và biết rằng đôi chân của tôi vẫn ở trên sàn nhà. Tôi đã là một người cưỡi con trâu nước. Cả một lãnh giới tâm thức không còn phân biệt được gì nữa xâm chiếm tôi. Tôi cảm thấy mình hoàn toàn tách khỏi các cách thức suy tư và cảm xúc trước kia. Tôi không còn là gì nữa. Một cảm giác thoải mái khôn phai, an lành và minh tri phủ ngợp lấy tôi.

 

Trạng thái này đã đưa tôi vào một cảm thức lâng lâng và đã lên đến tột độ hai ngày hôm sau, khi tôi thức giấc vào lúc 3 giờ sáng. Bỗng nhiên tôi nhận ra sự thật nơi câu nói của Thánh Phaolô: “Thân xác phục sinh của Chúa Kitô đã trở nên Thần Linh ban sự sống” (1Cor.15:46). Chúa Kitô đã tràn ngập và tiếp tục ngập tràn toàn thể con người của tôi. Đôi tay của tôi “rỗng không” nhưng lại đầy những tình yêu mật thiết của Chúa Giêsu. Thế rồi từ đó, đức tin của tôi nơi mầu nhiệm xác thể phục sinh của Chúa Kitô đã trở nên một thực tại nghiệm cảm: Tôi đã thấy, đúng hơn, phải nói rằng, tôi đã nhận ra thực tại này thực sự như cầm trái táo trong tay. Đời sống của tôi nên một với Chúa Giêsu đã làm cho tôi tràn đầy sảng khoái và hoan lạc phi thường, một cảm nghiệm vọt lên và bừng dậy từ những nơi sâu kín nhất của con người tôi. Cảm nghiệm này đã châm lên nơi linh hồn tôi một đam mê bùng cháy, hoàn toàn giống hệt như cường độ của cuộc giao ngộ thân tình giữa người nam và người nữ. Niềm vui thấm vào tận thẳm cung của cuộc sống tôi, và làm sinh động tất cả mọi năng lực của hữu thể tôi – thể lý, tâm lý, trí khôn và tinh thần.

           

Trải qua tất cả những cảm nghiệm này và đem ra chia sẻ những biến động ấy, giờ đây, tôi đã có thể đưa ra một định nghĩa rõ ràng về cảm nghiệm chiêm niệm đối với thành phần Kitô hữu. Đó là “cảm nghiệm thực sự (experiental realization) cuộc hiệp nhất thân mật giữa chúng ta với Thiên Chúa trong Đức Giêsu Kitô”.