9

Ở TRONG THẾ GIAN

BỘT VĂN HÓA

“N

ói đến Đạo thường là nói đến Đức Tin. Bởi thế, tử vì Đạo mới là chết vì Đức Tin, bỏ Đạo tức là bỏ Đức Tin và truyền Đạo là truyền bá Đức Tin. Như vậy, theo ý nghĩa, Đức Tin đồng nghĩa với Đạo, là mầu nhiệm của Đạo và là biểu hiệu cho Đạo, và trên thực tế, Đức Tin chẳng những là việc chấp nhận Đạo mà còn là việc phản ảnh Đạo nữa.

“Nếu Đức Tin là biểu hiệu cho Đạo thì văn hóa là biểu hiệu cho đời. Đức Tin phản ảnh Đạo ra sao, thì văn hóa cũng phản ảnh đời như vậy. Nếu Đạo thuộc về trời thế nào, thì đời cũng thuộc về con người như vậy, vì Đạo liên quan đến mạc khải và đời liên quan đến nhân tạo. Mà nói đến mạc khải là nói đến những gì thần linh, chân thật nhất và trọn hảo nhất. Trong khi đó, nói đến nhân tạo là nói đến những gì phàm tục, tạm bợ và tương đối. Do đó, văn hóa của con người và làm nên con người phải được thần linh hóa bởi mạc khải mới trọn hảo và bền vững.

“Như thế, Đạo hiện hữu là vì đời và cho đời. Và đã là Đạo thì phải là Đạo nhập thể (incarnation) và cứu thế (salvation). Đạo nào không có tính cách hội nhập văn hóa (inculturation) và biến đổi văn hóa (transculturation) thì không thực sự là và hoàn toàn là Đạo.

“Theo bản chất được mạc khải của mình, Kitô giáo thực sự là một Thiên Đạo. Thế nhưng, Kitô giáo còn là một Đạo nhập thể nữa, qua các công trình về giáo dục và bác ái khắp thế giới, được thực hiện bởi việc Truyền Bá Đức Tin”.

(Đaminh Maria Cao Tấn Tĩnh, BVL, Giòng Sông Chảy Nước Ban Sự Sống Đời Đời, Cao-Bùi, 1998, trang 208)

Thật vậy, nếu không có Đức Tin thì chỉ có văn hóa sự chết chứ không thể nào có văn hóa sự sống, một thứ văn hóa xứng với nhân phẩm của con người là loài được dựng nên theo hình ảnh của Thiên Chúa và tương tự như Thiên Chúa. Bởi vì, "Người ta sống không nguyên bởi bánh, nhưng còn bởi mọi lời phát ra từ miệng Thiên Chúa" (Mt.4:4).

Xét về yếu tố làm nên hữu thể, con người khác với con vật ở tại linh hồn của mình. Bởi linh hồn và nhờ linh hồn này, con người có thể nhận biết mình và biết sống sao cho xứng hợp với thân phận của mình trong việc "làm chủ trái đất" (Gen.1:28). Như thế, xét về yếu tố sinh hoạt, con người tỏ ra trổi vượt hơn con vật ở tại văn hóa của mình. Văn hóa chính là bộ mặt của con người và là chân tướng của con người. Đến nỗi, nếu không có văn hóa con người cũng không còn là con người nữa, hay có là con người cũng không hơn gì một con vật.

Vậy nói đến con người là nói đến văn hóa. Mà văn hóa là gì, nếu không phải, về phẩm chất, là tinh hoa của con người, và về tính chất, là nhân cách của con người, hay là chính chủ trương sống của con người, được thể hiện qua luật pháp và tục lệ của họ, qua tín ngưỡng và giáo dục của họ, qua văn học và nghệ thuật của họ, qua khoa học và kỹ thuật của họ v.v. Tuy nhiên, vì văn hóa là "những gì thế gian", những gì phát xuất từ con người và thuộc về con người, mà con người lại "nhân vô thập toàn". Do đó, thực tế cho thấy, văn hóa hoàn toàn có tính cách tương đối, tức có thể sai lầm và bất toàn, có thể thay đổi và nghịch nhau.

Văn hóa của con người không sai lầm và bất toàn là gì, khi mà, trong chính thời điểm hầu như văn minh tuyệt đỉnh ngày nay, con người lại chủ trương làm những việc phạm đến chính nhân phẩm linh thiêng bất khả xâm phạm của con người, như đã từng xẩy ra trong chế độ cộng sản chuyên chế độc tài hay đang xẩy ra nơi các ống nghiệm tạo nhân, cũng như những việc phạm đến chính sự sống hết sức cao qúi của con người, như luật cho phép phá thai, hay luật cho phép giết êm dịu thành phần yếu bệnh vô phương cứu chữa, sống chỉ thêm gánh nặng và tốn phí cho xã hội.

Ngoài ra, văn hóa của con người cũng không tương đối ở chỗ nó có thể thay đổi và tỏ ra đối nghịch nhau là gì, giữa văn hóa của dân tộc này với dân tộc kia, giữa văn hóa của thời này với thời khác. Không phải hay sao, trong khi văn hóa của dân tộc Ấn Độ theo đạo Bà-La-Môn coi trọng con bò như một vị thần linh bất khả xúc phạm và đáng tôn kính, thì đối với văn hóa Việt Nam con bò chỉ là một con vật kéo cầy và là biểu tượng cho ngu si đần độn: "Ngu như con bò!"

Cũng không phải hay sao, văn hóa còn thay đổi theo thời thế, theo thị hiếu của con người, điển hình nhất là trong vấn đề thời trang, được thể hiện qua nhiều kiểu cách ăn mặc cũng như trang điểm đầu tóc nơi cả hai phái nam nữ, đến nỗi có những lúc nhìn đằng sau không còn phân biệt là nam hay nữ. Về phương diện văn hóa thay đổi theo thời thế liên quan đến phái tính này không thể không kể đến luật pháp cho phép hôn nhân đồng tính luyến ái tại Hoa Kỳ cũng như tại Âu Châu. 

Một sự kiện hiển nhiên hơn nữa có thể chứng minh văn hóa của con người hoàn toàn có tính cách tương đối, vì nó thay đổi theo thời gian và không gian (địa phương), đó là các thể chế chính trị. Trước cách mạng Pháp 1789, các nước trên thế giới đều theo chế độ quân chủ. Sau đó, chế độ dân chủ bắt đầu hình thành cho tới nay. Tuy nhiên, vẫn còn một số nước, chưa hoàn toàn dứt bỏ chế độ quân chủ này, ở chỗ có cả vua lẫn quốc hội, như Anh Quốc, Nhật Bản, Thái Lan v.v. Thế rồi, sau cách mạng Nga 1917, chế độ cộng sản đã ra đời và, cho đến năm 1989 là năm cộng sản Đông Âu sụp đổ và năm 1991 là năm Liên Bang Sô Viết từ bỏ cả chủ nghĩa lẫn chế độ cộng sản, chế độ này đã tràn lan đến cả nửa phần địa dư của thế giới. Ngoài ra, còn có một thể chế chính trị có tính cách trung dung giữa cộng sản và dân chủ, đó là chế độ xã hội vẫn được các nước Bắc Âu theo đuổi, như Đan Mạch, Thụy Điển, Na-Uy v.v.

Nếu văn hóa của con người có tính cách tương đối, bất toàn, bất nhất và đổi thay như thế, thì cho dù về khoa học và kỹ thuật con người có tiến hóa đến đâu đi nữa, văn hóa cũng không thể nào làm cho con người thăng tiến và hoàn toàn đạt đến tầm vóc nhân bản cao qúi của mình. Cũng chính vì không có một nền văn hóa hết sức kiện toàn mà, trong thời điểm văn minh vật chất vượt bậc này, văn hóa của con người đã trở thành một thứ "văn hóa tử vong", một thứ văn hóa tác hại đến chính nhân phẩm làm nên con người cũng như sát hại đến cả sự sống còn của con người, một thứ văn hóa làm cho con người sống trong thù hằn ghen ghét cũng như trong lo âu sợ hãi bị diệt vong.

Đó là lý do tại sao văn hóa của con người cần đến Đức Tin Kitô Giáo hơn bao giờ hết, nhất là kể từ thập niên 1960 đến nay, một thập niên đánh dấu một nền văn minh vật chất càng ngày càng lên đến tuyệt đỉnh của con người, qua việc con người bắt đầu thám hiểm không gian, và qua những phát minh tân kỳ cả về kỹ thuật điện tử lẫn điện toán, ngoài ra, thập niên này cũng đánh dấu một cuộc cách mạng nhân bản hầu như muốn lật đổ đến tận gốc rễ tất cả những gì làm nên xã hội loài người, qua việc bắt đầu ban bố những luật pháp cho phép ly dị và phá thai.  

MEN ĐỨC TIN

N

hận thấy thế giới loài người được dựng nên theo hình ảnh Thiên Chúa và tương tự như Thiên Chúa bắt đầu phiêu lưu vào một qũi đạo văn hóa chết chóc như thế, với trách nhiệm ở trong thế gian mà không thuộc về thế gian của mình (x.Jn.17:11,13-15), Giáo Hội Công Giáo Rôma đã triệu tập một Công Đồng Chung tại Vatican lần thứ hai, từ ngày 11-10-1962 đến 8-12-1965, để làm sao có thể trở thành "Ánh Sáng Muôn Dân" ("Lumen Gentium" – tên gọi của Hiến Chế Tín Lý về Giáo Hội, một văn kiện chính yếu nhất trong 16 văn kiện của Công Đồng này), nhờ đó Giáo Hội có thể mang lại cho thế giới tân tiến "Niềm Vui và Hy Vọng" ("Gaudium et Spes" – nhan đề của Hiến Chế Mục Vụ diễn đạt tính cách đối ngoại của Giáo Hội trong Thế Giới Tân Tiến, phản ảnh và quảng diễn văn kiện có tính cách đối nội trên đây).

Không riêng gì Công Đồng Chung Vaticanô II này, trong suốt giòng lịch sử của mình, tùy theo thời thế và cách thế, Giáo Hội Công Giáo Rôma, nhất là kể từ Đức Giáo Hoàng Lêô XIII, với Thông Điệp "Rerum Novarum" về điều kiện của những giai cấp làm việc, ban hành ngày 15-5-1891, đã mở màn cho học thuyết xã hội của Kitô Giáo vào thời điểm chủ thuyết cộng sản sắp sửa hiện thân trở thành chế độ cộng sản vô thần sắt máu, một học thuyết xây dựng trên nền tảng bất biến là mạc khải thần linh, để ít là làm như muối ướp (x.Mt.5:13) giữ cho văn hóa thế gian khỏi bị thối rữa và băng hoại. Học thuyết xã hội của Kitô Giáo này đã được các vị giáo hoàng kế tiếp khai triển và áp dụng vào thời điểm của mình, theo thứ tự thời gian, có thể kể đến như sau:

Thông Điệp "E Supremi" của Đức Piô X ban hành ngày 4-10-1903, về việc phục hồi mọi sự trong Chúa Kitô

Thông Điệp "Ad Beatissimi Apostolorum" của Đức Bênêđictô XV ban hành ngày 1-1-1914, về việc kêu gọi hòa bình.

Các Thông Điệp của Đức Piô XI, như "Divini Redemptoris" về cộng sản, ban hành ngày 19-3-1937, và Thông Điệp "Nova Impendet" về việc khủng hoảng kinh tế, ban hành ngày 2-10-1931.

Thông Điệp "Summi Pontificatus" của Đức Piô XII ban hành ngày 20-10-1939, về việc hiệp nhất của xã hội loài người.

Các Thông Điệp của Đức Gioan XXIII, như "Mater et Magistra" về Kitô Giáo và việc phát triển xã hội, ban hành ngày 15-5-1961, và Thông Điệp "Pacem in Terris" về tình trạng bình an hoàn vũ trong chân lý, chính trực, bác ái và tự do, ban hành ngày 11-4-1963.

Các Thông Điệp của Đức Phaolô VI, như “Humane Vitae" về sự sống con người liên quan đến việc ngừa thai, ban hành ngày 25-7-1968, và Thông Điệp "Populorum Progressio" về việc phát triển của các dân tộc, ban hành ngày 26-3-1967.

Các Thông Điệp của Đức Gioan-Phaolô II, như "Laborem Exercens" về công việc làm của con người, ban hành ngày 14-9-1981; Thông Điệp "Sollicitudo Rei Socialis" về việc quan tâm đến xã hội, ban hành ngày 30-12-1987; Thông Điệp "Mulieris Dignitatem" về phẩm vị và ơn gọi của phụ nữ, ban hành ngày 15-8-1988; Thông Điệp "Centesimus Annus" về những vấn đề xã hội và kinh tế, ban hành để kỷ niệm 100 năm Thông Điệp "Rerum Novarum" (1891-1991); và Thông Điệp "Evangelium Vitae" về gía trị và tính cách bất khả xâm phạm của sự sống con người, ban hành ngày 25-3-1995.

Văn Hóa của con người, thành phần được dựng nên theo hình ảnh Thiên Chúa và tương tự như Thiên Chúa, chỉ đạt đến tầm vóc toàn hảo của mình khi nó hoàn toàn được Đức Tin soi dẫn để có thể trung thực phản ảnh Lời Chúa là thần linh và là sự sống: "Triều đại của Thiên Chúa giống như men người đàn bà kia lấy đem trộn vào ba đấu bột. Dần dần cả khối bột trộn men bắt đầu phồng lên" (Mt.13:33).

Đất không thể tự mình xanh tươi nếu các hạt giống nơi nó không mọc lên thế nào thì thế gian cũng không thể nào có một bộ mặt nhân bản nếu không có văn hóa của con người như vậy. Tuy nhiên, cho dù có xanh tươi nhờ các hạt giống nơi nó mọc lên đi nữa, đất cũng chỉ là những cánh đồng hoang hay những khu rừng rậm, nơi ẩn nấp của loài dã thú. Cũng thế, qua giòng thời gian của lịch sử thế giới, nhất là giai đoạn BC (trước Chúa Kitô giáng sinh), văn hóa của con người vẫn còn là nơi chất chứa những con dã thú của sức mạnh, của rừng rú, của chộp bắt nhau, ăn thịt nhau.

Thật vậy, về thể lý, văn hóa của con người trong giai đoạn BC không là nơi ẩn nấp của loài dã thú, sặc mùi máu tanh và tử khí bốc lên từ sức mạnh của các đế quốc là gì? Như đế quốc Akkadian từ 2360 BC ở vùng Mesopotamia và Ba Tư, đế quốc Cựu Babylon cũng ở vùng này từ 1728 BC, đế quốc Hittite từ 1296 BC ở vùng Anatonia và Syria, đế quốc Assyria từ 883 BC ở vùng Mesopotamia và Persia, đế quốc Tân Babylon từ 605 BC rồi đến đế quốc Ba Tư từ 550 BC cũng ở vùng này, đế quốc Alexander từ 323 BC ở vùng Hy Lạp và Rôma, đế quốc Seleucid từ 280 BC ở vùng Anatolia và Syria, đế quốc Parthian ở vùng Mesopotamia và Ba Tư và đế quốc Rôma ở vùng Hy Lạp và Rôma cùng một thời sau 200 BC, đế quốc Rôma ở Palestine từ 50 BC v.v.,

Chưa hết, về luân lý, văn hóa của loài người trong giai đoạn BC cũng còn là nơi ẩn nấp cho loài dã thú, loài sống theo luật rừng mạnh được yếu thua, được tỏ hiện qua những khuynh hướng triết lý hay đạo lý khinh thường vật chất, hạ giá xác thịt, và coi thường phụ nữ nơi các tục đa thê v.v.

Thế nhưng, kể từ khi "có người kia đi gieo giống tốt trong thửa ruộng của mình" (Mt.13:24), đó là Lời nhập thể đi rao giảng Tin Mừng, đi truyền bá Phúc Âm trên thế gian và cho con người, bắt đầu từ vùng đất Do Thái, thì đất đã bắt đầu "trổ sinh muôn vàn hoa trái" (Jn.12:24,15:5).  

BỘT DẬY MEN

Đ

úng vậy, kể từ khi "hạt giống tốt" là mạc khải thần linh, là tinh thần đức ái trọn hảo, được trời cao gieo xuống thửa ruộng thế gian, thì văn hóa nhân bản bắt đầu lên men thần linh. Không phải hay sao, kể từ giai đoạn AD là "năm của Chúa", tức kể từ thời điểm Chúa Kitô giáng sinh, thời điểm "sự sống đã tỏ hiện cho chúng ta" (1Jn.1:2), thời điểm "Thiên Chúa yêu thế gian đến nỗi đã ban Con Một mình để ai tin Con sẽ không phải chết nhưng được sự sống đời đời" (Jn.3:16), văn hóa nhân bản, như một mầm thai tới thời khắc được hồn thiêng hóa để bắt đầu sống động như một con người thế nào, thực sự cũng đã được Phúc Âm hóa để trổ sinh "sự sống viên mãn hơn" (Jn.10:10) cho loài người như thế?

Nhìn vào thế giới hiện nay, sau gần 2000 AD, tức sau gần 2000 năm Chúa Kitô giáng sinh, chúng ta nhận thấy gì đặc biệt, nếu không phải là tinh thần yêu thương phục vụ do Kitô giáo khởi xướng, bắt đầu từ Âu Châu, một đại lục có thể nói là đại lục Kitô giáo, đã được nẩy nở khắp nơi trên thế giới, về cả lãnh vực văn học cũng như xã hội.

Về lãnh vực văn học là lãnh vực đầu não chi phối các lãnh vực khác, phải kể đến các đại học là môi trường giáo dục cao cấp do Kitô giáo khởi xướng từ thời trung cổ. Như Đại Học Bologna ở Ý có từ năm 1100, Đại Học Oxford ở Anh Quốc cũng bắt đầu hình thành từ năm 1100, Đại Học Ba Lê năm 1200, Đại Học Toulouse do Đức Thánh Cha Gregoriô X thiết lập năm 1229, Đại Học Napoli do hoàng đế Frederic thiết lập năm 1224, Đại Học Salamanca do vua Ferđinand xứ Castilla sáng lập năm 1243, các đại học ở Đức và Bắc Âu mãi tới thế kỷ 14 mới có, như Đại Học Praga năm 1348, Đại Học Vienna năm 1365, Đại Học Heidelberg năm 1386, Đại Học Cologne năm 1388 v.v. Tại Hoa Kỳ, đại học đầu tiên là Đại Học Harvard ở Cambridge tiểu bang Massachusetts được thành lập từ năm 1636, trước hết, là để dạy chủng sinh theo học thần học, sau đó mới trở thành một đại học đời như bây giờ. Đối với việc giáo dục học đường, cách riêng ở Việt Nam, nổi tiếng nhất phải kể đến trường của các Sư Huynh Lasan, như trường trung học Tabert Sài Gòn, một học đường thu hút được không biết bao nhiêu là con cái của những nhà có tai mắt ngoại giáo. Ngày nay, chính các cán bộ cộng sản theo chủ thuyết chống Công Giáo lại chỉ yên tâm khi mang con cái của mình đến học ở các trường có các bà sơ dạy mà thôi.

Về lãnh vực xã hội, một lãnh vực tim gan, (so với lãnh vực văn học là lãnh vực đầu não), Kitô giáo cũng đã là khai sáng viên trong các việc phục vụ con người về mọi phương diện, như việc mở các nhà thương để chữa trị thương đau nơi xác thân con người, lập các viện mồ côi để chăm nuôi dưỡng dục trẻ em không nhà, mở các trại cùi để săn sóc thành phần bị người đời ghê sợ xa tránh v.v

Theo lịch sử Giáo Hội, việc bác ái xã hội bắt đầu triển nở từ cuối thể kỷ 16 sang đầu thế kỷ 17. Khởi sự với việc Dòng Thánh Gioan Thiên Chúa ở Bồ Đào Nha mở các bệnh viện, nên dòng này còn được gọi là Dòng Bệnh Viện. Tiếp đến là Văn Phòng Bác Ái Công Giáo do vua Henri IV lập năm 1606 để kiểm soát các tổ chức bác ái xã hội và xây cất nhiều bệnh viện mới. Nổi tiếng nhất là Dòng Nữ Tử Bác Ái Thánh Phaolô lập năm 1633 để chuyên chăm sóc người bệnh hoạn, tật nguyền, già nua cũng như các trẻ em mồ côi. Thế nhưng, công cuộc bác ái xã hội phát triển nhanh nhất (từ năm 1950) và rộng nhất (tới 126 quốc gia, kể cả các nước cộng sản) phải kể đến việc phục vụ "người nghèo nhất trong các người nghèo" của Dòng Thừa Sai Bác Ái do Mẹ Têrêsa Calcutta lập, một hiện thân đức ái Kitô giáo thời đại đã được cả thế giới tiếc thương khi mẹ qua đi ngày 5-9-1997. Ngoài ra, việc bác ái xã hội Công Giáo còn ôm ấp chính thành phần người cùi nữa, mà hai vị tông đồ người cùi lưu danh là cha Đa-miêng ở Môlôcai bên Hạ-Uy-Di, và đức cha Cát-Sanh ở Di Linh Việt Nam.

Phải, nhờ tinh thần hy sinh phục vụ của con cái Giáo Hội, thành phần truyền giáo nơi các xứ dân ngoại, cũng như thành phần làm việc tông đồ ngay trong lòng xã hội, được thực hiện bởi thành phần giáo sĩ và tu sĩ sống đời tận hiến, theo lệnh truyền của Chúa Kitô phục sinh: "Các con hãy đi khắp thế gian loan báo Tin Mừng cho tất cả mọi tạo vật" (Mk.16:15), mà đức tin nhỏ như hạt cải, nhỏ đến nỗi không thể nhìn thấy bằng con mắt tự nhiên, đã mọc lên xum xuê thành một Giáo Hội hoàn vũ vĩ đại, đến nỗi, các linh hồn như chim trời đến làm tổ nương thân nơi càc cành của nó (x.Mt.13:31-32) là các chi thể thuộc Nhiệm Thể của Chúa Kitô, được hiện thân qua các Giáo Hội chuyên biệt địa phương, các dòng tu, các vị đại thánh thời đại v.v.