Thánh Justine

 

Đức Giáo Hoàng Biển Đức XVI: Buổi Triều Kiến Chung hằng tuần Thứ Tư 21/3/2007 –

Bài Giáo Lư 34 trong loạt bài về Giáo Hội Hiệp Thông Tông Truyền

 

Anh Chị Em thân mến,

 

Qua những buổi giáo lư này, chúng ta đang suy niệm về những nhân vật lớn lao thời Giáo Hội sơ khai. Hôm nay, chún g ta sẽ nói v ề Thánh Justinô, vị triết gia và là một vị tử đạo, vị giáo phụ hộ giáo quan trọng nhất trong thế kỷ thứ hai.

 

Chữ ‘apologist – hộ giáo viên’ là chữ ám chỉ những văn gia Kitô Giáo cổ thời, những người muốn bênh vực tôn giáo mới này khỏi bị những cáo buộc của thành phần dân ngoại và những người Do Thái, cũng như muốn truyền bá tín lư Kitô Giáo bằng những từ ngữ có thể hiểu được đối với các thời đại. 

 

Bởi vậy, thành phần hộ giáo có một mục tiêu lưỡng diện: mục tiêu về việc hộ giáo thích đáng đó là việc bênh vực Kitô Giáo mới sinh (thật vậy, tiếng Hy Lạp ‘apologhía nghĩa là bênh vực); và mục tiêu về ‘việc truyền giáo’, việc t́m cách dẫn giải đức tin bằng c ách sử dụng ngôn ngữ và tư tưởng có thể hiểu được đối với người đương thời.

 

Thánh Justinô được sinh ra vào khoảng năm 100, gần thành phố cổ Sichem, ở Samaria, Thánh Địa. Qua một thời gian dài, ngài đă đi t́m kiếm chân lư, nơi các trường khác nhau của t riết lư Hy Lạp truyền thống. 

 

Sau cùng – như chính ngài đă nói đến ở những chương đầu tiên của cuốn ‘Đối Thoại với Trypho’ – ngài đă gặp được một con người huyền bí, một người già, ở trên một băi biển, bắt đầu làm đảo lộn Justinô, bằng việc chỉ cho ngài thấy rằng con người ta không thể nào thỏa măn được ước vọng t́m kiếm thần linh bằng nguyên sức loài người.

 

Bởi thế, con người ấy đă nói tới các vị tiên tri xưa như là những người có thể tỏ cho Justinô thấy được con đường đến cùng Thiên Chúa và đến với ‘triết lư thực sự’. Trước khi bỏ đi, người già này đă khuyên ngài hăy nguyện cầu để ngài có thế thấy được các cánh cửa ánh sáng mở ra cho ngài.

 

Câu truyện này nói lên giây phút quan trọng trong đời sống của Thánh Justinô: Vào cuối cuộc hành tŕnh triết lư lâu dài để t́m kiếm sự thật, ngài đă tiến đến chỗ t́m thấy Kitô Giáo. Đoạn ngài lập một trường dạy học ở Rôma, nơi dạy miễm phí được ngài sử dụng để dẫn các học sinh của ngài vào một thứ tôn giáo mới mà ngài coi là triết lư thực sự.

 

Thật vậy, nơi tôn giáo này, ngài đă thấy được sự thật, và v́ vậy, thấy được đường lối sống chân chính. V́ thế, ngài đă bị tố cáo và bị lấy đầu vào khoảng năm 165, dưới thời cai trị của Marcus Aurelius, vị hoàng đế triết gia mà Thánh Justinô đă đề tặng cuốn ‘Apologia’.

 

Hai tác phẩm ‘Những Lời Biện Hộ Giáo – Apologies’ và ‘Cuộc Đối Thoại với Trypho’ là những tác phẩm duy nhất của ngài c̣n tồn tại tới nay. Nơi hai cuốn ấy, Thánh Justinô trước hết nhắm đến việc tỏ cho thấy các dự án thần linh của việc tạo dựng cũng như việc cứu độ được hoàn thành bởi Chúa Kitô là ‘Logos’, là ‘Lời hằng sống’, là Lư Trí hằng hữu, Lư Trí sáng tạo. 

 

Hết mọi người, là tạo vật hữu tri, đều tham dự vào ‘Logos’, mang nơi ḿnh một ‘hạt giống’, và có thể thấy được những tia sáng của sự thật. Như thế, chính ‘Logos’ này, Đấng đă tỏ ḿnh ra như là một h́nh ảnh được tiên báo  cho các người Do Thái trong Cựu Ước, cũng tỏ ḿnh ra một phần nào đó, nơi triết lư Hy Lạp, như là ‘những hạt giống sự thật’. 

Bởi vậy, Thánh Justinô kết luật rằng, v́ Kitô Giáo là một cuộc biểu hiện theo lịch sử và về bản thân của ‘Logoa’ một cách trọn vẹn, mà ‘tất cả những ǵ là tuyệt mỹ được bất cứ ai diễn đạt đều thuộc về Kitô hữu chúng ta’ (II Apologia 13,4). Thế nên, cho dù tranh luận với triết lư Hy Lạp về những cái phản khắc của nó, Thánh Justinô đă nhất tâm hướng bất cứ sự thật triết lư nào về ‘Logos’, bằng việc biện minh theo quan điểm hữu lư cho ‘cái đ̣i hỏi’ bất thường của sự thật và tính cách đại đồng phổ quát của Kitô Giáo.

 

Nếu Cựu Ước hướng đến Chúa Kitô giống như thể một h́nh ảnh hướng về thực tại nó tiêu biểu cho thế nào th́ triết lư Hy Lạp cũng hướng  về Chúa Kitô và về Phúc Âm, như một phần  hướng về cuộc hiệp nhất với toàn thể vậy.

 

Và ngài nói rằng hai thực tại này, Cựu Ước và triết lư Hy Lạp, giống như hai con đường dẫn đến với Chúa Kitô, đến ‘Logos’. Đó là lư do tại sao triết lư Hy Lạp không thể nào tương phản với chân lư phúc âm, và Kitô hữu có thể tin tưởng rút lấy từ nó như thể nó là sử hữu riêng của họ vậy. Bởi thế mà vị tiền nhiệm khả kính của tôi là Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đă định nghĩa Thánh Justinô như là ‘một vị tiên phong cho một cuộc liên hệ tích cực với ư nghĩ triết học – cho dù cẩn thận nhận thức. Mặc dù ngài tiếp tục coi trọng triết lư Hy Lạp sau khi đă trở lại, Thánh Justinô vẫn tuyên bố một cách mạnh mẽ và tỏ tường rằng ngài đă t́m thấy nơi Kitô Giáo ‘một thứ triết lư duy nhất vững chắc và bổ ích’ (‘Dialogue with Trypho’ 8,1)". ("Fides et Ratio," No. 38).

 

Nói chung, con người và công cuộc của Thánh Justinô đánh dấu việc chọn lựa quyết liệt của Giáo Hội xưa đối với triết lư, v́ lư trí chứ không phải v́ những thứ tôn giáo dân ngoại. Thật thế, thành phần Kitô hữu tiên khởi đă chối từ bất cứ một thứ dun g ḥa nào với tôn giáo ngoại đạo. Họ coi tôn giáo ngoại đạo là thứ ngẫu tượng, cho dù có bị trả giá bằng việc bị coi là ‘những kẻ vô đạo’ và ‘những kẻ vô thần’. Cách riêng và đặc biệt nơi cuốn ‘Hộ Giáo’ thứ nhất của ḿnh, Thánh Justinô đă nghiêm khắc phê phán tôn giáo ngoại đạo cùng với những thứ hoang đường của nó, những ǵ bị ngài coi như ‘có những chiều hướng lệch lạc’ theo ma quỉ trên con đường tiến đến sự thật.

 

Trái lại, triết lư là những ǵ tiêu biểu cho một nơi gặp gỡ đặc biệt đối với cả khuynh hướng ngoại đạo, cho Do Thái Giáo cũng như cho Kitô Giáo, chính ở lănh vực chỉ trích thứ tôn giáo của dân ngoại cùng với những huyền  thoại lầm lạc của nó. 

 

Một vị hộ giáo khác đồng thời với Thánh Justinô là Giám Mục Melito ở Sardis, đă định nghĩa tôn giáo mới này như là ‘thứ triết lư của chúng ta…’ ("Hist. Eccl." 4,26,7).

 

Thật vậy, tôn giáo của dân ngoại không tiến bước theo con đường của ‘Logos’, mà lại nhấn mạnh tới việc theo đuổi những thứ huyền thoại của nó cho dù nó có được triết lư Hy Lạp công nhận như hợp với sự thật. Bởi thế, không thể nào tránh được việc sụp đổ thứ tôn giáo của dân ngoại này: nó là hậu quả hợp lư của thứ tôn giáo tách khỏi sự thật của các sự vật, khi biến nó thành một thứ tổng hợp giả tạo các nghi thức, truyền thống và tập tục.

 

Thánh Justinô, cùng với những hộ giáo gia khác, đă theo chủ trương của đức tin Kitô Giáo về Vị Thiên Chúa của các triết gia c hứ không phải những thứ thần linh giả tạo của tôn giáo dân ngoại. Đó là một sự chọn lựa sự thật ngược lại huyền thoại của các truyền thống. Mấy thập niên  sau Thánh Justinô, giáo phụ Tertullian đă xác định cũng việc chọn lựa này của của Kitô hữu bằng một câu bất hủ: Chúa Kitô đă phán Người là sự thật chứ không phải là truyền thống - Dominus noster Christus veritatem se, non consuetudinem, cognominavit’ ("De virgin. vel." 1,1).

 

Xin lưu ư rằng chữ ‘consuetudo’ được giáo phụ Tertullian sử dụng ở đây liên quan tới tôn giáo dân ngoại, có thể được chuyển dịch sang những thứ ngôn ngữ tân tiến theo những lối diễn tả là ‘các thứ văn hóa thời trang’ hay ‘những lối nhất thời’.

 

Ở vào một kỷ nguyên như của chúng ta đây, một kỷ nguyên mang đặc tính của chủ nghĩa tương đối tranh căi về các thứ giá trị và về tôn giáo – cũng như trong cuộc đối thoại liên tôn – th́ đây là một bài học không được lănh quên. Theo chiều hướng ấy, tôi xin kết thúc ở đây, một lần nữa, tôi chia sẻ với anh chị em những lời của con người lăo thành huyền bí mà Thánh Justinô đă thấy trên bờ biển: ‘Trước hết ngươi hăy nguyện cầu để các cánh của ánh sáng mở ra cho ngươi. V́ không ai có thể thấy hay hiểu biết nếu Thiên Chúa và Đức Kitô của Ngài không ban kiến thức cho họ’ ("Dial." 7,3).

 

Đaminh Maria Cao Tấn Tĩnh, BVL, chuyển dịch theo tín liệu được Zenit phổ biến ngày 21/3/2007