Ngày 30 Tháng 11
Thánh Giuse MARCHAND DU
Linh mục Thừa sai Paris
(1803 - 1835)
 

Người Tử Hùng Bá Đao

Trong 117 thánh tử đạo Việt Nam, cuộc tử đạo của Thánh Marchand Du mang màu sắc bi tráng nhất. Với gần ba tháng trong chiếc cũi chật hẹp, và những cuộc tra tấn chết đi sống lại, ngài là vị duy nhất bị án bá đao, nghĩa là bị cắt xẻo trăm nhát trước khi bị chặt ra làm bốn phần, còn thủ cấp bị nghiền nát đổ xuống biển. Tuy nhiên, không nên quá nhấn mạnh đến đau thương trong cuộc tử đạo, mà chúng ta quên mất những chứng từ đời sống của thánh nhân: sự nhiệt tâm truyền giáo, lòng yêu thương các tín hữu và chí cương quyết chỉ phục vụ Tin mừng.

Mộng Ước Tuổi Xuân

Đầu thế kỷ XIX, tại làng Passavant nước Pháp, nhiều người đã phải ngạc nhiên khi thấy hành vi của một cậu bé chưa đầy mười tuổi: sau giờ học, cậu rủ các bạn hữu về nhà, khiêng bàn, trải khăn làm bàn thờ, trang hoàng hoa nến, đặt cây Thánh giá, rồi bắt chước các cử điệu như khi linh mục dâng lễ Missa cho các bạn xem. Đó là cậu Giuse Marchand Du. Mở mắt chào đời ngày 17.8.1803 tại làng Passavant, tỉnh Doubs. Ngay từ niên thiếu, dân làng đã thấy rõ ước muốn trở thành linh mục của cậu. Sau khi rước lễ lần đầu, cậu xin cha mẹ đi tu, nhưng vì gia đình làm nghề nông túng nghèo, thiếu người lao động, nên cha mẹ cậu tìm cách trì hoãn chờ cậu đổi ý. Tuy nhiên Marchand Du đã không thay đổi ý định, cậu kiên quyết hoàn thành mộng ước tuổi xuân, và cuối cùng bên người đổi ý lại là song thân của cậu. Mười tám tuổi, Marchand Du gia nhập chủng viện địa phận Besancon. Năm 1828, sau khi lãnh chức phó tế, thầy Marchand Du xin chuyển sang hội Thừa sai Paris. Độ nửa năm, thầy được thụ phong linh mục (4.4.1829), sau đó một tháng thì đáp tàu qua Macao đến Việt Nam giảng đạo.

Nhà Du Thuyết Nhiệt Tâm

Tháng 3.1830, cha Marchand vào tới Nam Việt, và lấy tên mới là Du. Sau một thời gian học tiếng và phong tục Việt Nam tại Lái Thiêu, cha Du được gởi tới Phômpênh để coi sóc các tín hữu Việt Nam tại đây (khi đó vùng đất Campuchia thuộc địa phận Đàng Trong). Thế rồi ít lâu, cha được gọi về Lái Thiêu coi sóc các chủng sinh, đồng thời phụ trách hai mươi lăm giáo họ, với khoảng bảy ngàn tín hữu thuộc tỉnh Bình Thuận.

Trong thơ đề ngày 13.6.1832 gởi về quê nhà cha viết:

“... hai mươi lăm giáo họ cách nhau rất xa. Muốn chu toàn bổn phận, con không thể bỏ phí một giây phút nào... Từ năm giờ sáng đến chín giờ tối, nhiều ngày chẳng có lúc nào rảnh rỗi cả. Con chỉ có thể dành chút thời giờ chu toàn các việc đạo đức riêng lo cho phần rỗi mình, còn thì luôn luôn phải làm việc để thánh hóa kẻ khác... Con chỉ tiếc một điều là không thể tận tụy hơn được nữa, để vừa giúp giáo dân, vừa giúp lương dân, lại còn phải bắt buộc phải di chuyển bằng thuyền, nên không thể đi mọi nơi, hầu dẫn về đoàn chiên Chúa Giêsu những con chiên bất hạnh lạc đường...”.

Cha Du mới đi hết hai mươi lăm giáo họ này được hai lần, thì ngày 6.1.1833 vua Minh Mạng ra chiếu chỉ lùng bắt các giáo sĩ Âu châu. Đức cha Tabert Từ, cha Cuénot Thể và các thừa sai dẫn theo các chủng sinh trốn qua Thái Lan. Chỉ mình cha Du nhất quyết ở lại, ẩn tránh ở miền Lục Tỉnh, giúp các họ Cái Nhum, Cái Mơn, Bài Xan, Giồng Rum, và trú ngụ tại Mặc Bắc, Vĩnh Long.

Tôi Chỉ Biết Một Điều là Giảng Đạo

Lê văn Khôi thực ra có họ Nguyễn, từng nổi loạn ở Cao Bằng, sau ra đầu thú, được Tả quân Lê văn Duyệt nhận làm con nuôi, mới đổi qua họ Lê (1). Lợi dụng việc vua Minh Mạng xử tệ với tả quân (khi đó đã thất lộc) cho đánh trên mộ một trăm trượng, Lê văn Khôi liền lấy cớ phò cháu đích tôn của vua Gia Long, con hoàng tử Cảnh tên là Đản. Việc bại lộ, Khôi bị bắt. Đêm 5.7.1833, ông với khoảng ba mươi bạn tù vượt ngục, giết một vài quan, thả các tù nhân khác, rồi chiêu binh chiếm Phiên An (Sàigòn) và miền Lục Tỉnh.

Lê văn Khôi tuy ngoại đạo, nhưng đã khôn khéo hứa hẹn bãi bỏ các lệnh cấm đạo của vua Minh Mạng, nên một số tín hữu theo ông. Để có thể quy tụ nhiều người Công giáo hơn ủng hộ mình, Lê văn Khôi cho mời cha Du về Sàigòn, cha từ chối. Sau vì một số tín hữu Chợ Quán nói: “Nếu cha không chịu về, sợ quan giận mà chém hết bổn đạo trong thành. ở đó bổn đạo cũng đông lắm...”. Thế là cha Du đành lòng về xứ Chợ Quán ở nhà thờ cha Phước, nhưng rất ít khi ở nhà, chỉ lo đi thăm các gia đình tín hữu. Lê văn Khôi nhiều lần mời, cha vẫn không chịu vào trong thành.

Khi quân triều đình bao vây thành Gia Định, Khôi cho quân đem voi ra Chợ Quán bắt ép cha Du phải vào thành. Cha Phước và nhiều tín hữu cũng theo vô. Trong thành, hằng ngày, các tín hữu có thể tụ tập ở đó để đọc kinh, nghe giảng và lãnh các bí tích. Khôi có ý mua chuộc để cha tiếp sức nhưng trước sau cha chỉ nói: “Tôi chỉ biết việc đạo, còn nghe giặc giã binh lính, tôi không rành”.

Một hôm cha được mời vào dinh nguyên soái. Một xấp thơ kêu gọi dân chúng và tín hữu nổi dậy chống nhà vua để trên bàn. Tướng Khôi xin cha ký tên. Vị linh mục thấy rõ đã đến lúc tỏ rõ lập trường của mình, liền đứng dậy cầm xấp thơ, ném tất cả vào lửa. Dẫu vậy quân của Khôi không dám làm gì cha, vì sợ các tín hữu trong đội quân sẽ chống lại.

Sau hơn hai năm vây hãm, ngày 8.9.1835, quân triều đình đã chiếm lại được thành Phiên An. Cha Du vừa cử hành thánh lễ xong thì bị bắt, bị đánh đập và nhốt vào cũi nhỏ, dài một mét, rộng bảy tấc cao tám tấc. Đó sẽ là “nhà ở” của cha cho đến ngày bị xử tử, căn nhà mà chủ nhân chỉ có thể ngồi khom lưng suốt ngày đêm.

Số người bị tàn sát lên đến 1994, trong đó có sáu mươi sáu tín hữu (chỉ có 26 nam, còn bao nhiêu là phụ nữ, trẻ em) cha Phước cũng bị xử lăng trì (chặt chân tay rồi chẻ thân mình làm bốn). Cha Du được đưa ra xét xử:

Giặc đã đem thầy vào thành, thầy không làm gì để giúp chúng sao?

Tôi chỉ lo việc giảng đạo mà thôi.

Giảng đạo là giống gì?

Là đọc kinh, làm lễ và dạy dỗ bổn đạo.

Thầy có biết làm thuốc mê để dỗ lòng ngụy cho nó theo không?

Tôi chỉ biết có một việc giảng đạo mà thôi.

Sau hai cuộc tra tấn nữa, cha Du bị giam trong cũi và bị áp giải về kinh đô cùng với tổng Trắm, đồ Hoành, bốn Bang, phó Nhã con trai Lê văn Khôi là Lê văn Viên mới bảy tuổi. Đoàn người về tới Phú Xuân ngày 15.10, cha Du bị giam trong ngục Võ Lâm gần tòa Tam Pháp.

Đàng Sau Bản Án Phản Loạn

Hôm sau 16.10, cha Du bị đưa ra tòa Tam Pháp. Các quan cố ép cha nhận tội giúp Khôi làm loạn. Nhưng cha khẳng định: “Tôi chỉ lo cầu nguyện cùng Chúa, và làm lễ lạc thôi”. Quan hạch hỏi:

Có phải ngươi gởi thơ vô Xiêm, cùng gởi thơ cho quân nhân Gia-tô trong Đồng Nai, biểu họ đến giúp tay ngụy không?

Ông Khôi có biểu tôi viết thơ, song tôi không chịu viết, một nói cho ông ấy hay: Đạo tôi cấm làm như vậy, và tôi thà chết chẳng thà làm theo lời ông ấy. Dầu thế ông Khôi còn đem mấy bức thư ra, biểu tôi ký tên vào, thì tôi lấy mấy cái thư ấy mà đốt đi trước mặt ông ấy”.

Để bắt nhận tội, tối hôm sau, các quan dùng cực hình kìm kẹp: Họ cho nung đỏ kìm sắt và cho kẹp hai lần vào hai đùi cha, rồi giữ nguyên cho tới khi kìm nguội. Mỗi lần như vậy mùi thịt cháy xông lên khét lẹt, chính quân lính cũng phải quay mặt đi. Vị anh hùng đức tin hai lần ngất xỉu, nhưng vẫn giữ nguyên lời khai cũ. Họ đành nhốt cha vào cũi lại, rồi đưa về ngục.

Để tạo chứng gian buộc tội cha, các quan dỗ con trai Lê văn Khôi, hứa trả tự do nếu khai rằng “ông thầy Tây” giúp cha em khởi nghĩa. Nhưng cậu bé bảy tuổi ấy không biết nói dối, cậu nói cha Du hoàn toàn vô can, dầu cha cậu có hứa hẹn, khuyến dụ nhiều lần.

Cuối cùng, các quan đành xoay qua “tội giảng đạo”. Họ nhắc đến chiếu chỉ nhà vua, và hứa ân xá nếu cha bước qua thánh giá. Cha Du cảm ơn quan và tuyên bố sẵn sàng chịu cực hình, chứ không thể thất trung với Chúa. Họ lại tiếp tục nhốt cha trong cũi. Sáu tuần lễ ở kinh đô đã trôi qua như thế. Các tín hữu ghé thăm và tiếp tế cho cha, đều thuật lại rằng: Cha Du vẫn luôn vui vẻ và thường cầm cuốn sách nhỏ để đọc đêm ngày.

Thừa lệnh vua Minh Mạng, bản án cuối cùng được viết như sau:

“Tây dương Ma Sang kêu là danh Du, Gia-tô đạo trưởng, phò ngụy Khôi, nhận tội có viết thư xin Hồng Mao (nước Anh) và Xiêm La (Thái Lan) sang giúp ngụy thần. Lệnh xử bá đao”.

Chết Lý Do Tôn Giáo

Sáng sớm 30.11.1835, bảy phát súng thần công nổ vang kêu gọi mọi người đến tham dự cuộc xử án. Cha Du, ba vị tướng của Khôi và em Lê văn Viên được đưa ra khỏi cũi (phó Nhã đã chết trong ngục), mỗi người chỉ được đóng khố, rồi dẫn đến cửa Ngọ Môn trình diện và phục lạy vua năm lạy. Vua Minh Mạng tỏ vẻ giận dữ ném chiếc cờ hiệu xuống đất. Đó là dấu không ân xá lần cuối, năm tội nhân được đưa ra pháp trường. Riêng cha Du, theo mật lệnh, được đưa vào tòa Tam Pháp tra khảo một lần nữa. Đọc nội dung cuộc tra khảo này, chúng ta thấy quan quân không đả động gì đến lý do chính trị.

Năm người lính cầm kìm nung đỏ kẹp vào bắp vế cha. Phía sau là năm người lính khác cầm roi để năm lý hình không được phép nương tay. Ba lần kìm kẹp, thân thể cha Du đã có đủ mười lăm vết bỏng. Song song với cuộc tra tấn là mẩu đối thoại sau:

“Tại sao đạo Giatô móc mắt mấy người gần chết?

Không có, không bao giờ tôi thấy điều đó.

Tại sao mấy người kết hôn lại phải đến các thầy đạo trước bàn thờ?

Họ đến để thầy cả chúc phúc và chứng nhận trước mặt các tín hữu ở đó.

Khi làm yến tiệc trong nhà thờ, bày lắm những sự quái gở lắm phải không?

Không, chẳng hề có những điều quái gở.

Vậy sao có thứ bánh dùng làm bùa mê thuốc lú để phát cho những đứa đã xưng tội mà làm nó mê đạo đến thế?

...

Cha Du đã kiệt sức không thể trả lời được nữa. Lính dọn cho tử tội bữa ăn sau cùng, nhưng cha không dùng chi cả, chỉ lo cầu nguyện với Chúa. Sau đó, lính đưa các tử tội đến pháp trường tại họ Thợ Đúc bên sông Hương cách kinh thành một dặm đường.

Chết Như Một Tội Nhân

Năm cây cọc đã cắm sẵn. Lính trói năm tử tội, cha Du bị trói vào cây cọc thứ hai. Ngài bị án “phản loạn” và sẽ chết giữa những người phản loạn. Dân chúng bị đuổi lùi ra xa ba mươi thước. Cứ mỗi tử tội lại có ba lý hình, một cầm kìm, một cầm dao, còn một lo đếm số cho đủ một trăm lát cắt. Trước đó, lính đã nhét đá vào miệng tội nhân và cột chặt, để không ai có thể kêu la được nữa.

Sau một hồi trống, lý hình cắt lớp da trên trán cha Du lật xuống che mắt, rồi cắt từng mảnh hai bên ngực sau lưng, tay chân. Quá đau đớn, vị chứng nhân giẫy giụa, quằn quại, ngước mắt lên trời cao rồi gục đầu xuống nhắm mắt lìa đời. Tiếp theo quân lính cắt đầu ngài, cởi giây, bổ thân mình làm bốn, và ném xuống biển chung với bốn tử tội kia. Còn thủ cấp cha, được đưa đi bêu tại nhiều nơi, rồi được trả về kinh đô, bị bỏ vào cối giã nát và cho rắc xuống biển.

Ngày 30.11.1835 cũng là ngày kính Thánh Anrê. Các thánh lễ hôm đó đều đọc lại đoạn sách Isaia (Is 52:7): “Đẹp thay bước chân người rao giảng Tin mừng” như lời chúc tụng vị thừa sai đã hoàn tất sứ mạng tông đồ của mình. Giáo hội đã rất thận trọng khi nghiên cứu hồ sơ cha Marchand Du. Căn cứ vào các buổi tra khảo, nhất là cuộc thẩm vấn cuối cùng, giáo hội khẳng định ngài đã hiến mạng sống vì đức tin.

Đức Giáo Hoàng Lêo XIII đã suy tôn linh mục Marchand Du lên bậc Chân Phước ngày 27.5.1900.

(1): Trần trọng Kim, VN Sử lược, tr. 443.

(2): Diễn biến bị bắt, các lời khai cuộc tử đạo của linh mục Du được hai thừa sai De La Motte và Marette thuật lại cho thánh bộ truyền giáo trong thơ ngày 29.1 và 21.2.1836, nghĩa là ba tháng sau cuộc tử đạo. Xin coi Annales de la Propagation de la Foi 1836, tr. 537-585 Đại Nam Thực Lục XI. tr. 243-247 đã sáng tác những câu trả lời tương ứng với câu hỏi.