Nếu mục
đích của giáo dục là làm cho con người
trưởng thành để họ có thể làm
người sống đúng với nhân phẩm và nhân cách
của ḿnh, th́, mục tiêu của giáo dục, về
mặt tiêu cực, đó là sửa trị các chứng
tật hư xấu nơi con người, tương
phản và bất xứng với phẩm cách của
họ, ngược lại, về mặt tích cực, là
luyện tập các đức tính tốt lành cho con người,
làm con người nên hoàn hảo, xứng đáng là một
con người.Chứng tật hư xấu nơi con
người là tất cả những ǵ bất xứng
với nhân phẩm và bất hợp với nhân cách của
con người, do bẩm sinh hay tập thành mà có, trong tâm
tưởng (như tật hay nghĩ xấu cho
người ta), trong ngôn ngữ (như tật hay nói
xấu, chửi rủa), trong hành vi (như tật ẩu
tả, cẩu thả), trong cử chỉ (như tật
hay nhổ bậy, xả rác), trong thái độ (như
tật hay bất măn, nóng nẩy), và trong việc làm (như
tật hay vội vàng, hấp tấp) của con
người.
Tất cả mọi bất
toàn gọi là xấu nơi con người ấy, dù do
bẩm sinh hay tập thành, đều được
bắt nguồn từ tự ái bất chính của con
người, và được sai khiến bởi một
hội đồng lănh đạo tối cao là vị
kỷ, tham lam, gian dối và bất nhân.
Vị kỷ là
đứa con đầu ḷng của tự ái bất chính
nơi con người. Nó là một cặp sinh đôi
với ích kỷ. V́ là một cặp sinh đôi với nhau,
nó và ích kỷ giống hệt nhau ở chỗ, cả hai
đều là những xu hướng t́m ḿnh nơi con
người. Thế nhưng, v́ là hai đứa con khác nhau
của mẹ tự ái bất chính của chúng, chúng vẫn
có điểm khác nhau là, vị kỷ có tính cách dấn thân,
c̣n ích kỷ lại có tính cách thủ thân. Vị kỷ có
tính cách dấn thân ở chỗ, nó làm cho con người,
hễ làm bất cứ một sự ǵ, họ cũng
chỉ làm v́ ḿnh mà thôi. Trong khi ích kỷ, v́ có tính cách
thủ thân, nên, nó chỉ làm cho con người tỏ ra thái
độ trong những lúc cùng bí mà thôi, chẳng hạn,
chấp nhất khi bị xúc phạm. Cả hai tính cách
dấn thân của vị kỷ và thủ thân của ích
kỷ cũng đều nói lên tính cách t́m ḿnh từ
đầu đến cuối của con người
tự ái vậy. V́ bị chi phối bởi xu hướng
t́m ḿnh của vị kỷ lẫn ích kỷ như thế,
con người sẽ coi trọng ḿnh trên hết mọi
sự và trước hết mọi sự, thậm chí, coi
thường nhân ái, bất chấp nhân nghĩa, tấn công
nhân quyền, dù đối tượng bị họ coi
thường đó có là ai đi nữa, kể cả cha mẹ
và vợ con hay chồng con của ḿnh, miễn là cái tôi
của ḿnh không bị tổn thương hay
được thỏa măn là đủ.
Thái độ và triệu chúng
của vị kỷ và ích kỷ là hai đứa con sinh
đôi của tự ái nơi con người này, có thể
là keo kiệt, chấp nhất,
tự măn, bất măn, tự
cao, phô trương, tự phụ, ngang bướng,
giận hờn, chán nản, mặc cảm, vô ơn,
lười biếng, ỷ nại, nhút nhát
v.v. Dù mang những tính
chất không tốt và tác hại con người cá nhân
cũng như đoàn thể như thế, hai đứa
con sinh đôi của tự ái này vẩn không thể nào có
thể bị tận diệt, nếu tự ái trong con
người của họ c̣n tồn tại ở một
tŕnh độ cực kỳ bảo thủ trong việc
chỉ hướng về ḿnh và chỉ t́m ḿnh mà thôi.
Bởi v́, một tự ái chỉ t́m ḿnh như thế
sẽ tinh khôn và mănh liệt không thể tưởng
tượng được. Nó tinh khôn ở tại, nó biến
ảo khôn lường, với thiên h́nh vạn trạng,
đủ những lư lẽ chính đáng nhất, hợp
t́nh hợp cảnh nhất, để biện chứng cho
những hành động bất chính nhiều hơn là chân
chính của nó. Nó mănh liệt ở tại, nhiều khi
bất chấp tất cả, kể cả danh dự và
sự sống là những ǵ cao quí nhất của con
người, để đổi lấy thỏa măn
nơi những ǵ chúng thích nhất hơn là chúng cần
nhất. Đối với một tự ái vừa tinh khôn
lẫn mănh liệt như thế, được thể
hiện đặc biệt nơi hai đứa con sinh
đôi của ḿnh là vị kỷ và ích kỷ, chỉ có tinh
thần đại đảm mới có thể khuất
phục được cả ba mẹ con chúng mà
thôi.Thế nhưng, muốn thành lập một lực
lượng hùng hậu dưới sự lănh đạo
của tinh thần đại đảm trong công cuộc
khống chế lănh vực và tác dụng hoạt
động của ba mẹ con tự ái bất chính nơi
con người này, con người phải biết góp gió
thành băo mới được. Tức là, trên thực
tế, họ phải từ từ và liên tục tập
luyện ư chí là tài năng hành sự của con người
tâm linh, cho đến khi ư chí lấy lại quyền
thống lănh binh của nó nơi con người, quyền
mà nó đă bị tự ái là hoàng hậu của bản ngă,
chúa tể nơi con người, tước đoạt và
trao cho hai đứa con sinh đôi của bà nắm giữ
để lộng hành. Thật vậy, ư chí chắc
chắn sẽ lấy lại
được vị thế và tư thế thống lănh
binh của ḿnh, để có thể đắc lực
phục vụ cho chính nghĩa là phẩm cách của
con người, nếu nó
được con người chủ thể lợi
dụng để luyện tập những điều
như sau:
-Bắt ḿnh làm tất cả
những ǵ ḿnh không thích mà lại vô hại, và những ǵ
ḿnh ngại mà chỉ v́ ươn lười.
-Bỏ đi những ǵ ḿnh
thích mà lại tác hại, hay cầm hăm hoặc giảm
chế những ǵ ḿnh cần mà lại bất lợi cho
người.
-Điều độ nơi
những ǵ được phép hưởng hay xài, cả
về chất lượng, phẩm lượng và
thời lượng.
-Giữ tỉ mỉ và
bền bỉ những kỷ luật và thói quen tốt lành
của ḿnh, nếu không có lư do chính đáng cần phải
thích nghi, thay đổi cho thích hợp hơn.
-Làm mọi việc phận
sự một cách cẩn thận và chu toàn, trước khi
thực hiện những việc làm theo sở thích,
ngược lại, cũng không qúa lo lắng và cố làm
cho xong những việc không khẩn cấp v́ nhu cầu
đ̣i hỏi, v́ phận sự bắt buộc hay v́ hoàn cảnh
không cho phép.
-Cố gắng ép ḿnh chịu
đựng những bất đồng, trái ư, bất công,
đụng chạm, gây cho ḿnh bất măn, tức bực
v.v., bằng cách, không phản ứng lại ngay, hay tránh
đi chỗ khác, hoặc có những phản ứng
phủ lấp chúng đi.
Tham lam là đứa con
của vị kỷ, tức là đứa cháu của
tự ái bất chính. Nó giống mẹ nó như đúc,
bởi v́, nó thể hiện bản chất
dấn thân của
mẹ nó, một bản chất hoàn toàn sống v́ ḿnh
của mẹ nó. Nó c̣n đa t́nh hơn mẹ nó ở
chỗ, nó chỉ sống cho ḿnh mà thôi. Trong mọi sự,
nó chỉ t́m cách làm cho con người được
thỏa măn tối đa bao nhiêu có thể, dù có gây thiệt
hại cho người khác. Nó chính là những ước
muốn qúa độ, như những cao vọng, hay
những ước mong qúa sức, như những tham
vọng, mà đối tượng của những tham vọng
hay cao vọng này của nó, hoàn toàn hay hầu hết, không
thích hợp với hoàn cảnh hay xứng hợp với
thân phận của con người. Khi thực hiện
những cao vọng hay tham vọng của ḿnh, tham lam
trở thành những đam mê phản ứng nhanh nhất,
sốt sắng hạng nhất, hăng say mạnh nhất,
ôm đồm nhiều nhất, và theo đuổi bền
nhất. Nó có thể nấp dưới những h́nh
thức đ̣i hỏi, tham ăn, ham chơi, đua đ̣i,
ṭ ṃ, hoang phí, thay đổi, lạm dụng, lộng hành
v.v.
Để triệt hạ tính
xấu tham lam này, con người không cần phải
vất vả đối chọi trực tiếp với
nó, bằng chơi tṛ chụp bắt nó ở chỗ nó hoành
hành và ở lúc mà nó xuất hiện. V́ nó là con của
vị kỷ và là cháu của tự ái bất chính, con
người chỉ cần chặn
đầu nó, bằng cách,
dùng bàn tay sắt là ư chí của ḿnh để nắm
đầu cả mẹ lẫn bà của nó, thế thôi.
Bởi thế, nếu ư chí là thành phần nắm giữ
binh quyền nơi con người không luôn luôn tinh nhuệ
nhờ liên lỉ thao luyện, nó sẽ không thể nào có
đủ khả năng và công lực để
đối phó được với riêng tự ái bất
chính, vừa tinh khôn lại vừa mănh liệt, và với
chung con cháu của tự ái, vừa đông đảo
lại vừa ngổ ngáo.
Trên lư thuyết, gian dối có
vẻ như là thuộc hạ thân tín của vị kỷ,
là tay sai đắc lực của tham lam, tức cũng
thuộc về nhóm bầy tôi của tự ái bất chính.
Bởi v́, gian dối chính là đường lối
hoạt động thiếu chính đáng, chính trực, chính
nghĩa của gịng họ tự ái, vị kỷ và tham lam.
Tuy nhiên, trên thực
hành, gian dối là chúa trùm của gịng họ tự ái,
vị kỷ và tham lam này. Bởi v́, bất cứ một
sự vật ǵ hay sự việc ǵ đă gọi là
thiếu chính đáng, chính trực, chính nghĩa đều
đă bị tiêm nhiễm nọc độc của gian
dối. Do đó, tự ái bất chính không phải là gian
dối hay sao? Vị kỷ trên hết không phải là gian
dối hay sao? Tham lam vơ vét không phải là gian dối hay
sao? Có thể nói, tự ái bất chính, vị kỷ và tham
lam đều là những tính chất của gian dối.
Ngoài ra, gian dối c̣n thể hiện bằng những
đường lối như, gỉa h́nh, láo khoét, ăn
gian, ăn trộm, ăn cướp, phóng đại, vu
oan, lừa đảo, nịnh bợ, thất hứa,
bất trung v.v.
Sở dĩ gian dối,
tự nó, chỉ là một kẻ ngoại lai đối
với tâm linh của con người vốn hướng
về chân thiện mỹ, lại có thể lọt vào
được nội tâm
của con người, là v́, tự ái của con
người đă phải ḷng và ngoại t́nh với
hắn. Và, sở dĩ hắn có thể lộng hành và hoành
hành nơi vương quốc cuộc đời của
con người mà cái tôi là hoàng đế, một cách ngang
nhiên và ngang ngược, là v́,
hắn đă sai khiến
được cả vị kỷ lẫn tham lam là
những kẻ hầu như thừa hành tự ái
để nắm trọn quyền hành trong triều
đ́nh. Thậm chí, nơi một số người, gian
dối c̣n chiêu dụ và điều khiển
được cả quan nhất phẩm trong triều là
thiện chí và thống lănh binh của triều đ́nh là ư
chí, để cả hai vị đầu năo, một văn
và một vơ, này răm rắp làm việc cho hắn, chỉ
v́ chiêu bài ích quốc lợi dân do hắn trưng ra một
cách hợp t́nh hợp lư.
Do đó, muốn
vạch mặt chỉ tên của gian dối, thật là khó
khăn đến nỗi, hầu như không thể.
Bởi v́, hắn chẳng những cải trang đă tài bằng
những chiêu bài, lại c̣n biến hóa thật khéo bằng
những ngụy biện, mà chủ đích duy nhất
của hắn chỉ là để thực hiện mưu
đồ lợi lộc cá nhân mà thôi. Tuy nhiên, có một cái
hắn rất sợ và hết sức t́m cách tránh né như
tránh tử thần, đó là ánh sáng. Điều đó
dễ hiểu, là v́, bản chất là con cái tối tăm
của hắn với bản chất sáng soi của ánh sáng
bao giờ cũng kỵ nhau. Hễ ánh sáng lan tới đâu
th́ hắn biến mất đi tới đấy. Đối
với hắn, hiện thân của ánh sáng chính là sự khôn
ngoan, một sự khôn ngoan được lương tâm,
nguồn phát ra ánh sáng nơi con người và cho con
người, sai đến với con người như
một vị quân sư mỗi khi cần thiết, nhất
là mỗi khi con người sửa soạn làm một
điều ǵ mờ ám do hắn bày đặt ra cho họ.
Bởi thế, muốn thấy rơ bộ mặt đểu
gỉa, đê hèn, bịp bợm, trắng trợn của
gian dối nơi ḿnh, và muốn không bị trở thành
nạn nhân của hắn, con người cần phải
bám sát lấy lương tâm chân chính của ḿnh. Hăy nghe
lương tâm hơn nghe gian dối, dù những
điều gian dối thủ thỉ vào con người
bẩm sinh vốn tự ái của ḿnh những điều
có lợi nhất cho ḿnh đi nữa; một khi
lương tâm ngăn cản, đừng bao giờ làm
theo, bởi v́, những điều đó sẽ là những
điều không hợp với phẩm cách của ḿnh và
lại bất lợi cho cả người khác, bằng
không, cũng sẽ bất lợi cho ḿnh sau này v.v. Ở
đây, vai tṛ sức mạnh của ư chí cũng không kém
phần quan trọng, trong việc trợ giúp con
người, sau khi họ nghe và nhận được
đâu là chân thiện mỹ, đâu là ích quốc lợi dân
thật sự trong vương quốc cuộc đời
của ḿnh, họ có thể thực hiện một cách
chính đáng và toàn vẹn.
Nếu gian dối vừa là
tinh thần, vừa là đường lối hoạt
động của gịng họ tự ái bất chính, vị
kỷ và tham lam, th́ bất nhân vừa
là xu hướng, vừa là
mục tiêu của gịng họ này. V́ sự liên hệ và liên
kết một cách mật thiết với gian dối
như h́nh với bóng,
bất nhân chính là
đứa con riêng của gian dối với tự ái
bất chính. Như thế, bất nhân là anh em cùng cha khác
mẹ với vị kỷ và ích kỷ, hai đứa con
sinh đôi chính thức của tự ái với cái tôi nơi
mỗi người. Tuy cùng mẹ khác cha, cả ba anh em
đều tỏ ra rất am hợp với nhau,
đến nỗi, tham lam chính là đứa con loạn luân
của vị kỷ và bất nhân. V́ thế, v́ những
liên hệ hàng dọc với gian dối và tự ái, cũng
như hàng ngang với vị kỷ và tham lam như thế,
về h́nh thức, bất nhân có thể tỏ ra nơi con
người những tính cách như: trong trí, đoán bậy
cho người, yên trí và thành kiến về người;
trong ḷng, ác cảm với người, khinh người, vô
ơn và bất nghĩa với người, muốn sự
dữ cho người; trong ngôn từ, nói hành người,
nói xấu người, vu oan cho người,
chửi bới người,
nói móc người; trong hành động, thiên vị với
người, chọc tức người, bắt nạt
người, lừa đảo người, lợi
dụng
người, hà
hiếp người, làm nhục người, hành hạ
người, giết người.Tuy nhiên, xét về tinh
thần, bất nhân c̣n có thể là một ư định hay
một ư muốn làm hại kẻ khác, như muốn
hiếp dâm, muốn thủ tiêu, muốn trộm
cướp, muốn phá vỡ hạnh phúc gia đ́nh,
muốn làm mất danh tiếng hay sự nghiệp của
người ta, dù những ư muốn, ư định đó
chưa được thực hiện hoặc chưa
thực hiện được, v́ hoàn cảnh chưa
thuận tiện. Bất nhân c̣n có thể là những
thỏa măn, những vui thú trên những bất hạnh,
những khốn nạn, những đau khổ mà
người khác phải chịu, nhất là những
người không hợp với ḿnh hay có ác cảm với
ḿnh hoặc làm khó ḿnh, do ḿnh hay bất cứ sự ǵ khác
gây ra cho họ. Ngoài ra, bất nhân c̣n có thể là một
thái độ dửng dưng, một hành động
thiếu tích cực trong việc cứu vớt
người khác khi ḿnh thực sự làm được
theo khả năng và hoàn cảnh của ḿnh, mà v́ không thích,
không ưa, hay ghen ghét người ta, đă để cho
họ phải chịu những sự bất hạnh
đó, chẳng hạn, trường hợp khoanh tay
đứng nh́n người ta rớt xuống vực
thẳm. Do đó, bất nhân chẳng những là một
việc bất công khi con người trực tiếp xâm
phạm, vi phạm hay xúc phạm đến nhân phẩm,
nhân quyền hay nhân mạng của kẻ khác, mà c̣n là
một việc thất đức khi gián tiếp
để người ta chịu những sự bất
hạnh đáng tiếc.
Muốn phá vỡ
chính sách và mặt trận của tên côn đồ bất
nhân này, một chính sách và mặt trận được
mưu toan bởi ông bố gian dối của hắn, được
sai khiến bởi bà mẹ tự ái đầy uy quyền
của hắn, được ủng hộ bởi
người vợ vị kỷ lộng hành trong việc
triều chính của hắn, cũng như được
trợ lực bởi đứa con tham lam đang nắm
binh quyền trong tay của hắn, con người lại
càng cần phải tạo lập cho ḿnh, chẳng những
một vị quan nhất phẩm thiện chí đầy
khôn ngoan, mà c̣n một vị thống lănh binh ư chí thật
dũng lược, cả hai, dưới sự
hướng dẫn tối cao của vị cố vấn
lương tâm tối cao, mới có thể lấy
được ḷng dân, nhờ đó mới dễ dàng
khống chế được bọn ngụy thần là
ruột thịt thân cận với cái tôi vĩ đại
trong con người, để xây dựng an cư lạc
nghiệp cho cuộc đời của con người, là
điều mà mọi người và mỗi người
hằng ước mong và muốn hưởng khi sống thân
phận con người.
Thật ra,
Không bao giờ các
chứng tật hư xấu, mà hội đồng lănh
đạo của chúng là tự ái, vị kỷ, ích kỷ,
tham lam, gian dối và bất nhân, có thể hoàn toàn bị
tận diệt. Bởi v́, chúng là những mầm mống
tiềm ẩn nơi tâm tưởng, tâm can, tâm tính của
con người vốn hướng hạ và đầy
đam mê, chỉ chờ dịp là bộc phát và có cơ
hội là phát triển lập tức, bằng không, con
người đă là thần thánh, đâu c̣n bản chất
nhân vô thập toàn của ḿnh nữa. Do đó, việc dùng
thiện chí khôn ngoan và ư chí dũng cảm để
chống lại, và, nhất là, để nắm
được bọn đầu xỏ như nắm
được đầu rắn, không cho nó có dịp phun
nọc độc, tác hại dân nước là bản thân
và cuộc đời của con người, thật là
quyết liệt, đến nỗi, có liên hệ
đến việc sống c̣n của con người tâm
linh. Thế nhưng, chỉ chế ngự được
rắn độc, bằng cách nắm được đầu
của nó, chưa đủ. Bởi v́, một đàng, nó
không thể bị hoàn toàn tận diệt, đàng khác, vào
một lúc nào đó, lợi dụng lúc sơ ư hay lơ là
của con người, dù chỉ một tí hay một
chốc thôi,
cũng đủ để
nó có thể vuột khỏi bàn tay quyền lực của
con người, để rồi, con người sẽ
khó ḷng mà có thể tránh được t́nh
trạng trả thù vô cùng
hiểm độc của nó sau đó, một cuộc
trả thù sẽ làm cho họ từ trọng thương đến
tử thương mà thôi.
Thế nên,
Trong việc sửa
trị các chứng tật hư xấu, sau khi đă
nắm được đầu chúng là bọn tự ái,
vị kỷ, ích kỷ, tham lam, gian dối và bất nhân,
con người phải biết biến cải chúng từ
rắn độc là loài ḅ sát trở thành bồ câu bay
bổng trên trời nữa, họ mới thực sự
thành công và hoàn toàn bảo đảm được an ninh
quốc pḥng. Chẳng hạn, biến tự ái thành bác ái,
biến vị kỷ thành vị tha, biến ích kỷ thành
xả kỷ, biến tham lam thành thông ban, biến gian
dối thành chân thật, biến bất nhân thành tha nhân.
Như vậy, việc sửa trị chứng tật
hư xấu nơi con người chẳng qua chỉ là một
cuộc cải cách tâm linh, cải dữ hoàn lành, thế
thôi, chứ không phải là một cuộc tàn sát lẫn
nhau, v́ bản chất tương phản với nhau và v́
thù hận khi đụng độ với nhau.Thật
vậy,
Xét về bản
chất, các chứng tật hư xấu, tự nó, là
những ǵ không xứng hợp với nhân phẩm và nhân
cách của con người, v́ chúng tương phản
với chân thiện mỹ là đối tượng
của con người và là những ǵ làm hoàn hảo hóa con
người. Dầu vậy, xét về nhu cầu, chúng
lại cần cho sự phát triển của con
người. Nếu ví chúng như những vi khuẩn, chúng
phải là những vi khuẩn được cấy
sẵn trong con người, nhờ chúng, kháng thể nơi
con người là ư chí mới có dịp luyện tập để
có đủ khả năng miễn nhiễm khỏi
tật gần mực th́ đen. Nếu ví chúng là những
loại vấn rác bẩn thỉu hay phân bă thối tha, th́,
trong việc vun trồng các loại cây ăn trái là các
loại nhân đức của con người, lại không
thể thiếu những loại vấn rác bẩn thỉu
và phân bă thối tha này để cây cối có thể luôn
tươi tốt, mau phát triển và sinh hoa trái. Nếu ví
chúng là cỏ dại, th́, ở mảnh đất nào
cỏ càng mọc dễ, mọc nhiều, lại càng
chứng tỏ mảnh đất đó có thể trồng
được những cây ăn trái, v́ những mảnh đất
đó chính là những mảnh đất thịt, chứ
không phải là những mảnh đất cát chỉ
hợp với những cây xương rồng ngoài sa
mạc, hay những mảnh đất bùn chỉ hợp
với những loài lau sậy ở đồng lầy,
hoặc những mảnh đất sét hay đất đá
mà không một loại cỏ cây nào có thể sống được,
hay những mảnh đất cằn đă trải qua bao
nhiêu đợt trồng cấy và đă trở nên chua chát, đến
nỗi, cỏ
là loài thân thiết nhất
với đất cũng khó ḷng có thể mọc được,
và mọc được một cách ào ào như ở
một mảnh đất thịt.
Bởi thế,
Những chứng
tật hư xấu chỉ là cỏ dại, một khi con
người muốn bỏ hoang mảnh đất nhân tính
của họ, để cho đám cỏ cứ theo bản
năng mù quáng của ḿnh mọc lên um tùm và rậm
rạp, đến nỗi, trở thành chốn ẩn
nấp của các loài rắn rết, hiện thân của
tội lỗi độc hại. Đám cỏ dại đối
với con người này, nếu được bàn tay
thiện chí của con người chăm sóc, luôn cắt
xén thường xuyên
theo ư ḿnh, th́ nó lại trở thành một băi cỏ trông
thật mát mắt, chơi thật đằm chân, ngồi
thật thoải mái, hữu ích lắm chứ. Hơn
nữa, nếu con người chủ vườn c̣n
biết trồng các loại cây nhân đức lấy trái
ăn điểm vào đám cỏ luôn được
cắt xén mịn màng xanh tươi đó, th́ thật là
một cảnh ngoạn mục như địa đường,
không c̣n ǵ lư tưởng đáng ước ao hơn
nữa.Trên thực tế, một con người không có hay
thiếu đi những chứng tật hư xấu đệ
nhất như tự ái, vị kỷ, ích kỷ, gian
dối, tham lam, bất nhân, chưa chắc đă là một
người hoàn toàn hay hoàn hảo. Bằng không, một con
người hoàn toàn hay hoàn hảo như thế sẽ có
thể, hoặc là một đứa trẻ mới sinh, hay
là một con người chậm trí khôn khờ khạo
chẳng biết ǵ. Ngoài ra, loại người hoàn toàn và
hoàn hảo như thế c̣n có thể kể đến
những loại người vô liêm sỉ, hầu như
không biết đến tự ái là ǵ; những loại
người chán đời, không c̣n thiết ǵ đến
ḿnh như những người vị kỷ, hay không c̣n ham
ǵ như những người tham lam, bởi v́, kể
cả mạng sống của ḿnh, họ cũng không ham,
không cần, và có thể tự tử bất cứ lúc nào
họ cảm thấy họ không c̣n lối thoát; những
loại người cù lần, chậm biến báo,
thiếu khôn lanh, hầu như không biết lừa
người cho bằng toàn bị người lừa
bằng những mánh khóe gian dối; những loại
người vốn nhút nhát, nhu nhược, nể nang,
cầu ḥa, không bao giờ dám giở tṛ hay phản ứng
ǵ làm mất ḷng ai, chứ chưa nói đến chuyện
dám làm những việc bất nhân v.v.
Tóm lại,
Không một con
người nào tự nhiên lại không có những tính hư
nết xấu mọc lên như cỏ trong mảnh
vườn nhân tính của ḿnh. Mà, một mảnh
vườn có cỏ mọc, mới là một mảnh
vườn có khả năng trồng được
những cây ăn trái là những nhân đức tốt lành
cho con người. Tuy nhiên, mỗi loại cây nhân đức
lại chỉ hợp với từng vùng đất,
từng khí hậu, từng phân bón nào đó mà thôi. Cho nên,
những nhà giáo dục lành nghề phải biết chọn
đất, chọn khí, chọn phân mà trồng những cây
nhân đức, thích hợp với và cho mỗi con
người thụ giáo nhân của họ, để công
việc giáo dục đạt được thành qủa
mỹ măn theo mục đích và mục tiêu của nó.