Ngày 18 Tháng 12
Ba Thánh MỸ, ĐƯỜNG, và THUẬT

Ba thầy giảng cùng bị bắt một ngày, cùng bị giam một nơi, cùng tử đạo một giờ và cùng được phong Chân Phước một lượt là các thầy: Phaolô Nguyễn văn Mỹ, 40 tuổi; Phêrô Trương văn Đường, 30 tuổi; và Phêrô Vũ Truật, 21 tuổi.
 

Thánh Phaolô NGUYỄN VĂN MỸ
Thày giảng
(1798 - 1838)
 

Là người lớn tuổi nhất, thầy Phaolô Mỹ như người anh cả, và là chỗ dựa cho hai thầy giảng cùng bị giam chung. Trong một lá thư gửi cho thừa sai Marette, thầy Đường viết:

”... Từ ngày được diễm phúc chịu khổ vì đức tin, thầy Mỹ thay chúng con vẫn viết thơ cho cha. Vì chúng con coi thầy như thay mặt cha ở giữa chúng con...”.

Phaolô Nguyễn văn Mỹ chào đời năm 1798 ở làng Kẻ Non, còn gọi là Sơn Nga, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Tên thật của cậu là Nguyễn văn Hữu. Năm 13 tuổi, được phép cha mẹ, cậu Mỹ theo giúp việc Đức cha Giacôbê Longer Gia rồi sau giúp cha Luật xứ Kẻ Đầm bốn năm. Đến tuổi 19, cậu theo học tại chủng viện Kẻ Vĩnh (Vĩnh Trị).

Khi làm thầy giảng thực thụ, thầy Mỹ được gửi đến giúp thừa sai Marette. Ít lâu sau Đức cha Havard Du giám quản địa phận Tây Đàng Ngoài, đã chọn thầy phụ giúp linh mục Cornay Tân xứ Bầu Nọ, tỉnh Sơn Tây. Nhiều kinh nghiệm và khả năng, thầy Mỹ đã hỗ trợ đắc lực cho vị thừa sai trẻ tuổi nhiệt thành, nhưng thường đau ốm nặng nề. Thầy Mỹ luôn hoàn thành công tác mục vụ một cách chu đáo: Từ dạy giáo lý tân tòng và trẻ em, đến khuyên bảo các tội nhân hối cải. Khi tình hình cấm đạo lên cao độ, thầy là vị tông đồ nhiệt thành và hữu hiệu, đi thăm từng gia đình để khích kệ các tín hữu sống đức tin, và còn hơn thế được nhiều người ngoại giáo về đón nhận niềm tin Kitô giáo.
 

Thánh Phêrô TRƯƠNG VĂN ĐƯỜNG
Thầy giảng
(1808 - 1838)
 

“Nhất định chúng tôi không đạp lên ảnh chuộc tội, vì như vậy là chọn cái chết đời đời cả linh hồn lẫn thể xác”.

Lời nói trên cho ta thấy tâm tình của Thánh Phêrô Đường, vị thầy giảng đã hơn hai mươi năm dâng mình cho Chúa, để tìm kiếm hạnh phúc đích thực cho chính mình và tha nhân.

Sinh năm 1808 ở làng Kẻ Sở, xã Ninh Phú, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Gia đình Phêrô Đường tuy nghèo nhưng nổi tiếng thánh thiện. Được cậu là cha Trương văn Thi phụ trách xứ Sông Chảy đỡ đầu, nên ngay khi Đường mới 9 tuổi, cha Phương xứ Yên Tạp đã nhận khai tâm cho chú vào đời sống tu trì. Lúc 15 tuổi, Phêrô Đường đã được gửi đến giúp xứ Bầu Nọ dưới quyền thừa sai Marette. Với sự khích lệ của cha, anh chuyên tâm học chữ Hán và Latinh để chuẩn bị cho tương lai.

Khả năng và nhân cách của Phêrô Đường được xác nhận ngay năm sau. Anh được Đức cha Havard Du nhận vào bậc thầy giảng dù mới 16 tuổi, thầy giảng trẻ tuổi nhất. Thầy tiếp tục giúp xứ Bầu Nọ thời cha Cornay Tân, cho đến ngày bị bắt. Tính tình vui tươi, hiền lành, thầy được mọi người trong xứ mến chuộng.
 

Thánh Phêrô VŨ TRUẬT
Thày giảng
(1817 - 1838)
 

Thầy Phêrô Vũ Truật, 21 tuổi, đáng lưu danh muôn thuở do câu nói bất hủ, trả lời lại những viên quan chê anh dại dột lãng phí tuổi thanh xuân:

“Chưa chắc là tôi dại. Ai khôn mới biết hiến mình cho chân lý, để chiếm hữu phần gia nghiệp muôn đời”.

Phêrô Vũ Truật sinh năm 1817 ở làng Hà Thạch, họ Kẻ Thiếc, huyện Sơn Vy, trấn Sơn Tây. Gia đình anh rất nghèo, cha thì chết sớm, vốn liếng lại chẳng có, mẹ anh phải đầu tắt mặt tối suốt ngày, để nuôi ba con dại, nên Phêrô Truật không được đi học và gầy yếu xanh xao.

Tuy nhiên, anh Truật có lòng đạo đức, thường lui tới nhà thờ kinh lễ, nên được cha Tân chánh xứ Bầu Nọ cho vào phục vụ những việc nhẹ trong xứ và tạo điều kiện cho ăn học. Dẫu thế mặc lòng, anh Truật cũng chẳng bằng ai, phần trí khôn hơi chậm, phần hay bị đau ốm luôn, anh chỉ có thể biết đọc biết viết sơ sơ. Bù lại, anh rất thuộc kinh, nên đặc trách việc dạy kinh truyền khẩu cho các thiếu nhi nhỏ tuổi.

Mãi đến khi vị bắt giam trong ngục rồi, Đức cha Havard Du mới chứng nhận anh là thầy giảng, vừa để tỏ lòng tín nhiệm, vừa để khích lệ người anh hùng trẻ tuổi, kiên trung làm chứng cho đức tin. Thầy Truật tuy không còn cơ hội để giảng bằng lời nói, nhưng thái độ kiên tín của thầy chính là lời giảng có sức thuyết phục hơn nhiều.

*

* *

Ba Tấm Lòng Vàng

ở Bầu Nọ có người ngoại giáo tên Đức cầm đầu một băng cướp đã bị bắt. Để nhẹ tội, y nói với vợ là Yến vu oan cho cha Cornay Tân tội tổ chức phản loạn. Chị ta liền giả vờ đến xin học đạo để dò xét những nơi cha thường trú ẩn. Khi biết được, chị ta liền giấu vủ khí trong vườn nhà cha, rồi đi mật báo cho các quan tỉnh Sơn Tây.

Ngày 20.6.1837, quan Sơn Tây phái một ngàn năm trăm quân lính đến làng Bầu Nọ, bắt vị đạo trưởng Tân. Hai thầy Mỹ và Đường, cũng như anh Truật ngồi lẩn vào đám đông dân chúng bị tập trung nơi đình làng. Lính lục soát từ sáng tới trưa vẫn không thấy cha Tân đâu cả. Bà Yến liền bầy cho họ bắt anh Truật và hai thầy giảng Mỹ và Đường là những người thân thiết với cha xứ để tra hỏi.

Chiều hôm đó, lính phát hiện được cha đang ẩn trong bụi rậm. Nhưng để có nhân chứng ghép tội cha, ba vị phụ tá này cũng bị áp giải với ngài hơn sáu dặm đường về nhà lao tỉnh Sơn Tây. Tại công đường, ba người đã khéo léo minh chứng cha xứ không theo giặc nổi loạn, và giải thích những lời đồn đại sai về đạo. Thí dụ quan hỏi: “Sao các ông móc mắt người chết để luyện bùa phép?”. Thầy Mỹ trả lời: “Không lẽ quan tin những lời vô lý đó sao? Bởi vì nếu chúng tôi làm như thế, cha mẹ vợ con họ đâu để chúng tôi yên. Vậy mà chúng tôi vẫn ra vào nhà họ, gặp gỡ thân ái và vui vẻ”.

Các cuộc thẩm vấn thường đi liền với những tra tấn dã man. Đây là chứng thư của thầy Mỹ:

“Lính lột áo chúng tôi ra, bắt chúng tôi nằm xuống, lấy giây thừng cột chặt tay chân, rồi kéo căng, cột vào ở bốn phía, nguyên sự căng nọc như thế đủ làm chúng tôi đau đớn vô cùng. Thế rồi họ bắt đầu đánh đòn... Cuối cùng họ không đánh bằng một chiếc roi nữa, mà là cả bó. Mỗi lần đánh, hằng trăm đầu roi mây in lằn trên da thịt chúng tôi, tạo nên nhiều vết thương đẫm máu...”.

Riêng thầy Truật vì ốm yếu nên được đeo gông nhẹ hơn và bị ít đòn hơn. Nhưng sau mỗi kỳ tra tấn, cả ba người đều kiệt sức, phải khiêng về ngục thất. Ngày 20.9 lính canh tù loan tin cha Tân đã bị trảm quyết, và khuyên các thầy bỏ đạo, cả ba vị cùng nói: “Chúng tôi mừng vì thầy chúng tôi được tử đạo, chúng tôi nguyện theo gương ngài”.

Giai đoạn này thầy Mỹ ghi lại trong một lá thơ:

“Suốt bốn tháng liền, chúng tôi bị gông cùm xiềng xích, chịu lính canh nghịch đãi, phòng giam ẩm thấp hôi hám, ruồi muỗi tự do hoành hành, mà trên người thì đầy những vết thương bị tra tấn...”.

Tháng 10, bản án tỉnh Sơn Tây tâu vua Minh Mạng được chuẩn phê và gởi về. Nhưng thay vì giết ngay, bản án quyết định “giam hậu”, nghĩa là khoan xử chờ quyết định mới, bề ngoài bản án có vẻ nhân đạo, nhưng thực ra bên trong rất thâm độc: Với thời gian, nhiệt tình ban đầu có nguy cơ phai nhạt, vì tử tội luôn bị ám ảnh đến chuyện phải ngồi tù không biết đến bao giờ. Đàng khác sự chịu đựng của con người có hạn, quá khổ đau qua mòn mõi, quá thất vọng, con người dễ bị lung lạc mà thay đổi ý định. Thực tế, ba thầy giảng phải chờ thêm mười bốn tháng, vị chi tất cả là một năm rưỡi bị giam cầm. Nhưng suốt thời gian bị giam cầm thử thách lâu dài ấy, ba thầy vẫn gắn bó với nhau trong nhẫn nại, can đảm và giữ mãi khát vọng phúc tử đạo, mỗi sáng cũng như mỗi tối, các thầy lớn tiếng đọc kinh Mân Côi chung, cầu nguyện chung, đồ ăn thức uống, thuốc men nhận được, ba vị chia sẻ cho lính canh. Những ai đến thăm thường được khuyên nhủ:

“Anh em hãy sống hòa thuận với mọi người trong gia đình, làng nước, hãy là giáo hữu nhiệt thành, vì đời sống trần gian chẳng là bao. Chúng tôi đã vâng theo ý Chúa định đoạt, hy vọng mai này chúng ta sẽ đoàn tụ trên trời”.

Cha Triệu giả làm thường dân mang Mình Thánh Chúa cho các thầy được bốn lần. Đối với các thầy, đó quả là hồng phúc lớn lao. Ta thử đọc tâm sự của thầy Đường gửi cho cha Marette trong thơ:

“Hôm nay là ngày trọng đại, chúng con được rước Mình Thánh Chúa. Xin tạ ơn Chúa đã viếng thăm và làm vơi nhẹ những xiềng xích của chúng con... Cửa thiên đàng đã gần kề, nghĩ đến hạnh phục đang chờ đợi, chúng con chẳng còn ước ao sự gì khác nữa”.

Cùng Chiến Thắng Vinh Quang

Năm 1838, triều đình duyệt lại bản án và chỉ thị cho quan tỉnh Sơn Tây thi hành. Ngày 18.12 ba chứng nhân anh dũng bị điệu ra pháp trường ở Gò Vôi, làng Mông Phụ, tỉnh Sơn Tây. Mỗi người mang trên ngực tấm thẻ ghi tên họ, nguyên quán và tội theo đạo Gia-tô, đã thú nhận, truyền xử giảo. Trên đường đến nơi hành quyết, như đã hẹn trước, ba thầy cùng làm dấu khi thấy cha Triệu đứng giữa dân chúng ban phép lành tha tội. Một người lính cho các ngài uống rượu, ba vị cảm ơn chỉ xin uống nước trà và nói: “Thầy giảng chúng tôi kiêng rượu như kiêng sắc dục và kiêng phản bội”. Đến nơi xử, ba thầy nằm dài trên chiếu, quân lính quây thành một vòng tròn lớn, để ngăn cản dân chúng. Từng vị một bị trói chân vào cột và trói chéo hai tay ra sau lưng. Giây thừng tròng sẵn vào cổ. Giữa tiếng chiêng trống vang rền, theo lệnh quan, lý hình mỗi bên nắm chặt đầu giây xiết thật căng, cho tới khi tất cả tắt thở. Máu ứa ra ngoài miệng. Sau đó họ lấy lửa đốt thử gan bàn chân để xác nhận các tử đạo đã chết thật rồi.

Cha Marette và giáo dân đưa thi hài ba thầy về họ Kẻ Mang gần đấy tẩm liệm. Ngài dâng lễ cầu hồn tạ ơn Chúa đã cho các bậc tôi trung thắng trận khải hoàn.

Đức Giáo Hoàng Lêo XIII suy tôn ba thầy Phaolô Nguyễn văn Mỹ, Phêrô Trương văn Đường và Phêrô Vũ Truật lên bậc Chân Phước ngày 27.5.1900.

NB: Chân Phước Đường trong bản án ghi là Nguyễn văn Đường nhưng con cháu sau này xác định là họ Trương. Có lẽ thầy khai khác đi, để khỏi liên lụy đến họ hàng (Phạm đình Khiêm, ĐMHCG tháng 3 năm 1970, tr. 10 và 11).