19.- Nghệ Thuật Giáo Dục

 

 

Giáo Dục: Bản Chất và Tác Dụng  

 

C

ó thể nói trong tất cả những việc làm của con người trên đời, ngoại trừ những việc siêu linh về tín ngưỡng trực tiếp liên quan tới vấn đề tin tưởng Thượng Đế, tôn thờ Đấng Tối Cao, không việc ǵ cao trọng và hệ trọng cho bằng việc giáo dục con người. Trước hết, bởi v́, về bản chất cao trọng, việc giáo dục đụng đến chính tâm linh con người, đến tinh thần của con người, đến một lănh vực mà khoa học và kỹ thuật tối tân mấy đi nữa cũng không làm ǵ được, và đến một lănh vực theo đuổi con người cho tới khi họ qua đời chứ không phải chỉ trong thời gian họ chưa thành nhân. Sau nữa, bởi v́, về hậu quả hệ trọng, giáo dục c̣n liên quan đến vận mệnh chung của cả một dân tộc hay xă hội loài người nữa, ở chỗ, một xă hội mất giáo dục hay vô giáo dục, th́ có văn minh mấy đi nữa cũng sẽ chỉ là một xă hội múa rối, một xă hội “nửa người nửa ngợm nửa đười ươi”, một xă hội “đóng khố đi giầy tây”.

 

Chưa hết, hậu quả hệ trọng của một xă hội có những con người độc ác man rợ c̣n ở chỗ, chỉ cần một con người duy nhất thôi không cần nhiều, như một Hitler của Đức Quốc Xă hay một Stalin của Cộng Sản Nga, xă hội loài người cũng có thể trở thành một vực thẳm suy vong với những màn thảm kịch vô cùng bi thiết như đă từng xẩy ra từ sau Thế Chiến Thứ Hai, thời điểm giữa thế kỷ 20.

 

Thế nhưng, vấn đề giáo dục lại không phải là một việc bẩm sinh của những vị có thẩm quyền giáo dục, những bậc giáo huấn nhân, như cha mẹ, thày cô. Bởi thế, về phần cha mẹ, không thiếu ǵ những vị đă phải thốt lên “tại sao con tôi lại không nghe tôi?”, “tại sao chúng lại cứng đầu cứng cổ như vậy?”, “biết vậy thà đừng sinh ra nó”, thậm chí “biết vậy thà bóp mũi cho nó chết khi nó vừa mở mắt chào đời cho xong” v.v.

 

Cách đây 15 năm, một ông bố đến văn pḥng xă hội của tôi than rằng ông thường hay bị ṭa án trẻ em juvenile court gọi hầu ṭa về những tội thằng con trai 15 tuổi của ông gây ra, lần cuối cùng ông đă nói thẳng với ṭa rằng: “Quí vị không cho phép tôi dạy con tôi theo kiểu của tôi (ông có ư nói đến theo kiểu đánh đập như ở Việt Nam) th́ cũng đừng gọi tôi ra ṭa nữa, v́ tôi đâu có quyền dạy dỗ ǵ trên nó đâu”.

 

Cũng thế, về phần thày cô, thay v́ dạy cho thế hệ tương lai xă hội của ḿnh thực sự trở thành niềm hy vọng cho loài người th́ lại đă vô t́nh hay hữu ư tác hại chúng, chẳng hạn, bằng chương tŕnh giáo dục tính dục - sex education công khai trong học đường, dạy cho giới trẻ đang ở vào lứa tuổi dậy th́ về tâm sinh lư đang sôi sục gịng máu cái ǵ cũng muốn khám phá t́m ṭi thử nghiệm, những kỹ thuật làm t́nh cho chúng khỏi bị có thai và mắc hội chứng liệt kháng AIDS.

 

Thống kê cho thấy, càng học biết giáo dục tính dục, giới trẻ càng chửa hoang, càng bị STD (sexually transmitted disease), tức bị các chứng bệnh di truyền theo đường sinh dục. Theo Westside Pregnancy Resource Center, Teen Sex and Pregnancy, Facts and Figures, th́ sinh hoạt t́nh dục đă xẩy ra cho giới trẻ 15 tuổi 25%, 17 tuổi 55%, 19 tuổi 80%, chỉ có khoảng 20% c̣n trinh trong tuổi “tiên” hay “teen” (tuổi từ 13 - thirteen đến 19 - nineteen) mà thôi. Hậu quả liên quan đến các thứ bệnh di truyền theo đường sinh dục STD thuộc 17 loại khác nhau, trong đó có cả hội chứng liệt kháng AIDS, tuổi “tiên” có 3 trong 12 triệu trường hợp.

 

Về hậu quả liên quan đến vấn đề chửa hoang th́ trong khi sử dụng các phương pháp ngừa thai và phương tiện ngừa thai được học đường dạy cho biết, như uống thuốc có 44%, dùng bọc cao su có 38% v.v. vẫn có 43% hoang thai; tổng số tuổi “tiên” có thai ngoài ư muốn lên đến 85%; có ¼ tổng số vụ phá thai từ thành phần “tiên” nữ, trong đó 41% “tiên” nữ có bầu đi đến chỗ phá thai, và hầu hết “tiên” nam bỏ “tiên” nữ khi “tiên” nữ sinh con.

 

 

Nghệ Thuật Giáo Dục: “Nên Người”

 

Việc giáo dục liên quan đến hai vấn đề then chốt, thứ nhất là vấn đề “nên người” nơi thụ huấn nhân và thứ hai là vấn đề “dạy bảo” nơi giáo huấn nhân. Nghĩa là, cha mẹ hay thày cô phải làm sao “dạy bảo” cho con cái của ḿnh hay học sinh của ḿnh “nên người”. Như thế, vấn đề “nên người” là mục tiêu chính của vấn đề “dạy bảo”. Nghĩa là, “dạy bảo” sao th́ dạy bảo phải làm thế nào để thành phần thụ huấn nhân “nên người”, bằng không, phương pháp hay đường lối giáo dục, điển h́nh là vấn đề giáo dục tính dục - sex education hiện nay tại học đường Hoa Kỳ, đều là những ǵ phản giáo dục. Đó là nghệ thuật giáo dục.

 

Thế nhưng, v́ cốt lơi của vấn đề “dạy bảo” là “nên người”, do đó, trước nhất chúng ta cần phải hiểu rơ ư nghĩa “nên người” đây thực sự là ǵ. V́, thực tế cho thấy, vô t́nh hay hữu ư, thành phần giáo huấn nhân đă “dạy bảo” thành phần thụ huấn nhân “nên người” như họ nghĩ, như họ thích, như họ muốn, chứ không phải “nên người” như thụ huấn nhân là theo đúng “cái tôi” nhân vị bẩm sinh của họ. Đây là vấn đề cốt yếu đầu tiên của nghệ thuật giáo dục.

 

Trước hết, cái làm con người khác với con vật và làm nên con người không phải chỉ ở tại những ǵ ngoại diện về thể lư, như nhan sắc, duyên dáng, hay những ǵ nội diện về tâm lư, như thông minh, trí thức, hoặc những ǵ sinh hoạt về tác hành, như khôn lanh, tài khéo, mà c̣n chính yếu ở tại những ǵ về luân lư, như tốt lành, đức hạnh. Đó là lư do văn chương b́nh dân Việt Nam mới có câu: “tiên học lễ hậu học văn”.

 

Một khi con người chỉ sống để mà ăn, tức chỉ để ư đến những ǵ bề ngoài, như thời trang và tiện nghi mà thiếu tư cách, như dùng nhan sắc để làm điếm, để khiêu dâm th́ cái đẹp đó chỉ là cái nhục chẳng những cho riêng nhân vị của cá nhân ấy mà c̣n chung nhân phẩm của loài người.

 

Một khi con người sử dụng đầu óc của ḿnh để mưu đồ gian ác, lợi dụng vị thế của ḿnh để đàn áp đồng loại, lợi dụng quyền bính của ḿnh để lập nên hay thi hành những chính sách độc tài tàn bạo v.v., th́ những hành động của họ chỉ là những hành động phi nhân, vô luân, bất xứng với con người, thậm chí hủy hoại con người mà nạn nhân đầu tiên lại là chính họ, chẳng khác ǵ trường hợp đang xẩy ra cho thành phần liều mạng ôm chất nổ khủng bố đồng loại của ḿnh vậy.

 

Vào năm 1994, chiếc xe Toyota Tarcel đời 85 của tôi hay bị nằm đường v́ yếu b́nh điện. V́ chưa kịp thay, do đó, có lần nó không chịu nổ máy nữa, tôi đă phải lấy giây câu có sẵn trong xe, cắm một đầu vào b́nh điện ở đầu xe, và cầm sẵn đầu c̣n lại để xe nào có thương t́nh ghé lại giúp câu b́nh cho xe của tôi th́ chỉ trong ṿng 2 phút là xong. Thế mà, trong ṿng 15 phút, đủ các loại xe, thường là xe sang, cứ vùn vụt chạy đi làm vào ban sáng qua chỗ tôi đứng. Cuối cùng, có một chiếc cũ kĩ đầy nhóc trẻ con do một phụ nữ người Mễ lái đă vui vẻ ghé lại và quay ngược đầu xe lại giáp với xe của tôi để giúp tôi câu b́nh. Nếu nói là lúc ấy ai cũng bận và vội đi làm cho kịp giờ, th́ c̣n ai bận và vội như phụ nữ người Mễ đông con và h́nh như đang chở chúng đi học ấy. Hành động của người phụ nữ Mễ có vẻ quê mùa, ít học và nghèo nàn này không phải là nhan sắc, là trí thức, là vẻ sang trọng của một con người “thành nhân” hay sao, những ǵ không thể nào hay rất khó t́m thấy nơi những con người bề ngoài duyên dáng, sang trọng, trí thức, tài khéo mà vô tâm!

 

 

Nghệ Thật Giáo Dục: “Dạy Bảo”

 

Nếu t́nh trạng “nên người” của thụ huấn nhân là ở chỗ trưởng thành, là biết được trách nhiệm của ḿnh và tự động chu toàn phận vụ của ḿnh không cần phải được ai nhắc nhở hay thúc đẩy; biết khôn ngoan phân biệt lành dữ, nhất là biết khôn ngoan chọn lành bỏ dữ; biết khôn ngoan xử thế, biết tác hành đúng nhân phẩm là người và nhân cách làm người của ḿnh, th́ vấn đề của giáo huấn nhân ở đây là phải “dạy bảo” thụ huấn nhân làm sao để họ có thể đạt tới tầm vóc “nên người” như vậy?

 

Nguyên tắc chung là phải làm sao để thụ huấn nhân được chiều mà không hư, bị sửa phạt mà không hận, hay làm thế nào để thụ huấn nhân luôn luôn quí mến và tin tưởng nơi giáo huấn nhân, luôn cởi mở và gắn bó giáo huấn nhân, bất cứ lúc nào cảm thấy bối rối hay gặp trục trặc bao giờ cũng nghĩ đến giáo huấn nhân và t́m đến giáo huấn nhân, lắng nghe hướng dẫn khôn ngoan của các vị hơn bất cứ của bất cứ một ai khác, dù là bạn bè, cố vấn xui bẩy hay bản thân chúng. Về phương diện áp dụng thực hành, theo tôi, giáo huấn nhân cần phải đặc biệt chú trọng tới 7 điều luật liên quan đến nghệ thuật giáo dục tối ư quan trọng sau đây:

 

1.      Hăy tự động và tích cực t́m đến với thụ huấn nhân là thành phần chứ đừng bắt thụ huấn nhân phải đến với giáo huấn nhân;

2.      Hăy thông cảm và thích nghi với thụ huấn nhân chứ đừng bắt chúng cái ǵ cũng phải làm đúng như ư muốn hay ư nghĩ của giáo huấn nhân;

3.      Hăy cởi mở lắng nghe thụ huấn nhân, nhiều khi phải đoán được những ǵ thụ huấn nhân cần để đáp ứng trước khi chúng tỏ ư muốn;

4.      Hăy thực hành tất cả những ǵ giáo huấn nhân dạy cho thụ huấn nhân, chứ đừng nói một đàng làm một nẻo hay hứa mà không giữ;

5.      Hăy tin tưởng vào khả năng và nâng đỡ thiện chí của thụ huấn nhân hơn là giáo huấn nhân chỉ lo đến trách nhiệm cần phải pḥng thủ của ḿnh;

6.      Hăy thứ tha cho thụ huấn nhân, nhất là cho những tâm tưởng và ngôn hành thụ huấn nhân tỏ ra hỗn láo với giáo huấn nhân, chứ đừng chấp nhất và đay nghiến chúng;

7.      Hăy can đảm chấp nhận những ǵ bất toàn nơi ḿnh, nhất là không ngần ngại xin lỗi thụ huấn nhân về những gương mù gây ra cho chúng hay những thiếu sót về trách nhiệm đối với chúng.

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ nhất: “Hăy tự động và tích cực t́m đến với thụ huấn nhân chứ đừng bắt thụ huấn nhân phải đến với giáo huấn nhân”. Thực hành: ở chỗ, hăy để ư đến chúng, hỏi han về đời sống của chúng, về nhu cầu của chúng, về vấn đề học hành của chúng... ; nếu được nên quay phim chụp h́nh cho chúng khi chúng c̣n nhỏ, đó cũng là việc tỏ chúng thấy ḿnh để ư đến chúng ngay từ đầu; nhớ những ngày tháng hay biến cố quan trọng của chúng; sống ḥa đồng b́nh dân với chúng...

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ hai: “Hăy thông cảm và thích nghi với thụ huấn nhân chứ đừng bắt chúng cái ǵ cũng phải làm đúng như ư muốn hay ư nghĩ của giáo huấn nhân”. Thực hành: Thích nghi là ở chỗ mua quà tặng cho người khác phải mua những ǵ họ thích chứ không phải những ǵ ḿnh thích; bởi thế, hăy đặt ra nhiều giải pháp hay phương cách liên quan đến những vấn đề chúng cần phải giải quyết để tùy chúng chọn lựa; bảo chúng không được xả rác th́ hăy cung cấp cho chúng thùng rác và chỉ chỗ vứt rác cho chúng; có thể tập cho chúng hay ép chúng làm những ǵ chúng vốn không thích, nhưng triệt để không được bắt chúng làm những ǵ trái với bản chất và vượt khả năng của chúng v.v.

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ ba: “Hăy cởi mở lắng nghe thụ huấn nhân, nhiều khi phải đoán được những ǵ thụ huấn nhân cần để đáp ứng trước khi chúng tỏ ư muốn”. Thực hành: cần phải gợi ư hay để cho chúng được góp ư kiến và bày tỏ cảm tưởng, nhất là những ǵ liên hệ đến bản thân của chúng, như vấn đề chọn ngành học hay lập gia đ́nh, kể cả những ǵ liên quan đến sinh hoạt chung của gia đ́nh, của học đường, của đoàn thể; tự tạo ra những sinh hoạt thích hợp với tâm lư và lứa tuổi của chúng, như dẫn chúng đi du ngoạn; sắm cho chúng những tiện nghi cần thiết để học hành, luyện tập v.v

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ bốn: “Hăy thực hành tất cả những ǵ giáo huấn nhân dạy cho thụ huấn nhân, chứ đừng nói một đàng làm một nẻo hay hứa mà không giữ”. Thực hành: dạy con phải yêu thương nhau th́ cha mẹ đừng động tí là ly dị, là căi nhau trước mặt chúng, là giận nhau không thèm nói chuyện với nhau; dạy chúng kỹ lưỡng cẩn thận th́ khi ra các tiệm bán đồ - department store, hay các siêu thị - supermarket phải bắt chúng để lại đồ chúng lấy xuống khỏi kệ hàng vào lại đúng chỗ của các thứ đồ ấy; dạy chúng phải thành thật th́ vào các nơi bán vé tùy theo lứa tuổi th́ đừng khai lậu tuổi của chúng để được bớt tiền v.v.

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ năm: “Hăy tin tưởng vào khả năng và nâng đỡ thiện chí của thụ huấn nhân hơn là giáo huấn nhân chỉ lo đến trách nhiệm cần phải pḥng thủ của ḿnh”. Thực hành: Trao trách nhiệm cho chúng, nếu chúng tự nguyện càng tốt; đừng khoán cho chúng những việc thay v́ ḿnh cần phải làm để đỡ gánh nặng cho ḿnh; theo dơi những ǵ đă trao cho chúng, nhất là những việc chúng mới tập sự và mới bắt đầu làm thử; thông cảm với những sơ xuất hay khiếm khuyết nơi việc chúng làm không thể bằng ḿnh và như ḿnh; khuyến khích tinh thần làm việc và chỉ cách làm cho chúng…

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ sáu: “Hăy thứ tha cho thụ huấn nhân, nhất là cho những tâm tưởng và ngôn hành thụ huấn nhân tỏ ra hỗn láo với giáo huấn nhân, chứ đừng chấp nhất và đay nghiến chúng”. Thực hành: hăy nhẹ nhàng cho chúng biết những tâm tưởng và ngôn hành hỗn láo của chúng để chúng tự nhận lỗi và sửa lỗi; nếu chúng không nghe và tiếp tục làm, hăy khéo léo nhắc lại cho chúng một lần nữa, nhất là vào lúc chúng vui vẻ nhất, đặc biệt là t́m dịp nói chuyện tỉ tê riêng với chúng; nếu chúng vẫn không sửa, hăy im lặng nhẫn nại và t́m cách tự động làm một việc ǵ đó chúng đang thực sự cần đến ḿnh v.v.

 

Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ bảy: “Hăy can đảm chấp nhận những ǵ bất toàn nơi ḿnh, nhất là không ngần ngại xin lỗi thụ huấn nhân về những gương mù gây ra cho chúng hay những thiếu sót về trách nhiệm đối với chúng”. Thực hành: Nếu thấy ḿnh lỗi trách nhiệm với thụ huấn nhân, không lo cho chúng đầy đủ về vật chất trong khi có thể, không bảo chúng những ǵ phải làm nên chúng đă bị hậu quả ngoài ư muốn, không có giờ cho chúng và với chúng mà chỉ lo những chuyện riêng tư thậm chí những chuyện làm ăn, v.v. hăy lên tiếng xin lỗi chúng; nếu cha mẹ căi nhau trước mặt chúng, hăy xin lỗi chúng về gương mù gương xấu của ḿnh v.v.

 

Tóm lại, nghệ thuật giáo dục quả thực là ở chỗ giáo huấn nhân làm thể nào để có thể chẳng những gần gũi với thụ huấn nhân mà c̣n thấu nhập thụ huấn nhân, thành phần trái lại luôn cảm mến, kính phục và gắn bó với giáo huấn nhân, như xác không thể tồn tại và sống động lại thiếu hồn thiêng của nó vậy.