5.- MỘT CON NGƯỜI TỰ CHỦ

Khuynh hướng tự nhiên đầu tiên liên quan đến phẩm cách của con người, đó là tính đòi hỏi, tham lam, nhõng nhẽo, ỷ nại trong thời kỳ ấu nhi. Bởi thế, để làm người, dù mới là một con người ấu nhi chưa biết sử dụng trí khôn và chưa đủ lý trí, chúng cũng cần phải biết tự chủ, đức tính căn bản làm cho con người có thể tác hành không còn giống như một con vật, loài chỉ biết sống động và phản ứng hoàn toàn theo bản năng mù quáng. Thế nhưng, làm thế nào để một con người ấu nhi chưa biết gì có thể tự chủ, tác hành như một con người, nếu chúng không được chỉ giáo nhân giáo dục cho ngay từ khi chúng còn dễ uốn nắn đó. Và, một khi biết tự chủ, con người ấu nhi sẽ tỏ ra một tinh thần dễ dậy đối với chỉ giáo nhân, để rồi, chính nhờ tinh thần dễ dậy này nơi thụ giáo nhân mà chỉ giáo nhân mới có thể dễ dàng tiếp tục giáo dục chúng trong những thời kỳ thiếu nhi, thiếu niên và thành niên sau này, cho đến lúc chúng thành toàn để được sinh vào đời.Đối với con người ấu nhi, để

có thể dễ dậy, một đức tính vốn đi ngược với khuynh hướng đòi hỏi, tham lam, nhõng nhẽo và ỷ nại của chúng, chỉ giáo nhân có thể giáo dục chúng tùy theo tính chất mạnh yếu của khuynh hướng này nơi chúng, cũng tùy theo trình độ cao thấp của đức tính dễ dậy đã có sẵn nơi con người ấu nhi của chúng.

Về trình độ của đức tính dễ dậy nơi con người ấu nhi có thể được chia làm năm bậc.

-Trình độ dễ dậy thứ nhất nơi con người ấu nhi, đó là trình độ thụ giáo nhân luôn luôn nghe theo lời chỉ bảo và mệnh lệnh của chỉ giáo nhân một cách hoàn toàn, bất kể là dễ hay khó, thích hay không.

-Trình độ dễ dậy thứ hai nơi con người ấu nhi, đó là trình độ thụ giáo nhân chỉ nghe theo lời chỉ bảo và mệnh lệnh của chỉ giáo nhân khi dễ thi hành hay hợp với mình, bằng không, phải được dỗ dành bằng tình cảm mới được.-Trình độ dễ dậy thứ ba nơi con người ấu nhi, đó là trình độ thụ giáo nhân cần phải có phần thưởng tương xứng mới thi hành những lời chỉ bảo và mệnh lệnh khó hay không hợp với mình.

-Trình độ dễ dậy thứ bốn nơi con người ấu nhi, đó là trình độ thụ giáo nhân phải bị đe dọa bằng hình phạt mới chịu nghe

lời.

-Trình độ dễ dậy thứ năm nơi thụ giáo nhân, đó là trình độ thụ giáo nhân phải chịu phạt rồi mới chịu thi hành lời chỉ bảo

và mệnh lệnh của chỉ giáo nhân.Ngoài ra, còn hai trường hợp ngoại lệ, thái qúa và bất cập, trong việc nghe lời của thụ giáo nhân. Trường hợp nghe lời thái qúa nơi thụ giáo nhân, ở chỗ, thụ giáo nhân tuyệt đối vâng lời chỉ giáo nhân trong mọi sự, chẳng khác gì một con người máy, không có một mảy may ý riêng, sở thích hay phản ứng gì bao giờ. Ngược lại, trường

hợp bất cập trong việc vâng lời của thụ giáo nhân, ở chỗ, dù có bị sửa phạt và trừng trị đến đâu đi nữa, thụ giáo nhân cũng không bao giờ chịu tùng phục chỉ giáo nhân một tí nào cả. Thật ra, trên thực tế, khó có thể có những trường hợp dễ dậy thái qúa, dù đối với những con người chậm trí khôn, ngớ ngẩn như không biết gì, vì, dầu sao đi nữa, ít nhất, một khi còn cảm giác, họ vẫn còn có thể tỏ ra những phản ứng, không trước thì sau, khi thi hành mệnh lệnh hay chỉ dẫn của chỉ giáo nhân. Cũng thế, khó lòng xẩy ra những trường hợp tuân phục một cách bất cập trong thời kỳ ấu nhi là thời kỳ thụ giáo nhân còn non nớt, rất dễ uốn nắn. Tuy nhiên, chúng rất có thể xẩy ra ở thời kỳ thiếu niên và thành niên của con người, tùy theo trình độ dễ dậy nơi thụ giáo nhân và phương cách giáo dục tương xứng của chỉ giáo nhân.

Dầu sao, đối với một con người ấu nhi ở trình độ khó dậy nhất trong thời kỳ phát triển đầu tiên của con người, cũng không đáng lo ngại cho lắm, nếu chỉ giáo nhân nắm được yếu điểm và nhược điểm của chúng và nhờ đó giáo dục chúng, bằng không, chúng sẽ trở thành mất dậy ở tuổi thiếu nhi, nổi loạn ở tuổi thiếu niên và độc ác ở tuổi thành niên, rất tai hại cho riêng bản thân chúng, cho gia đình chúng, và cho xã hội của chúng sau này. Nhưng, về phần chỉ giáo nhân, phải làm sao giáo dục thụ giáo nhân, để chúng có thể tự chủ trong một tư thế dung hòa, ở chỗ, vẫn còn là mình mà vẫn dễ dậy đối với chỉ giáo nhân?

Dễ dậy, tuy không phải là chủ đích, là đối tượng, là trọng tâm của công cuộc giáo dục thành nhân một con người, cũng là một điều kiện căn bản, một điều kiện nền tảng, một điều kiện nồng cốt không thể thiếu nơi thụ giáo nhân để có thể dễ dàng, nhanh chóng và chắc chắn hiệu qủa hóa công cuộc giáo dục vô cùng hệ trọng và cao trọng này. Tuy nhiên, cũng không thể qúa lợi dụng yếu điểm của thụ giáo nhân là tính ỷ nại, tham lam và đòi hỏi của chúng mà nắm đầu chúng, đến độ, chúng có thể trở thành ủy mị, vì sống dựa vào tình cảm của chỉ giáo nhân, hay vị kỷ chỉ làm để được chỉ giáo nhân ban thưởng, hoặc sợ sệt chỉ vì nếu không làm sẽ bị chỉ giáo nhân sửa phạt.

Muốn thành công trong việc làm cho một con người ấu nhi trở nên dễ dậy, ngoài kỹ thuật bất đắc dĩ phải áp đảo yếu điểm của thụ giáo nhân một cách thích đáng tùy theo trình độ dễ dậy của mỗi đứa, chỉ giáo nhân cũng nên xét lại hai điểm chính yếu liên quan đến việc chỉ bảo của mình đối với thụ giáo nhân. Hai điểm chính yếu đó là: những điều truyền dậy và cách thức truyền dậy.-Về những điều truyền dậy, chỉ giáo nhân có bảo thụ giáo nhân làm, tránh hay chịu những điều gì qúa sức chúng không, hay những điều đó chỉ có lợi cho chỉ giáo nhân hơn là cho chính thụ giáo nhân, hoặc những điều đó chỉ giáo nhân chỉ biết dậy chứ không biết làm?

-Về cách thức truyền dậy, chỉ giáo nhân có dậy bảo thụ giáo nhân một cách yêu thương chúng, thông cảm với tâm lý lứa tuổi cũng như tâm trạng từng lúc của chúng, nhất là có tạo ra những thuận lợi để chúng có thể dễ dàng hoàn tất những đòi hỏi của mình hay không?

Bằng không, công phản và hậu qủa do sự thất sách từ những điều truyền dạy và cách thức truyền dậy thụ giáo nhân, không nặng thì nhẹ, không sớm thì muộn, sẽ xẩy ra rất là tội nghiệp nơi con người thụ giáo nhân. Một là chúng sẽ trở thành những đứa trẻ ba phải, thiếu chủ hướng, chủ trương, chủ định. Hai là chúng trở thành những đứa trẻ nhút nhát, lén lút, lo âu, sợ sệt. Ba là chúng trở thành những đứa trẻ lì lợm, bất chấp, bất cần, bất kể mọi sự v.v.

Trong khi dễ dậy là một điều kiện thiết yếu và tối khẩn nơi thụ giáo nhân để có thể vững chắc giáo dục họ thành nhân; tiết độ sẽ là mục tiêu đầu tiên mà công việc giáo dục con người ta phải nhắm tới. Cả hai, dễ dậy và tiết độ, đều là những đặc tính phản ảnh tinh thần tự chủ nơi con người, và là những đức tính cốt yếu làm nên con người thành nhân của thụ giáo nhân ngay từ thời kỳ ấu nhi cũng như những thời kỳ sau này. Sở dĩ tiết độ là mục tiêu đầu tiên phải nhắm tới trong việc giáo dục thụ giáo nhân là vì, tham lam là một trong những khuynh hướng tự nhiên nổi bật ngay trong thời kỳ ấu nhi, nhất là nó dần dần sẽ là ước muốn chủ động chi phối đời sống của con người khi lớn lên. Bởi đó, giáo dục con người làm sao biết sống tiết độ, thì chẳng khác gì người ta nắm được giây cương để có thể điều khiển cả con ngựa khỏi đi hoang hay chạy loạn một cách ngông cuồng khi cưỡi nó. Thế nhưng, đâu là mẹo mực, là phương cách hiệu nghiệm để có thể giáo dục thụ giáo nhân bắt

đầu và từ từ biết sống tiết độ, xứng với phẩm cách của con vật có trí khôn như chúng?

Trước hết, để có thể tiết độ con người ấu nhi, cần lưu ý đến năm điểm sau đây.

-Điểm thứ nhất, chỉ dậy cho chúng tiết độ lại những tham lam qúa đáng và bất chính mà thôi, chứ không phải bất cứ một tham lam nào, bởi vì, nhiều khi chính tham lam mới làm cho con người ham sống và thiết sống, lại nữa, biết đâu, nhờ co những đam mê mặc hình thức tham lam đó mà con người mới có thể thắng vượt mọi thách đố để đạt thành mộng ước chính

yếu làm nên cuộc đời của mình.

-Điểm thứ hai, đừng để cho chúng qúa thiếu thốn hay luôn luôn thiếu thốn, nhất là về những nhu cầu tối cần như ăn và mặc, hay những nhu cầu tâm lý như đồ chơi, kẻo những đòi hỏi theo nhu cầu và những thèm thuồng theo sở thích sẽ trở thành những đam mê điên cuồng có thể làm mờ mắt mọi người, nhất là chúng, những con người đang ở trong giai đoạn sống theo phản ứng của bản năng hơn là lý trí.

-Điểm thứ ba, ngược lại, cũng đừng để cho chúng đòi gì được nấy, và để cho chúng thụ hưởng một cách hết sức thỏa mãn thì thôi, kẻo chúng lại đòi. Bởi vì, một khi đã đòi là được, con người sẽ quen thói đòi hỏi bất cứ cái gì và bất cứ lúc nào, và, một khi đã no thoả, con người sẽ trở thành nghiện ngập, không có không được. Thế là, cộng với thói quen đòi hỏi, chứng nghiện ngập mọi sự sẽ khó lòng, nếu không muốn nói là không thể nào chừa và chữa được nữa. Do đó, không phải cứ chiều con là thương con, hay là lại giết hại con mình, càng làm cho chúng oán hận mình sau này, một khi chúng biết được

chỉ vì mình mà đời chúng qúa ư là bạc nhược và tiều tụy trong cảnh tham lam nghiện ngập như vậy.

-Điểm thứ bốn, tiêu chuẩn để giúp thụ giáo nhân có thể sống tiết độ, đó là: tiết độ về phẩm lượng được phép sử dụng hay hưởng dụng; tiết độ về thời gian được phép sử dụng hay hưởng dụng; và tiết độ về không gian được phép sử dụng hay hưởng dụng của chúng.

-Điểm thứ năm, những phương diện cần phải giáo dục con người thụ giáo nhân sống một cách tiết độ, đó là: phương diện nhu cầu và sở thích của chúng.

Sau đây là những áp dụng thực hành được rút ra từ năm tiêu điểm vừa được nêu lên.

* Về phương diện nhu cầu, như ăn uống, ngủ nghỉ, chơi đùa v.v.

-Đối với thời gian, hãy tập cho chúng điều độ ở chỗ làm theo giờ giấc, tới giờ là ăn và mới được ăn, tới giờ là ngủ và hết giờ phải dậy, tới giờ là chơi và hết giờ là thôi. Tất nhiên, không kể đến những trường hợp ngoại lệ, như ốm đau hay có những gì bất thường xẩy ra ngoài ý muốn.

-Đối với không gian, chúng còn phải ngủ cho đúng chỗ, ăn cho đúng nơi, chơi ở đúng vị trí được phép, chứ không phải ăn trong phòng ngủ hoặc trên giường ngủ, la hò cười phá ở những nơi tôn nghiêm thờ phượng, hay vứt đồ chơi lăn lóc khắp mọi nơi mọi chỗ, hoặc vừa ăn vừa chơi không bao giờ hết bữa v.v.

-Đối với số lượng, tập cho chúng ăn uống vừa phải, đừng cái gì thích thì ăn cho cứng bụng, cái gì không thích (trừ không hợp tì vị) thì lắc đầu hay nếm bỏ, hoặc cái gì bắt mắt thì lấy cho nhiều lại ăn không hết; đồ chơi cũng vậy, không phải chúng đòi cái gì cũng mua cho chúng, bất kể có lợi cho việc học hiểu hay có hợp với phái tính của chúng hay không, có thể

gây ra nguy hiểm hay không, và khi chơi các đồ chơi phải biết giữ đồ chơi, chứ không được vừa chơi vừa phá v.v.

* Về phương diện sở thích, đối với đồ chơi, như thích con búp-bê hay khẩu súng, đối với đi chơi, như đi du ngoạn hay đi mua đồ, đối với việc chơi, như coi truyền hình hay chơi trò chơi điện tử v.v.:

-Đối với thời gian, không nên cho ngay bất cứ cái gì chúng đòi để cầm hãm tốc độ ham muốn của chúng lại. Tuy nhiên, hãy lưu ý đến những cái chúng thích đó, để có thể cho chúng vào những dịp đặc biệt của chúng, như ngày sinh nhật, hoặc cho chúng như một tưởng thưởng vì chúng ngoan ngoãn, dễ bảo v.v. Thêm vào đó, hãy tập cho chúng biết chấp nhận một cách biết ơn những tặng vật mà chúng không thích, biết chia sẻ những đồ chơi hay đồ dùng mà chúng thích nhất cho anh em hay đồng bạn của chúng, nhất là biết tôn trọng những gì của người khác mà chúng không có lại hợp với thị hiếu của chúng.

-Đối với số lượng, không nên mua nhiều đồ vật, chẳng hạn đồ chơi hay đồ dùng, cho chúng một lúc, đến nỗi chúng không còn biết thiếu thốn là gì và hễ bị thiếu thốn thì không thể chịu được. Cả về phẩm chất của đồ vật sắm cho chúng cũng vậy, dù có tiền của, cũng không nên mua toàn đồ sang, đồ quí, trừ một vài thứ cần dùng vào những dịp đặc biệt, kẻo sau này có muốn rút lại cũng không được và không còn kịp nữa, một khi chúng đã quen thói trưởng gỉa làm sang.

-Đối với không gian, không nên để cho chúng dính líu và quyến luyến một cái gì qúa, đến nỗi, đi đâu cũng mang theo kè kè bên mình, kẻo sợ ai lấy mất của chúng.Một phương pháp và đường lối để có thể vừa tập luyện lại vừa trắc nghiệm tinh thần tự chủ cũng như hai đức tính dễ dậy và tiết độ nơi con người thụ giáo nhân ấu nhi của mình, đặc biệt từ ba tuổi trở lên, đó là thử thách chúng một cách tin tưởng theo kỹ thuật sau đây (hay tương tự như vậy). Đó là, hãy cho chúng hẳn một hộp kẹo hay bánh mà chúng thích nhất, không cần đòi hỏi điều kiện chúng có ngoan hay không. Hộp kẹo hay bánh này có đủ số kẹo hay bánh theo dự tính của chỉ giáo nhân, chẳng hạn, đủ cho một tuần, tính theo mỗi ngày trung bình là bao nhiêu đấy. Có thể đưa cho chúng vào buổi tối Thứ Bảy trước khi chúng đi ngủ, hay vào buổi sáng Chuá Nhật sau khi chúng thức dậy. Rồi giao hẹn rõ ràng với chúng rằng: hộp bánh hay kẹo đó là để cho chúng ăn trong cả một tuần, chúng không được ăn hết một lúc; mỗi ngày chỉ được phép ăn một (hai hay ba) cái sau mỗi bữa ăn mà thôi (hoặc lúc nào đó tùy chỉ giáo nhân ấn định cho chúng dễ nhớ). Ngược lại, nếu một lúc nào đó chúng không ngoan ngoãn nghe lời, hay ăn qúa số được ấn định, tùy theo trường hợp nặng hay nhẹ, chúng sẽ phải tự lấy một (hai hay ba) cục kẹo hay cái bánh của chúng đang có đó mà cho một trong những anh chị em hay đồng bạn của chúng là những đứa không có những kẹo bánh như chúng hoặc ngoan hơn chúng, tùy theo sự chỉ định của chỉ giáo nhân. Sau đúng một tuần, kiểm lại, nếu thấy chúng đã giữ được hoàn toàn giao ước ngay từ đầu với chỉ giáo nhân, thì kể như chúng là những ấu nhi đã bắt đầu biết tự chủ. Ngược lại, nếu kết qủa không được như ý của chỉ giáo nhân, căn cứ vào tình trạng hết nhanh hay chậm, nhiều hay ít của hộp bánh hay kẹo đó trong tuần qua, cũng là một dịp để chỉ giáo nhân có thể kiểm lại phương cách giáo dục hay nổ lực giáo dục của mình trong việc làm cho thụ giáo nhân ấu nhi của mình sống theo tinh thần tự chủ, xứng với nhân cách làm người.

Thế rồi, với tinh thần tự chủ vững mạnh này, con người ấu nhi mới có đủ khả năng bước vào thời kỳ thiếu niên để thực tập và thực hiện tinh thần khắc phục.