6- MỘT CON NGƯỜI KHẮC PHỤC

Thật vậy,

Với cái tật háo thắng tự nhiên trong thời kỳ thiếu nhi, con người sẽ tỏ ra những hành động tranh giành, phô trương, biểu diễn v.v., mang tính cách ganh đua theo khả năng, mà hậu qủa là ganh tị khi bị thua kém, và vênh vang khi được hơn nhau.

Chẳng hạn:

Làm gì cũng hăng làm trước. Có gì cũng phải có trước anh em, chúng bạn. Ở đâu cũng phải ở trên hết, như ngồi phía trên, xếp hàng đứng trên, hoặc đứng hay ngồi gần những vật, những người mà chúng thích. Làm gì cũng phải làm hơn, như làm le nơi phái nam, hoặc làm điệu nơi phái nữ. Được gì cũng phải được nhiều hơn, như được yêu chiều hơn anh em trong nhà, hay chúng bạn trong lớp v.v.

Thử hỏi,

Nếu tật đòi hỏi, tham lam, nhõng nhẽo và ỷ nại của con người trong thời kỳ ấu nhi không được giáo dục để biết tự chủ bằng những đức tính dễ dậy và tiết độ, thì, cường độ của khuynh hướng có liên hệ đến phẩm cách của con người là háo thắng, ẩu tả và liều lĩnh đầy tính cách vị kỷ này trong thời kỳ thiếu nhi của họ, sẽ mạnh mẽ và được đà thừa thắng xông lên tới mức nào, đến nỗi, có điều khiển được những con người thiếu nhi ấy, cũng cả là một vấn đề cam go. Ngược lại, nếu tật đòi hỏi, tham lam, nhõng nhẽo và ỷ nại của con người trong thời kỳ ấu nhi, không nhiều thì ít, đã may mắn được chế ngự bởi hai đức tính dễ dậy và tiết độ, thì mầm mống để nẩy sinh và động lực để phát triển của những tật háo thắng, ẩu tả, liều lĩnh và vị kỷ nơi thời kỳ thiếu nhi này sẽ ít có cơ hội và vây cánh để biểu dương lực lượng của chúng; ngược lại, còn bị khắc phục bởi hai đức tính thiết yếu cho thời kỳ thiếu nhi này, đó là thận trọng và đại đảm.

Tuy nhiên,

Một con người mà không có, yếu kém hay thiếu chất háo thắng trong mình, chưa chắc đã là một con người thận trọng. Trái lại, có thể là một con người nhút nhát, cù lần, thất vọng, bất đắc chí, chậm phát triển v.v.. Trong khi đó, một con người được giáo dục thận trọng qúa trong tất cả mọi sự, ở mọi nơi và trong mọi lúc, cũng chưa chắc đã tốt, nếu nó làm cho chúng đâm ra hay lưỡng lự, lẩn thẩn, bối rối, lặt vặt, câu nệ, gò bó v.v.. Do đó, cần phải biết rõ ràng những gì không nên hay không được háo thắng một cách ẩu tả và liều lĩnh theo khuynh hướng tâm lý tò mò và giầu tưởng tượng của chúng trong thời kỳ thiếu nhi này, mới được.

Lại nữa,

Một con người mà hoàn toàn không có một chút vị kỷ nào trong mình, chưa chắc đã là một con người đại đảm và vị tha, hay lại là một con người khờ dại, điên khùng, muốn cho đi những gì mình không có, muốn trở thành những gì không phải là mình. Trái lại, một con người quá đại đảm và vị tha, hãy coi chừng bộ mặt ngụy quân tử với thâm ý thả con tép bắt con tôm của chúng. Thế nên, cũng phải biết đâu là phạm vi và giới hạn của vị kỷ cần thiết cho mỗi người, để đại đảm co thể tối đa

hoạt động và bành trướng thế lực của nó.

Trước hết,

Về háo thắng, tức ganh đua, nên lưu ý những điểm sau đây:

-Lý do háo thắng: hãy giáo dục cho con người thiếu nhi cần phải háo thắng, cần phải ganh đua chỉ vì lý do tích cực, chẳng hạn, vì sự tiến thân của chúng đòi hỏi, chứ không phải hoàn toàn vì lý do tiêu cực, chẳng hạn, vì tự ái xui khiến khi thấy mình bị thua kém anh em chúng bạn. Nếu chỉ vì lý do thua kém mà háo thắng, thì ở những phương diện mà chúng chủ quan tưởng rằng không thua kém ai, dù trên thực tế không phải như vậy, hay ở những phương diện chúng vốn thấy không cần hoặc vốn e ngại, như sửa tính hư nết xấu, chúng sẽ không bị kích thích trong việc chịu khó tiến thân hơn nữa.

-Mục đích háo thắng: hãy giáo dục cho con người ngay trong thời kỳ thiếu nhi này làm sao chỉ háo thắng, chỉ ganh đua không phải để phô trương, để hơn những người mà chúng thua kém, mà là để trí (tâm lý), đức (luân lý) và dục (thể lý) của chúng có thể được phát triển một cách tương xứng và điều hòa với nhau. Nếu con người thiếu nhi chỉ vì lý do tích cực mà háo thắng, mục đích háo thắng của chúng cũng dựa theo đó mà chính đáng.

-Cách thức háo thắng: hãy giáo dục cho con người thiếu nhi khi háo thắng, với lý do và mục đích tích cực, tỏ ra cao thượng và biết mình, ở chỗ, thắng không kiêu, bại không nản, được không tham, thua không tức, hơn không phách, kém không ghen v.v.Chính những thái độ nơi cách thức háo thắng này đã bộc lộ tính cách chính đáng hay không của việc háo thắng cũng như ganh đua của con người trong thời kỳ thiếu nhi. Và, để phòng ngừa những việc háo thắng không được chính đáng theo tâm lý vị kỷ tự nhiên của con người ở vào thời kỳ thiếu nhi này, qua thái độ kiêu, nản, tham, tức, hách, ghen v.v. của chúng như thế, mà họ cần phải có đức tính thận trọng để xứng đáng làm người có phẩm cách đàng hoàng.Tuy nhiên, sự hiện diện của thận trọng không những là để điểm mặt và chỉ tên những hình thức bất chính của háo thắng, của ganh đua, mà còn để kiểm soát những việc làm, dù chân chính và cần thiết, còn đầy tính cách háo thắng của chúng. Tính cách háo thắng này của chúng ở tại những việc chúng làm ẩu tả và cẩu thả. Việc làm ẩu tả của chúng được bộc lộ qua tất cả những gì mà chúng, chỉ vì thích, theo khuynh hướng tò mò và giầu tưởng tượng của mình trong thời kỳ thiếu nhi, đã dám làm, dám nghịch, dù chưa biết kỹ càng gì cả, và dù không biết hậu qủa sẽ ra sao. Vì tính cách ẩu tả nơi việc làm vừa hiếu kỳ lại háo

thắng này của con người thiếu nhi mà việc làm của chúng còn có tính cách cẩu thả nữa. Tính cách cẩu thả nơi việc làm của con người thiếu nhi được tỏ ra ở chỗ, chúng làm thật nhanh những gì chúng thích để xem kết qủa như thế nào, có giống như chúng tưởng tượng không, mà không cần phẩm chất của nó; hay làm cho có lệ những gì chúng bị bó buộc, nhất là khi chúng đang để ý đến những cái hào hứng khác, mà không cần biết đến lợi ích của việc chúng cần phải chu toàn một cách thận trọng ấy ra sao.

Tuy nhiên, để một con người biết thận trọng ngay từ thời thiếu nhi, chúng còn phải luyện tập một đức tính khác, song song với đức tính thận trọng và làm cho đức tính thận trọng thật sự có tác dụng nơi chúng, đó là đức tính đại đảm, tức quảng đại và can đảm. Bởi vì, chỉ nhờ có đức tính đại đảm này mà đức tính thận trọng mới có đủ bản lãnh và thế lực để đàn áp những gì là tiêu cực, là thái qúa nơi con người, đồng thời, lợi dụng cũng như sử dụng một cách đắc lực những gì tích cực của con người và những gì thích hợp cho con người. Một con người có đức tính đại đảm là một con người, không cần phải làm được những việc liều lĩnh mà người khác không dám làm, chẳng hạn, tự tử vì chán đời, hay làm được những việc tài khéo mà nhiều người không có khiếu hoặc chưa có dịp luyện tập làm được, chẳng hạn, các việc biểu diễn về nghệ thuật, võ thuật, ảo thuật, xiệc thuật v.v.

Đúng hơn, một con người đại đảm chẳng qua chỉ là một con người biết khắc phục bản thân trong việc làm, tránh hay chịu tất cả những gì cần thiết có liên hệ đến phẩm cách để xứng đáng làm người của mình, thế thôi. Khắc phục là một tinh thần khẩn thiết đối với riêng con người trong thời kỳ thiếu nhi cũng như tự chủ là một tinh thần nồng cốt đối với riêng con người

trong thời kỳ ấu nhi. Tuy nhiên, hai tinh thần này khác nhau ở chỗ là, tự chủ thì hướng nội, tức hướng về chính con người là chủ thể mọi hành động của họ, còn khắc phục thì hướng ngoại, tức hướng về cuộc đời là môi trường sống động của con người.

Tự chủ là để con người chế ngự bản thân, chế ngự cái tật tham lam và ỷ nại bằng đức tính dễ dậy và tiết độ, nhờ đó, con người có thể dễ dàng khắc phục cuộc đời háo thắng và vị kỷ của mình bằng đức tính thận trọng và đại đảm.

Với đức tính đại đảm, con người, dù đang còn ở trong thời kỳ thiếu nhi, cũng sẽ biết nâng đỡ anh em chúng bạn yếu kém

hơn mình, dù có tốn công, tốn của, tốn giờ đi nữa. Ngoài ra, chúng còn biết nhường nhịn anh em chúng bạn khi bị họ bắt nạt hay lấn át, nhưng không phải vì thế mà chúng nhát sợ khi cần đến người có thẩm quyền để can thiệp vào những hành động có tai hại đến công ích của anh em chúng bạn. Thêm vào đó, khi làm bất cứ một điều gì lầm lỗi, chúng cũng không ngại đi tự thú và xin lỗi những người có liên hệ với hành động không nên, không phải của chúng; trái lại, chúng cũng sẵn sàng nhận lỗi và sửa lỗi khi được chỉ bảo về những gì chúng làm vì lầm lẫn hay không biết. Đặc biệt, chúng còn biết thán phục và bắt chước những gì tốt lành và hay đẹp nơi anh em chúng bạn của mình. Nếu cần, chúng còn sẵn sàng cộng tác với

anh em hay đồng bạn để làm việc chung.Để giúp cho con người thiếu nhi thực tập và thực hành đức tính đại đảm này một cách hiệu nghiệm, cần lưu ý hai điều kiện sau đây. Về mặt tiêu cực, chúng phải luôn luôn kiên trì thực hiện đức tính tiết độ đã được bắt đầu từ thời kỳ ấu nhi, để, nhờ đó, bản năng và đam mê nơi con người của chúng dần dần thuần thục bởi những thói quen lành mạnh. Nhất là, về mặt tích cực, chúng phải liên lỉ giữ tất cả những kỷ luật thích hợp với chúng và cần thiết cho chúng, dù khó khăn cũng không bỏ, dù khó chịu cũng không thôi, dù khó nhọc cũng vẫn giữ, cho đến khi con người

vốn dễ hư đi của chúng được hoàn toàn vững mạnh, để chúng có thể, cùng với đức tính thận trọng, tự khắc phục bản thân đầy háo thắng và vị kỷ theo khuynh hướng tự nhiên của một con người đang ở trong thời kỳ thiếu nhi như chúng.

Muốn xem con người thụ huấn nhân thuộc về thời kỳ thiếu nhi mà mình có trách nhiệm như một chỉ giáo nhân của chúng đã biết khắc phục hay chưa, và khắc phục nhiều hay ít, hãy quan sát mức độ thận trọng và đại đảm của chúng trong việc làm hằng ngày được chúng thi hành. Và, để giúp thụ huấn nhân thực tập cũng như thực hành tinh thần khắc phục này, chỉ giáo nhân có thể áp dụng bất cứ cách thức hay kỹ thuật nào vừa tầm mức với chúng, lại vừa đạt được một lúc cả hai đức tính thận trọng lẫn đại đảm.

Chẳng hạn,

Hằng tuần chúng phải tập xong một bản đàn, nếu thích đánh đàn, hoặc một bài quyền, nếu thích học võ, chứ không phải thích theo thị hiếu và tập theo hứng mà thôi, nhất là khi chúng tiến đến giai đoạn khó của vấn đề luyện tập, để chúng không những phát triển tài năng tự nhiên mà còn phát triển cả đức tính nữa. Tại Mỹ quốc, chỉ giáo nhân có thể dùng một số

đồ chơi đặc biệt để tạo cho con em thiếu nhi của mình vừa chơi vừa tập đức tính thận trọng và nhẫn nại, tránh tật ẩu tả và cẩu thả tự nhiên của chúng, như những loại đồ chơi cần phải ráp lại theo bản hướng dẫn mới có thể chơi được, chứ không phải loại đồ chơi mua về là có thể chơi liền một cách ngon lành, không phải mất công gì cả. Hoặc những trò chơi ghép tranh theo hình vẽ (puoãle) từ những mảnh vụn lung tung. Trò chơi này thật là một trò chơi rất hữu ích và thiết thực để giúp con em thiếu nhi dù giầu tưởng tượng đến đâu cũng không thể nào xếp lệch lạc mà thành ra như bức tranh mẫu, nhất là, chúng không thể nào áp dụng tật ẩu tả và cẩu thả của chúng mà có thể hoàn thành công việc ghép tranh này một cách mau chóng và chính xác được.Cũng có thể giao cho chúng một cuốn truyện chọn lọc để đọc trong một thời gian thích thuận đối với

chúng, hoặc bảo chúng xem một cuốn phim ý nghĩa nào đó ở trên truyền hình hay ở ngoài rạp chớp bóng, và sau khi chúng đọc xong truyện, xem xong phim, sẽ hỏi lại chúng về cả phương diện khách quan của cuốn truyện, cuốn phim, lẫn phương diện chủ quan do chúng cảm nghĩ về những gì chúng đã đọc, đã xem. Về phương diện khách quan, như câu truyện đó hay cuốn phim đó đại ý nói gì và bố cục (diễn tiến) ra sao; và, về phương diện chủ quan, chúng cảm thấy ý nghĩa của câu truyện đó, cuốn phim đó, hay dở ra sao, có nên bắt chước hay không? Tất nhiên, muốn trả lời được những câu hỏi này, con người

thiếu nhi phải coi truyện hay xem phim một cách thận trọng, kỹ lưỡng, và, nhiều khi lại còn phải coi hay xem một cách can

đảm, nhẫn nại nữa đối với những câu truyện hay những cuốn phim chọn lọc theo ý của chỉ giáo nhân, chứ không phải theo thị hiếu và sở thích của chúng. Thế rồi, qua những phát biểu của chúng về câu truyện hay cuốn phim, chỉ giáo nhân sẽ biết được trí tưởng tượng, sự thận trọng và mức nhẫn nại của thụ giáo nhân chính xác hay lệch lạc cách nào và bao nhiêu, để có

thể theo đấy mà giúp chúng điều chỉnh lại cho đúng hơn và hợp hơn với thực tế, với tư cách làm người sau này.

Còn một cách nữa có thể giúp con người thiếu nhi luyện tập tinh thần khắc phục một cách đặc biệt hơn nữa, đó là khuyến khích chúng và cho phép chúng tham gia những sinh hoạt cộng đồng, như sinh hoạt hướng đạo hay tham dự những môn thể

thao tập thể. Tuy việc tham gia những sinh hoạt cộng đồng này cũng có thể gây cho con em thiếu nhi của chỉ giáo nhân óc bè đảng, phe phái và tự ái đoàn thể, nếu bị thua kém hay hạ nhục, hay tự mãn tập thể, nếu đạt được thắng lợi, song, một khi

được chỉ giáo nhân lưu ý hướng dẫn đặc biệt, chứ không hoàn toàn phó mặc cho sự huấn luyện của tập thể đó, (kể cả sự huấn luyện của học đường đi nữa), thì, nhờ những sinh hoạt có tính cách kỷ luật và tương trợ nhau này, con người thiếu nhi vốn hay háo thắng, ẩu tả, cẩu thả và vị kỷ sẽ luyện tập được tinh thần khắc phục bản thân, như một hành trang không thể thiếu để có thể an toàn tiến vào thời kỳ thiếu niên là giai đoạn đầy chủ quan và mơ mộng của con người.